11-бөлүм.
Бала кезимде мени доктурга эч ким алып барган жок. Төшөккө сийип койгонумдун айынан доктурга барганым эсимде жок. Башка себептер менен доктурга баргам, ооруканада жаткам. Апамдын эри катуу сабап коюп, 2-3 жолу ооруканага түшкөм, балдар менен мушташып ооруканага түшкөм. Бирок ушул оорунун айынан ооруканага барганым эсимде жок... Менин мушташкым келчү эмес дебедимби, ошентсе деле 8-9-класстан тартып көп мушташа баштадым да. «Сийгек» дегендин баарын сабап койчумун. Тиги кишинин балдарын деле сабап койчумун. Ошондон кийин гана мени эч ким бетиме «сийгек» дебей калган. Ошондо деле көбү «жинди» дегенин токтоткон жок. Айрыкча улуу кишилер. «Жинди», «Айнагүлдүн жинди баласы» деп эле чакырып жүрүштү. Чоң кишилерди сабамак белем? Унчукпай эле тим болчумун. Апамдын эрин сабаган жокмун. Көп эле жолу сабагым келди, бирок сабаган жокмун. Үйдөн кетпесем, балким, сабамакмын. Жадакалса эмгиче өлтүрүп коёт белем, билбейм... Бирок мен үйдөн кетип калдым да. Мектепти бүткөн жокмун, 10-класста окуп жүргөндө кетип калгам. Ошол бойдон кайра үйгө кайтып барган жокмун...»
– У-у-уф! Ушундай сөздөрдү уктум. Ушундай тагдыры бар адамдын сөзүн уктум. Мен сага анын сөздөрүнүн көбүн кылмыш ишине байланыштуу моюнума илинген жоопкерчиликтен улам айтып бере албайм, айтып берсе боло турган жерлерин кайра өзүндөй кылып кайталап айтып бере албайм. Ирети менен да айтып бере албайм. Врачтар да демейдегидей ирети менен сурамжылай алган жок. Кылмышкерим өзү да ирети менен сүйлөй алган жок. Темадан темага секирип кетип жаттык... Бирок ушуга чейин такыр сүйлөбөгөн кылмышкерим бул жолу башкача сүйлөдү. Кудум бирөөнүн жашоосун айтып берип жаткансып сүйлөдү. Кеп өзү тууралуу эместей, жер тиктеген бойдон, колун ушалап отуруп сүйлөдү. Ошол жерде өзү жок, бирок бар дагы... Башынан аягына чейин өзүн ыңгайсыз, оңтойсуз сезип отурду, бирок бир жолу да ачууланганын, баштагыдай кыжыры келгенин байкаган жокмун. Угуп отуруп өзүн өлтүрө албаса да, эмоциясын өлтүрүп тынганбы деп ойлоп кеттим. Ушул жашка чейин он жолу өлүп алса жарашмак экен деп ойлоп кеттим. Анан врачтар анын денесин текшерди. Алар кокус кылмышкерди менин алдымда чечинтип калса, мен ар дайым тескери карап турам, тескери карап туруп котором. Бул жолу тескери бурулган жокмун. Анын денеси толтура так, тырык экен. Башы да ошондой. Соо жери жок...
