Предыдущая публикация
1487-1537 Войны з Маскоўскім царствам, што вызначылі сучасную ўсходнюю мяжу Беларусі.
1430-1500 Межы Вялікага княства Літоўскага пасля смерці Вітаўта (1430) і да распаду Залатой Арды заставаліся амаль нязменнымі. Аднак пасля смерці хана Ахмата (1481) экспансія Маскоўскага княства на захад прывяла да серыі войн, што вызначылі сучасную ўсходнюю мяжу Беларусі.1480 год. З паслабленнем Залатой Арды "ханская стаўка была перанесена ў Крэмль"(c) і Маскоўскае княства, заставаясь даннікам Крымскага хана, стала пашырацца — была знішчана Наўгародская Рэспубліка і захоплены Наўгародская і Вяцкая землі, Цвярское княства. Тэрыторыя Маскоўскага княства павялічылася ў тры разы.[ " Усе яны (маскавіты) прызнаюць сябе халопамі (chlopos), то бок нявольнікамі, Гасудара… Гэты народ знаходзіць большае задавальненне ў рабстве, чым у волі. Бо перад смерцю спадара, у велізарнай большасці выпадкаў, адпускаюць вядомых рабоў на волю, але гэтыя апошнія адразу, за грошы, аддаюць сябе ў рабства іншым спадарам.Калі бацька, як гэта ў іх у звычаі, прадасць сына, і гэты апошні якімсьці чынам стане вольным ці будзе адпушчаны на волю, то бацька, па праву бацькоўскай улады, можа прадаць яго яшчэ і яшчэ. Пасля чацвёртага ж продажу ён не мае на сына больш ніякага права.Кожны раз як яны размаўлялі з намі пра Літвінаў, яны кпліва выказвалі, што калі іх кароль ці вялікі князь загадае каму-небудзь ехаць у амбасаду ці іншае месца, то тыя адгаворваліся, што ў іх, маўляў, жонка хворая, ці бракуе коней. Гэтага ў нас не вядзецца, — казалі яны і прытым з усмешкай на вуснах, — едзь усюды па ўсіх загадах, калі ты хочаш захаваць галаву цэлай."Герберштэйн, амбасадар у Масковіі 1517-26, "Нататкі пра Масковію" 1549 ]Вайна 1487-1494
Памежная вайна за Вярхоўскія княствы.Вайна за Вярхоўскія княствы — удзельныя княствы ў вярхоўях ракі Акі, якія ўзніклі ў XII—XIII стагоддзях, як удзелы Чарнігаўскага княства. Частка з іх цалкам трапіла пад уладу ВКЛ і страціла незалежнасць, але некаторыя цалкам захавалі аўтаномію і свае кіравальныя дынастыі нават і пасля ўваходжання ў яго склад.Князі здаўна служылі то Маскоўскаму, то Літоўскаму вялікім княствам, неаднаразова на працягу XIV—XV стагоддзяў, змяняючы заступніка ў залежнасці ад расстаноўкі сіл, бо іх землі былі іх спадчыннымі, а не атрыманымі ад каго-небудзь за службу.Дамову 1494 года ні той, ні іншы бок не лічыў даканцовым: ВКЛ імкнулася вярнуць згубленыя землі, а Масква працягнула ранейшую палітыку прымежных набегаў і вяла рыхтоўлю да новай вайны.
Война 1500-1503 .Бітва на рацэ Ведраш і вялікія страты.Вайна была выклікана пераходам князёў Бельскага, Старадубскага і Ноўгарад-Северскага з уладаннямі на маскоўскую службу.14 ліпеня 1500 года войска ВКЛ на рацэ Ведраш пытравала цяжкую паразу. Вайна скончылася стратай вялікіх тэрыторый — вярхоўяў Акі і Дняпра з 19 памежнымі гарадамі, у тым ліку Чарнігавам, Гомелем, Ноўгарад-Северскім і Бранскам.Падчас вайны ў 1501 памер кароль польскі Ян Альбрахт. Пры абранні каралём яго брата, вялікага князя ЛітоўскагаАляксандра Ягелончыка была заключана Мельніцкая унія, якая спарадзіла канфлікты ў краіне.Паводле акта уніі, у будучыні замест асобных манархаў будзе абірацца агульны кароль. Прадугледжваліся таксама ўводзіны адзінай сістэмы грашовага звароту і правядзенне адзінай вонкавай і ўнутранай палітыкі. Сойм, большасць дэлегатаў якога былі прыхільнікамі незалежнасці ВКЛ, не зацвердзіў акт уніі, і ён так і не набыў моц.
