Муаллиф: Дилбар Бекчанова.
Халима эна катта ховлида ёлгиз яшарди. Ёши саксондан ошган булса-да, хеч тиниб-тимчимасди. Шунинг учунми, момонинг уйида хамиша саранжом-саришталик хукмрон эди.
Муъжазгина богчасининг купчикар томонига хар йили турли анвойи гуллар экарди. ...Ихчамгина супачасининг уч тарафида
гуллар устирилган. Гулзор атрофини бир айланиб утишни яхши курардим. Хар хил гуллар бир текисда экилган булиб, кизил,
сарик, пушти ранглари алохида кузга ташланиб турарди. Улар очилса кушниларга таркатиб, момо яна минг чандон кувонарди.
Райхондан тортиб атиргул, гулхайри, гулираъно, чиннигул, карнайгулгача бор.
Доривор мойчечак май ойининг илк кунларидан гуллай бошлайди. Бу гулнинг тароватли хиди узига хос. Эна уларни
гуллашини кутиб утиради. Аср утиб шом кириши билан гулчаларини териб, соярок жойда куритади. Гуллари, барги ва поясини алохида гамлайди. Киш кунлари кушниларнинг болалари шамоллаб колса куритилган гулини, поясини таркатади. Кандай ва качон фойдаланишни алохида ургатади.
- Эй , кизим-эй, мойчечак куп хосиятли усимлик. Уз вактида майда гулларини йигиштириб олсанг, бир ой хосил беради.
Пояси, илдизи алохида доривор. Кишда оёгингга иссик ванна килсанг, сенга касаллик якинлашмайди, болам, - деди бир куни
гул уругидан менга хам бериб. Келгуси йили у ёги-бу ёги бир метр чикадиган ерга экишимни тайинлади.
- Кичкина ерга эксанг рузгорингга етиб ортади. Ер танламайди. Бир йил эксанг бас, келгуси йили тукилган уругидан яна усиб чикаверади. Унинг хосияти хам шунда-да.
Шу-шу менинг кичкинагина богчамда хам шифобахш мойчечак гуллари гуркираб уса бошлади. Хар киш куритилган мойчечакни канда килмайман. Бутун оиламнинг хожатини
чикаради.
Момо гуллари билан жуда фахрланарди. Унинг энг ноёб ва бебахо бойликлари шу гуллар эди. Урни келганда нафис гулларини болани эркалатгандай алкаб, улар билан гаплашарди.
- Гузалликка бир боккан кишининг ИншаАллох умри узок булгай. Жаннат гулларига сен хам бир карагин, - дерди чиройли килиб катор экилган райхонларга кулини тегизиб. Бу
халоллик ифори. Гулларда ва покизаликда хикмат куп....
Куни-кушнилар момога жуда мехрибон эдилар. Чунки ён кушнилар кария билан хамиша илик муомала килишарди. Исми жисмига монанд бу момонинг халимлигига ким хам захарханда
килиши мумкин, деб уйлаб колардим, гохо. Айникса, болажонлар бири кириб, бири чикиб, момонинг холидан хабар олишганида унинг чехрасига кувонч энарди. - Иягимда жоним
бор экан, ишни узим килгим келади, кизим, сизлар купам овора булаверманглар, - дерди.
Хар йили ёз фасли келди, дегунча уйидаги гилам, палосчасини кучага - эшик олдига чикариб, обдон совунлаб ювиб, офтоб тафтида куритарди. Ювилган гиламларини тушагач, уйига узгача бир файз, бошкача харорат киргандай буларди. Ана шундай покизаликдан кувониб яшарди у.
Гиламларини кутариб тагини карасангиз биронта губор топа олмасдингиз. Хозиргина ювиб-артиб олинганга ухшарди.
Ошхонадаги идиш-товоклар чиннидек ялтираган, дастурхон-у сочиклар оппок. Кушни аёллар кизчаларига момонинг уй тутишини, саришталиги-ю, тозалигини доимо ибрат килиб курсатишарди. Уйи хашаматли булмаса-да, фариштаси бор эди.
Халима эна чехраси очик, жуда самимий аёл эдилар. У билан бир сухбатлашган инсон яна гаплашгиси келаверарди.
Дунёнинг хикматини узига жамлаган эди, назаримда.