ххх
– Адам издеп жүрдүм. Тирүү адамды издеп жаткам, өлүгүн таптым. Өлүкканадан табылды. Мендейди «бешенеси жок» десе керек... Көп эле киши издеп, издешип жатканбыз. Ошончо адамдын ичинен өчөшкөнсүп жоголгон кишини мен таптым. Үч-төрт жерге телефон чалып эле таап алдым. Жолдо баратып эле жүрөгү токтоп калыптыр. Эми анын аялы, жакындары «жакшынакай эле жүргөн, жапжакшынай эле болчу!» деп ыйлап жатат. Жакшынакай жүргөн киши өлмөк беле? Анын жакшынакай эмес экенин, абалы жаман экенин эч ким байкабай калып, анан өлдү да... Жаш эле киши экен... Жоголгон кишини эле табышып коём деп ойлогом. «Груз-200» жиберүүгө да чала-була аралашып кеттим. Өлүк «биздики» экенин тастыкташ үчүн туугандарын өлүкканага ээрчитип бардым. Оорукананын катар тизилген корпустарын, аларга тынбай кирип-чыгып жаткан адамдарды аралап өттүк. Өлүккана деле ошол короодо, ошол корпустардын катарында жайгашыптыр. Өзүнчө тосулган коргону деле жок. Бирок баары бир айырмаланат экен. Өз алдынча, обочодо тургансып көрүнөт экен. Тирүүлөрдү, тирүүлүктү аралап өтүп эле жашоо бүткөн жерге келип калгансыдым. Алдына жеткенде, биз азыр аралап өткөн кайнаган, күүлдөгөн жашоонун үнү дароо угулбай калды. Негедир айлана тымтырс боло түштү. Муздай түштү. Өлүккананын алдында бирин-серин адамдар туруптур. Биз да ошол “үмүтү үзүлгөндөрдүн” арасына барып кошулдук. Тирүү табабыз деп алып, өлүгүн таап берип жатканым өзүмө катуу тийди. Табылды деп бир жакын тууганына айткам, өлүкканага ошол эле келсе керек деп ойлогом. Андай болбоду. Биздин артыбыздан дагы көп кишилер келди. Алардан сырткары өлгөн кишинин аялы, бойго жетип калган кызы, эки карындашы келди... Кимиси ким экенине маани бербей эле тургам, бирок эки карындашы келип эле өлгөн кишинин аялын чачтан алды. Алар шордуу аялды «сен жедиң, сен түбүнө жеттиң! Акмак! Жетесиз!» деп кыйкырып, жулмалап кирди. Аял да кыйкырды. «Силер жедиңер! Табагыңарга чейин акеңерге алдырып, эриңерге чейин кошо бактырып жүрүп силер жедиңер! Силерди багам, тындырам деп жүрүп...» деп кыйкырды. Үчөө тең кишинин өлүмүнө өзүн күнөөлүү сезип, бирок күйүтүнө чыдабай эле бири-бирине асылып, бири-бирине күнөөнү оодарып жаткандай көрүндү мага. Сөздөрдүн жарымын ый жутуп кетти. Аялдар кыйкырып да жатты, ыйлап да жатты. Апасын калкалаганы аракет кылган кыз гана кыйкырган жок. Көзүнүн жашын мөлтүлдөтүп, алдынкы эрдин кесе тиштеп, улам апасын эки эжесинин колунан сууруп чыгып, улам ортого түшө калат. Эки аял кызды башка-көзгө койгулап жиберди. Алар кыздын апасын урмак, бирок ортого түшө калганынан улам шапалак деле, муш деле кызга тийди. Бир эркек ашатып сөгүндү. Аялдардын кайсы бирин, кимисин сөктү билбейм, бирок ыйлап да, «энеганаңды!» деп ашатып да жатты. Башка жакта, башка жерде ушундай окуя болсо жок дегенде эл үймөлөктөп, таң калып карап, бирөө-жарым полиция чакырат эле. Бирөө болбосо бирөө сөзсүз “тойгуздуңар!”, “тажаттыңар!” деп айтмак. “Маданиятсыздар, өз өлкөңөргө кеткиле!” демек. “Жапайылар!” демек. Бирок өлүккананын алдында андай болгон жок. Биздин ызы-чууга маани бербей, көрмөксөн болуп өтүп кеткендер болду. Кайрат айткандар болду. Кошулуп ыйлагандар болду. Өлүккананын ичинде “ээсин” күтүп жаткандар эле бирдей абалда го деп ойлогом. Өлүккананын сыртында тургандар деле бирдей абалда экенбиз. Баарыбыз бири-бирибизди түшүнүп, аяп тиктеп, окшошуп бозоруп турдук. Бөлүнө албай турдук. Өлүмдүн алдында баары бирдей деген ушул болсо керек... Аялдарды эптеп ажыраттык. «Койгула! Пендечилик... Кудайдын буйругу экен... Кудай бешенесине ушуну жазган экен» деди кишилер. Төрт аял төрт жерде уңулдап отуруп калды. Мен ыйлап жаткан адамдарды, алардын көздөрүн такыр тиктей албай четте турдум. Аларды соорото да алган жокмун, аларга кошулуп ыйлай да алган жокмун. Экөө тең колумдан келбейт экен. Бир четте жер тиктеп тура бердим. Жердин көзү жок экенине сүйүндүм. Ошого ырахмат!