Вайна 1507-1508. Мяцеж Глінскіх.Літва імкнулася ўзяць рэванш за паразу ў вайне 1500-1503 і спыніць маскоўскую экспансію. Маскоўскае княства працягвала памежныя набегі і імкнулася скарыстацца ўнутранымі канфліктамі ў ВКЛ.Адным з асноўных падзей вайны стаў мяцеж князёў пад кіраўніцтвам Міхала Глінскага. Вайсковыя дзеянні на першым этапе вайны, да ўступу ў канфлікт мяцежнікаў, насілі досыць пасіўны характар і не прынеслі жадаемага выніку ніводнаму з бакоў. На фоне асабістых канфліктаў з кіроўнай элітай дзяржавы (Радзівілы, Кішкі, Кезгайлы) і панамі-радай у агульным, Глінскі перайшоў на бок Масквы. Памер ён у маскоўскай турме ў 1534 годзе.Па мірнай дамове Вялікаму княству Літоўскаму вяртаўся Любеч з наваколлем, Маскоўскае княства страціла выйсце да Дняпра.1508 год — Смаленск робіцца цэнтрам Смаленскага ваяводства ВКЛ. Ваяводства існавала з 1508 па 1793 год, (у 1514-1611 і 1654-1793 знаходзячыся пад уладай Масквы, існавала намінальна)
Вайна 1512-1522.Страта Смаленска і бітва пад Воршай.Масква працягнула сваю экспансію на беларускія землі. У пачатку вайны былі захоплены Смаленск, Амсціслаў, абложаны Віцебск і Полацк. Аднак 8 верасня 1514 года разгром маскоўскіх войскаў у бітве пад Воршай змяніў ход вайны. І яшчэ 250 гадоў пасля бітвы літвіны паспяхова абаранялі сваю ўсходнюю мяжу.Цяжкая параза спыніла агрэсію ўсходняга суседа — вайна стала млявапраяўнай: далейшы наступ на ВКЛ спыніўся. Да канца вайны не было буйных бітваў. У 1516 баявыя дзеянні наагул не вяліся.14 верасня 1522 года было падпісана перамір'е на пяць гадоў, па якому смаленскія землі заставаліся ў Масквы, але яна адмаўлялася ад дамаганняў у Літоўскім княстве на Кіеў, Полацк і Віцебск і ад свайго патрабавання пра вяртанне палонных.Смаленск будзе вернуты ў ВКЛ толькі ў 1611 годзе войскамі Жыгімонта III Вазы.
Вайна 1534-1537. Вяртанне Гомеля.У 1533 памер маскоўскі князь Васіль III. Літва, у разліку на ўнутраныя маскоўскія смуты, аб'явіла ўльтыматум з вымогай вярнуцца да меж 1508 года. Пасля таго, як ультыматум быў адпрэчаны, войскі ВКЛ распачалі няўдалую спробу аблогі Смаленска.У канцы 1534 года маскоўскія войскі ўступілі ў Літоўскую зямлю, спустошылі мясцовасць вакол Полацка, Віцебска і Браслава; у 1535 годзе выпалілі наваколля Крычава, Радамля і Магілёва, асадзілі Амсціслаў.Да наступнай ваеннай кампаніі ВКЛ атрымала дапамогу з Польшчы. Кароннае войска злучылася з паспалітым рушэннем у канцы мая 1535 пад Рэчыцай. У ліпені ўсе сілы рушылі ў Северскую зямлю, 16 ліпеня яны занялі Гомель, пазьней — Почап і Радагошч, 29 жніўня пасля месячнай аблогі быў узяты адзін з галоўных гарадоў Северскай зямлі —Старадуб. Перамір'е было заключана 18 лютага 1537 года.Паслы ВКЛ дамагаліся вяртаньня ўсёй Северскай зямлі і разбурэньня збудаваных замкаў — Себежа, Завалочча і Веліжа, а маскоўскі бок настойваў на даваенных межах і прасіў абмяняць усіх палонных. Вільня згаджалася аддаць усіх палонных за адзін Чарнігаў, аднак Масква не прыняла прапановы. На кампрамісных умовах было дасягнута пагадненьне: Гомель з усёй зямлёй заставаўся ў складзе ВКЛ, Себеж і Завалочча перадаваліся Маскоўскай дзяржаве, астатнюю мяжу пакідалі нязменнай.
PS.Да наступнай вайны з Масковіяй — Лівонскай — заставаўся 21 год.
Следующая публикация
Нет комментариев