Бу махаллага янги кучиб келган йилларим момонинг фарзандлари булмаса керак, йукса карияни ёлгизлатиб куйишмасди, деб уйлагандим. Кейинчалик билсам, угли бор
экан. Афсус, ёлгиз фарзанди келинига кушилиб, рузгорини алохида килиб, чикиб кетган экан. Ёмон келин уй бузади,
деганлари шу булса керак. Ёлгиз углини ок ювиб, ок тараган онанинг кадрига етмаган келин хакида яна нима дейиш мумкин.
Бирок мени хайратлантирган нарса, момо бирок марта на угли, на келини ёки буйи етиб колган неваралари хакида ёмон гапирмаган...
Йиллар утди. Мен хам аста-секин шу махаллага, ён кушним булган Халима энага жуда-жуда богланиб колдим. Энам
тугишганимдек кадрдон булди. Унинг холидан хар кун хабар олардим. Насихатлари, маслахатлари хаётимда аскотди.
Узим киролмай, бир коса овкатни болаларим билан бериб юборсам,
узундан-узок дуо килиб колардилар. Эзгу тилакларини болаларим оркали хам айтиб куйишлари мени жуда
кувонтирарди. Болаларимни инсонларга яхшилик килиш, айникса, карияларни эьзозлаш керак, деган фикр билан тарбиялаганимдан хурсанд эдим. У мен ва оилам учун бебахо
хазина эди. Энамнинг борларига шукур айтардим.
Бирон марта огзидан ёмон суз чикканини зшитмаганман.
Хар бир гапида, "айланай болам", "буйингдан энанг ургилсин, “жоним болам” каби ширин сузлари билан алкарди. Хамманинг бирдек мехр-мухаббатига сазовор булган момога хам хавас килардим, хам рахмим келарди.
Эшигимиз олдида каттакон тут дарахти усарди. Унинг мевасидан хамма бахраманд булар, момо ерга тушганларини авайлаб териб, шинни тайёрларди. Узлари шиннини унча хуш
курмасдилар. Аммо болаларим учун пишириб, менга узатардилар. - Болаларингга куч-кувват булади. Кишда бир ош кошикдан ичириб турасан, - дея кайта-кайта такрорларди.
Куз келиб, тутнинг олтин япроклари тукила бошлаганида, энам насихат бердилар. Ерга гилам мисоли тушалган сап-сарик япрокларни супуриб ёкаётган эдим.
- Жоним кизим, эшигинг олдидаги тут япрокларини ёкиб ташлама. Япрокларни зинхор ёкиб булмайди. Биринчидан
об-хавони булгайсан, иккинчидан увол киласан. Агар рози булсанг, мен уларни териб куйларимга едирай.
- Майли эна, шуни хам сураб утирибсизми, болаларга айтаман, сизга бир зумда териб беришади. Овора булиб юрасизми, - дедим.
Эртасига эрталаб кучага чиксам, энам аллакачон япрокларни териб, ерни чиннидек ялтиратиб куйган экан.
Вактлирок туриб, ваьдамнинг устидан чикмаганлигим учун роса уялдим. Шу-шу хар йили куз келса, япрокларни энамнинг
куйларига териб берадиган булдик. Бахонада болаларимга мехнат килишни, эшик олдини супуришни ургатдим.
Беш бармок бир хил эмас, махаллада турли оилалар яшайди.
Бир куни кимдир эшигимизни каттик такиллатди. Бу шовкиндан энам хам чучиб ташкарига чикибдилар. Эшикни очишим билан, остонада турган нотаниш одам менга бакира кетди.
- Бу углингга качон акл киради. Пулни бир ойда кайтараман деганига олти ойдан ошди. Бормай-келмай юзини без килиб
кудамникидан хам бир миллионни олиб кетибди. Бу хам етмагандай куёвимдан хам икки миллион умарибди, нокас...
Мен эс-хушим учиб, танна тухтаб колдим. Энам келиб юзимга сув сепмаганида карахт булиб колишим хеч гапмас эди.
Энам гапга аралашди.
- Углим, сиз бошка уйга келдингиз чоги. Бу ерда ундай нокас одам яшамайди.
- Узим неча марта келган уйимни танимайманми, мени бир аклсиз, деб уйлаяпсизми, эна. Пулимни берсин!
Энам гап нима хакида кетаётганини дарров
фахмладилар-да:
- Эй, углим, бу уйни кизим якинда сотиб олди. Сиз сураган одамлар уйни сотиб бу ерлардан кетишган, - деди. Нотаниш киши вокеани англаб, узр сураб, шоша-пиша кимнидир каргаб, сукиб бир зумда машинасига утириб кетди. Шунда энам хамма гапни тушунтирди.