– Эже, сиз келгенче, Осмондун башы 3000 долларга бааланып кетти. Дин фанаттарына каршы сүйлөп койгон экен, эми алар аны туш-тараптан талап, ал тургай башына акча сайып жиберишти.
– Чала-чарпыт көрдүм.
– Тиги Осмондун башына акча сайган адам мугалим экен. Окуянын эң трагедиялуу жери ушул...
– Мага иним акча сурап жазган экен. «Осмондун башын алып барып бер» деп койдум.
– Сиз экөөбүз ушул гүлдөгөн, өнүп-өскөн өлкөнүн акыны болобуз, буюрса...
– Аны экөөбүз көрбөйт окшойбуз. Ырыбыз көрөт. Бирок «ыр жазган күнөө» дей башташты. Бул кетиште экөөбүз аянтта көчүктү тыттырып, балактан өлөт окшойбуз.
– Анан кийин биз тууралуу «көчүгү тытылып баланчанчы жылы өлгөн» деп жазышабы?
– Ооба, «Ала-Тоо» аянтында сиңдиси 100 балакка чыдаган, эжеси 200 балакка барып жан берген» деп жазышат.
– Мен 50дө эле тынчыйм. Мен тынчыгандан кийин тыта беришет.
– Кызыксыз болот турбайсыңбы анда...
– Эми эмне болот, эже?
– «Көзүм көрбөсө, көчүгүмдү бөрү жесин» деген адамдар азаймайын, бир муун тазаланмайын, абалыбыз ушул эле болот го. Ага чейин ушундай дин десе баш кесет деп түшүнгөн түркөйлөр кенен тамыр жайып кетсе, мамлекет түгөнөт.
– Өлкөнү күрөөгө коюп жиберишти...
– Осмондун башына сыйлык сайган адамдын кылыгын кара. Мен жазган эмесмин, менин атымдан бирөө жазыптыр, мен телефонумду он күн мурда сатып жибергем деп жанын жеди. Жалган айткан динде күнөө эмеспи эмне?
– Адамдын башына акча сайылып жатса, бир акын жазып жатат, «Осмон түрк дагы эмнени баштады?» деп. Бул акындын сөзү, акындын деңгээли, акындын акынга болгон мамилеси! Аны адамдын башы кетери ойлонткон да жок. Осмондун ким экени ойлонтуп жатат...
– Өлдүк, ээ?
– Эки жолу өлдүк... Кейий бербеңиз... Бизде акын көп... Баарынын баштары сатылса, эл ирденип кетет окшойт... Ансыз деле пайдабыз жок. Акча жыйнап коё бериш керек экен. Арзан баалап жиберсе, өзүбүз үстүнө кошо коёбуз.
– Жөнчү, эй. Өзүбүздүн башыбызга өзүбүз акча иштебегенибиз эле калды эле?
– Ой, «мунун башы миң сом» деп койсо... Намыстан өлбөйсүзбү сиз?
– Жинди... Бир жаш бала бар эле, оор абалда экен. Дарыланганга 40 миң доллар керек экен. Тиги Осмондун башына акча сайган «жаныбар» акчасын ошол жакка берсе болмок да, ошол чоң мусулманчылык, чоң сооп болмок.
– Биздин өлкөдө өлүп калыш оңой эле окшойт.
– Айтпа...
ххх
– Артурдан «каякка барабыз?» деп сураган жокмун. Анын үйүнө келгенибизди жеткенде билдим. «Чай коёюн» деп чай койду. Жолдон таттуу алганбыз, ошо менен чай ичтик. Мен анын ашканасына көз жүгүртүп отурдум. Муздаткычтын каалгасында альбомдун барагына түрлүү карандаш менен тартылган бир нече сүрөттөр жармаштырылып турат. Кызы тарткандыр. Артур «менин жаза турган ишим бар. Бир аз уруксат бер», деди да, үстөл үстүндөгү кагаздарына үңүлдү. Мен чай куюлган кружканы колума кармап алып үйдү бир кыдырып чыктым. Уктоочу бөлмө, конок бөлмө, ашкана. Бөлмөлөр чачылган, ар жерде иретсиз буюмдар. Муздаткычка жабыштырылган сүрөттөргө кайтып келдим. Бардык кичинекей балдар тарта берген гүл, бак, үй, атасы, апасы, баласы үчөө кол кармашкан сүрөттөр мага тигилип турду. Ушул сүрөттөрдө мен жок болчумун. Мени эч ким тартпаптыр... Ким тартмак эле? Мен булардын дүйнөсүндө жок адам болсом.... Менин сүрөтүм болбогондой эле, өзүм да бул үйдө болбошум керек. Аны өзүм түшүнүп, бирок өзүмдү жеңе албаганымдан ушул үйдө отурам. Артур көптө барып бошоду. Кагаздарын жыйнап текчеге койду да, чөнтөгүнөн жылтыракка оролгон кичинекей чөптү алып чыгып, тамекисине кошуп ороду. «Жашоодо ушул гана мээни сергитет, бул болбосо жашоонун кыйынчылыгын кантип жеңет элек?» деп күлдү. Ашкананын эшигин жаап, балкон-терезелерди ачып, тамекини күйгүзүп, тарта баштады. Мен чочуган деле жокмун. Буга чейин деле тартып жүргөнүн көп көргөм. Ал тургай кошо тарткан учурларыбыз да болгон. Бир жолу Артур экөөбүз жумушумда отурсак, көзү кызарып, шишип Акбермет келди. «Дагы ыйлаган экен» деп ойлодум. Кыздары кеткенден кийин Акбермет көпкө чейин бир кызыктай болуп жүрдү да. Ал аз келгенсип жашоосунда бирөө пайда болуп, кайра бат эле жоголду... Кезектеги адам аны таштап кетти. Акберметти өмүрүндө көп эле кишилер таштап кетиптир. Алгач апасы, анан атасы, анан туугандары, анан күйөөсү. Ал тургай мен да бир-эки курдай таштап кеттим. Анын жанында туруп эле ошенттим. Ушул бир кызыктай сезим, жанында турсаң деле андан өзүңдөн-өзүң кете баштайсың. Кеткени аргасыз кылат. Кетип анан өзүңдү күнөөлүү сезип отуруп каласың. Өзүңдү күнөөлүү сезсең Акберметке жагат. Бардык адамдарды өзүнүн алдында күнөөлүү эсептеген жайы бар. Аны баары таштап бүттү, эми ал да башкаларды таштай берсе жарашат. Ансыз деле ошентет. Жигиттер менен узак мамиле курбайт, таанышып, сүйлөшүп, анан