- Кизим, сен хафа булма. Илгари бу ерда хакикатан бировнинг омонатига хиёнат киладиган, иймонсиз фарзанд яшарди. Ота-онасининг юзини шувут килди. Охир-окибат уйини сотиб кетишди. Омонатга хеч качон хиёнат килиб булмайди.
Бировнинг хакини ейиш огир гунох. Бунинг суроги бор албатта.
Жавоби бериладиган кун Хакнинг даргохида. Нокобил фарзанд ота-онага лаънат келтиради, - деди. Шу-шу болаларимнинг хар кадамини назорат киладиган, улар билан куп-куп
шугулланадиган булдим.
- Карамогимдаги шу икки куй менга эрмак, - деди энам бир куни. - Дунёдан утсам яхши кунимда аскотади.
- Бувижон, улим хакида гапирманг, хали куп яшайсиз. Дунёдан утиш яхши эканми?
- Улим хак болам, улимини уйламаган иймонсиз, улимдан куркмаслик керак.
Кизим, сенга яна бир насихатим, куйи бор
уйнинг ризки баланд, баракаси улуг булади. Сен хам куй боксанг, болаларинга эрмак. Ана ховлингни турида бостирма хам бор. Бир томонига тур тортиб, товукхона ясат. Иккита куйни бемалол бокадиган жой топилади. Узим ургатаман.
Болаларингни бахонада мехнатга ургатасан.
Эртасига ёнгинамиздаги “Чолиш” бозоридан зарур нарсаларни сотиб олдик. Энамнинг ердамида болалар билан муъжазгина товукхона ва унинг ёнида иккита куй сигадиган жой тайёрладик. Йигирмата бир ойлик жужа келтириб бокиб бошладик. Иккита куй хуран чикди, бир пасда семириб колди.
Йигирмата жужам келгуси йили узидан ун
тага купайди. Шу-шу энамнинг шарофатлари билан уйда куй ва товук бокишни канда килмадим. Чунки фарзандларимни мехнатда чиниктираётган эдим.
Утаётган кунлар, йиллар энам билан бир-биримизга булган мехр-мухаббатни тобора мустахкамлади. Энамни курмасам, унинг ширин ва майин овозини эшитмасам, хабарини олмасам булмайди.
Ё мен бораман, ё узлари келадилар. Аллох рахматлик онам урнига энамни раво курганларидан хурсанд эдим. Бахтли эдим.
Бир куни энам мени йуклаб колди. Уйига кирсам, сандигини очиб нималарнидир, тахлаётган экан. Бир пайти гап бошлади.
- Болам, сен менга уз кизимдек булиб колдинг. Менинг куп нарсам йук. Киз курмадим. Углим эса..., - энам жим булиб колди-да, томогига бир нарса тикилгандек, нариёгини гапиролмадилар. - Агар киз неварам булса, унга мана шу халка - зиракни совга килмокчи эдим. Афсуски, киз-невара хам булмади. Мана шуни ол, кулогингга хозирок такиб ол, мен
курай.
- Эна, узингизга ярашади. Хали бу зиракни куп такасиз. Узингиз...
- Сендан илтимос, раъйимни кайтарма, сенга чин кунгилдан беряпман ахир.
Энамнинг милтираб колган кузларига ёш келди.
Нигохларидан куп нарсани англаш мумкин эди. Хадеб ёлвораверганларидан сунг ноилож энамнинг кузи олдида уни кулогимга такдим. Чехраси очилиб, кулиб куйди.
- Муборак булсин, кизим. Узок вакт кувониб такиб юр. Бу менга момомдан эсдалик. Сен хам уз вактида кизингга мендан совга эканлигини айтиб такиб куясан. Майлими?
- Хуп эна, хуп...
- Улсам, бу ерга болаларим келишади. Бир умр “дом”да утириша олмайди, ахир. Уларга куп илтимос килдим, бу ерга келинглар, деб. Рози булишмаяпти. Бирок болаларимга хечам
ёмонлик тиламайман. Ахир улар менинг чирогимни ёкишади.
Илохим саксонга, туксонга, юзга кириб юришсин. Углимни куролмай кетсам, мана шу омонатни бериб куй!