кыз-жигиттей мамилеге жеткенде бурулуп басып кетет. Себебин сурасаң, «мени таштап кете электе, мен таштап салайын» деп каткырып коёт. Бирок бул жолу жетишпей калды. Ошого ыза болуп жүрдү. Тигил адамдын таштап кеткенине эмес, өзү жетишпей калганы үчүн ыйлап жүргөндөй болду. Артур экөөбүз Акберметти сооротуп кирдик. Андай айтсак да болбойт, мындай айтсак да болбойт. Ошондо Артур чөнтөгүнөн ушул чөбүн алып чыгып, «азыр сага сөз да, ый да, акыл да жардам бербейт, сага кантип жардам беришти мен эле билем, жардам берем, бирок биринчи жана акыркы жолу» деди. Чөптү тамекиге кошуп ороп, «ал, бүт баарын унутасың, сүйүүсүз деле, жигитсиз деле жашоо сонун экенин сезесиң» деп Акберметке сунду. «Андай эмес, мындай» деп ага тамеки тартканды үйрөтүп отуруп, кичине ичтерине бирдеме кирип калганбы, экөө бирин-бири карап эле каткырып жыргап жатты. Акбермет өмүрүндө каткырып көрбөгөндөй каткырып, бүтүн дүйнөнүн эркектерин сөгүп, боктоп кирди. «Сен да тартып көрсөң, сонун экен» деди мага. Мен «тартпайм» десем, «сени Артур таштап кеткенде тартасың, ха-ха-ха-а-а» деп каткырды. Анан ага карап кыжынып туруп, «сен да бир күнү муну таштап кетесиң да, ээ?» деп сурады. Анын ушул суроосу Акберметке чөптүн эч кандай жардам бербегенин, таасир этпегенин, ал аны таштап кеткендердин бирин да унутпаганын айтып турду. Өзү эч нерсени унуткан жок, бирок мага «сен да тарт, баарын унутасың» деп улам сунуштап коёт. Ал күнү жакшы көргөн адамым жанымда отурган... Ошон үчүн тарткан эмесмин. А бүгүн тартып көргүм келди. Жакшы көргөн адамым дагы эле жанымда отурат, бирок унута турган нерселерим көбөйдү... Артурду ээрчип анын үйүнө келгенимди, ал бул үйдө аялы, кызы менен жашаарын, алардын бул дүйнөдө бар экенин, муздаткычта жабышкан сүрөттөрдү, ал сүрөттөрдө менин жок экенимди, ал жерге менин сүрөтүмдү тартып койсо болбой тургандыгын, ушул сүйүүмдү, деги эле бардык сүйүүлөрүмдү унуткум келди. Анан Артурга акырын «мен да тартып көрөйүнчү» дедим. Артур күлүп:
– Сен айлыкка иштеген адамсың, акчаң бир күнү бар, бир күнү жок болот. Эң жакшысы – буга көнбөй эле кой. Азыр жаныңда мен бармын. Менден алып турасың, а эртең мен жок болуп калсамчы... Не кыласың?- деди.
– Сен жок болуп каласыңбы?
Ушул суроону чын жүрөгүмдөн сурадым. Анын менин жанымда бүгүн бар, эртең жок адам экенин көп эле жолу ойлонгом. Бирок ошону акырына чейин ойлонуп көрбөгөн экенмин. Сүйүүмө алаксып, сүйүүмө алданып кетет окшойм...