Момо нафакадан орттириб йигиб куйган пули ва бир канча матоларни курсатди. Пулдан бир кисмини олиб, кабр куришга сарфлашимни тайинлади.
- Мана шу пулларни хозирок олиб кетгин-да, болаларинг билан кабр куришга кириш. Мен учун кийналсанг хам шу ишни кил, жон болам. Аллох сендан рози булсин. Болаларингнинг
рохатини кур. Сочингнинг торича умр берсин сенга.
Томогимга бир нарса тикилди-ю, йигидан узимни зурга тутдим.
- Кизим йиглама, углимга яна айт, ош-у маъракаларимга етгулик пулим бор, ошларимин хеч кийналмасдан утказаверсин.
Энамнинг гапларидан кузларимдаги ёшларни жиловлай олмадим. Пик-пик йиглаётганимни куриб, яна танбех бердилар.
- Мен сенга яхши нарсадан гапирсам, йиглайсанми. Эртага мени йукотиб куйганингда, кисинишингни хам биламан. Аммо узингни тутишга харакат кил. Кайтмас нарса учун куюнма.
Ота-она улими мерос, фарзанд догини курсатмасин.
Аёл бошинг билан ёлгизликда фарзанд тарбиялаяпсан. Хеч кимнинг олдига пул сураб бормадинг. Борига шукур килиб, йугини ямаб, рузгорни бутун килиб келяпсан. Жужабирдек
болаларинг ишга яраб колишди. Уларни муносиб тарбияладинг.
Эртага уларнинг рохатини курасан. Уларга кувон. Хадемай, уйлантирасан, турмушга берасан. Илохим рохатини куриш насиб килсин. Мен хам шуларни курармиканман?
- Худо хохласа курасиз, она, яхши ният киламиз. Бирга кизимизни узатамиз, келин туширамиз, ахир. Мени ташлаб хеч каерга кетмайсиз.
Энам уша куни хам хамишадагидек менга, болаларимга узундан узок тилаклар килди. У билан узок гаплашиб утирдик...
Кунлар утди. Энам касал булиб, ётиб колди. Ёнидан бир дакика хам жилмадим. Болаларим билан энамникига кучиб утдик. Хаммамиз бир жойда булсак, энамга караш хам осон булади, деб уйладим. Болаларимга хам шуниси маькул булди.
Энамнинг покиза килиб ётокларини тозалаб куйсам, кулимни секин олиб, аста упиб куйдилар.
- Рахмат болам, бошинг омон булсин...
- Эна, бу менинг бурчим, иншаАллох сиз билан яна гуллар экамиз. Тут япрокларини йигиб, куйларимизга берамиз. Яхши булиб кетишингизни уйланг. Товукларимиз юздан ошди. Хар йили жужа очяпти. Уларга узингиз карайсиз. Болаларимизнинг туйларини килишимиз керак, хали киладиган ишларимиз куп сиз билан.
Онамдек мехрибон бу энамнинг сухбатларига сира туймасдим. Хар дакика тилакларига бутун вужудим жур булаётгандек эди. Шифокорнинг муолажаларидан сунг энам яна оёкка турдилар. Бу кувончни хеч суз билан ифода
килолмайман.
Кунлар утиши б
илан карилик яна уз таъсирини курсатди.
Энам бирон жойлари orpиca, хеч нолимасди. Огриётганларини эса кам гапириб, жим булиб колганларида сезардим.
Энам бир куни кабрини куриб битказганимизни сураб колди. Безовта булаётганларини сездим. Кабрни узлари айтганидек килиб, аллакачон битказиб куйганимизни айтишга истихола килиб юрган эдим. Эшитишлари билан кувониб кетдилар. Узун-узун дуо килдилар.
- Энди омонотларини топширсам хам булар, - деди сунгра хотиржамлик билан. Энам худди шуни кутиб тургандек, анча огирлашиб колди.
Шy куни углига хабар юбордим. Аммо на угли, на келини ва на неваралари келиб куришмади. Мен энамнинг сунгги дамларида ёнидан жилмадим. Энам узок ётмадилар хам. Икки
кузи эшикда - углининг келишини интиклик билан кутди. Мен хам ха деса, эшикка илхак карайвердим. Тагин хабар килдим, лекин улар барибир келишмади. Энам роппа-роса муборак 95 ёшида тонгга якин бу ёруг дунёни тарк этиб, омонатини осонгина топширдилар...
- Рози бул кизим, рози бул энангдан, - деди у лаблари тамшаниб, огзига сув тутдим.
- Рахмат, баракат топ. Икки дунёинг обод булсин. Розиман де..
- Сиздан ула-улгунча розиман, эна, розиман.
Бугзимга бир нарса тикилди...
Энамни йукотиш, бундан кейинги хаётимни унингсиз утказиш накадар огирлигини уйлаб, каттик изтиробга тушдим.
Бу мен учун катта йукотиш булди, бирок беозор, мустахкам иродали, бардошли, пурхикмат аёлдан куп нарсани ургандим.
Энамдан нафакат мен, балки барча куни-кушнилар рози булишгани хак, чунки у инсоннинг хар бир сузи хикмат, хар бир
харакати улкан мактаб булди.
Васиятларини ортиги билан адо этишга харакат килдим.
Жанозага угил ва келинлар етиб келишди. Уша куни оппок кор учкунлади. Энамнинг майитлари устига ёккан кор унинг накадар покдомон, жаннатий зканликларидан назаримда, нишона эди.
Энамнинг "улимимга” деб йигиб куйган омонатларини углига топширдим ва тайинладим. Лекин келин ва невара-келинлар уртасида узаро жанжал бошланди.
Нарсаларини булиша олмай роса уришишди. Чидаб туролмадим.
- Жанжални куйинглар, акалли энамнинг иссик танаси совисин, - дедим. Улар мени хам мазах килишди. Сен кимсан" деган дашномларни ёгдиришди.
Эзгулик ва яхшилик, хунуклик ва гузалликнинг фаркини шунда очик-равшан англадим. Энам канчалар огир юкни саклаб юрган эканлар юракларида...
Энг ачинарлиси, энамнимг маьракаларини утказишмади. “Ошимга” деб бокиб юрган куйлари хам курбонлик килинмади.
Уйга невара-келин кучиб келганида эса катта байрам булди, тонггача мусика янгради. Жуда киска вакт ичида бир пайтлари каровсиз колган уй урнида катта дангиллама сарой барно килинди. Агар энам булганларида бу саройни куриб канчалар кувонган буларди. Семириб турган куйлар невараларнинг
тугилган кунида суйилиб, катта зиёфат берилди. Шундай булишини билганимда, омонатларини "Мехрибонлик” уйнгами,
етим-есир болаларгами ташлаб келган булардим. Бу фикрим тугрими, нотугри, билмадим. Аммо энамнинг бир гапи эсимда:
“Омонатга хечам хиёнат килиб булмайди”. Мен энамнинг омонатларига хиёнат килишдан куркдим.
Бу вокеаларни куриб, болаларим билан уйдан кучиб кетмокчи эдик. Аммо энамнинг юрган йулларини, куллари теккан гулларни йукотиб куйиш огир эди менга. Колаверса,
качонлардир, бу хонадонга инсофли, иймонли келин бека булишини умид килдим...
Хар йили Рамазон ва Курбон Хайитлари ва энамнинг утган кунида болаларим билан кабри устига у яхши курган гулларни куямиз, теварак-атрофини супуриб-сидириб тозалаймиз. Куръон тиловат киламиз.
Энамнинг менга берган уругларидан гуллар барк уриб усмокда. Хаёт давом этавераркан. Богчамдаги ушбу гулларда энамнинг хиди, япрокларига кунган шудрингларда куз ёшлари
бордек.
Угил ва келин, неваралар энамни бирон марта эслашмади хам. Гунохи узларида.
Энам ургатганларидек, “биронта кишини
айбдор килиш фикридан йирокман”. Факат бир нарсани биламан, энам беш махал номоз укиб, узига эмас, факат фарзандларига, бировларга, менга ва болаларимга Аллохдан умр сурарди. Илохим, жойлари жаннатда булсин. Энам хакикий мумин-мусулмон аёл эди.
Биз фарзандлар мукаддас она олдидаги бурчимизни унутмаслигимиз керак. Энамнинг овозлари кулогимга эшитилади: “Икки дунёинг обод булсин, сочингнинг торича умр берсин Худойим”.
Кулогимдаги тилла зирак эса унинг хар бир угити, насихатларини, тилак ва дуоларини бот-бот эслатиб туради, менга.
ТАМОМ.
Присоединяйтесь к ОК, чтобы подписаться на группу и комментировать публикации.
Комментарии 2