– Балким, сен менин жанымда жок болуп калышың мүмкүн,- деп Артур сөзүн оңдоп кетти. Менден озунуп мага күнөөнү оодара салгансыды да, «бере албайм, тартпайсың» деп бербей койду. Унутканы жардам бере турган нерсем жок, отуруп калдым. Кантип унутмак элем, унуткум келген нерсе – Артурдун үйү, муздаткычка илинген кичинекей баланын колу менен тартылган сүрөттөр болсо, мен ошол үйдө, илинген сүрөттөрдүн маңдайында отурсам? Бир убакта Артур мени колумдан кармап, өзүнө имере тартып өпкүлөп кирди. Өпкүлөгөн бойдон уктоочу бөлмөнү карай жетелеп баратты. Мен чочуп кеттим. Боюмду ала качып, мурда-кийин эркектер менен мындай мамиле курбаганымды, кыз экенимди айттым. Таң калды. «Жашың ушунчага келип калса да кызсыңбы?» деп кайра-кайра сурады. Сураганда да каткырып, шылдыңдап сурады. Мен сыймыктанса керек, «азамат» деп айтса керек деп күткөм. «Кыз болбой калсаң күлкүгө калып шерменде болосуң» деген эле түшүнүк менен жашап жүргөм. Биз ошондой тарбия менен чоңойдук да. Мен эле эмес, бүтүндөй кыргыздын кыздары бала күнүнөн тартып эле «кокуй, эл караган бетибизди жер каратпа, кыз деген барган жерине кыз боюнча барышы керек» деген темирдей тартип менен чоңоёт. Чоңойсок эле мейли дечи, ошол тарбиядан чыкпай карып кеткендер да бар арабызда. Маселен, мен. Мен карып кетпесем да, ушул жашка чейин ошол тарбияны аттап кетпей жашадым. Ошентип жашаганым үчүн каршымдагы адамдан шылдың эмес, сыймык, мактоо күттүм. Тескерисинче, кыз болсоң күлкүгө калган заманда жашап жатканыбызды билчүмүн, бирок бул нерсенин мага тиешеси жоктой көрүнө берчү. Менде ошол тарбиянын арты сөзсүз түрдө сый, кадыр, бакыт алып келет деген ишеним да бар эле... «Отурган кыз ордун табат, жакшы жүрсөң Кудай жакшы күйөө, жакшы жашоо берет» деп бизди апалар ишендирчү да. Апалардын сөзү Артурдун эки ооз сөзү менен эле жокко чыгып калды. Чын болсо эмнеге Кудай жакшы күйөө, бактылуу жашоо берген жок? Эмнеге ордумду тапкан жокмун? Эмнеге азыр Артурдун үйүндө отурам?..
«Отурган кыз ордун табат» деп мындан ары да жашай берүү оюмда жок болчу, бирок оюмда үй-бүлөлүү адам да жок болчу. Аткарылбаган тилектерим, күттүрүп келбеген бакытым аз келгенсип, мындан аркы жашоомду да үй-бүлөсү бар адам менен кыйратып койгум келген жок. Артур да ушул ойлорумду билген кишидей болуп «неге мени менен мамиле күтүп жүрөсүң?» деди. «Билбейм, сени сүйүп калдым» дедим. Күлүмүш эттим. Бирок ал күлгөн жок.
– Сен сүйүүңдү да, өзүңдү да, келечектеги турмушуңду да жакшылап ойлонуп көр. Ушул убакка чейин жакшы жүргөн болсоң, демек, бир ойлогонуң, бир күткөнүң, бир планың бардыр. Жакшылап ойлон. Бул ойлончу маселе,- деди да, аялы экөөнүн бөлмөсүн мага бошотуп берип, өзү сырткы бөлмөгө чыгып кетти. Мен эжем менен жездемдин үйүнө конокко келген кишидей болуп алардын төшөгүнө жатып алдым. Эртерээк уктап калсам экен дейм улам. Эртерээк уктап калсам экен... Эртең менен ойгонуп сырткы бөлмөгө чыксам, ал ойгоо телефонун чукулап жатыптыр.
– Кутман таң,- деди.
– Кутман таң...
– Туулган күнүң менен!
– Рахмат.
Негедир сөзүбүз кыскарып, чечилип сүйлөшө албай калыптырбыз. «Туулган күнүмдө мунун жанында эмнем бар?» деп өзүмө-өзүм жиним келе баштады. Ал да мага бир нерсе үчүн жини келип жаткандай сезилди. Кечээ тааныш, жакын адамдардай элек, бүгүн таптакыр чоочун болуп калыптырбыз. Аңгыча эшик шыңгырады, мен чочуп кеттим. Аялы келип калдыбы деп чочуп кеттим. Мен андан аялы каякта экенин деле сураган эмесмин.
– Ачып коё аласыңбы?- деди ал мага. Өзү ордунан козголгон жок.
– Ким бул?
– Мен тамак буйрутма кылдым эле. «Эми таң атпай тамак жейби» дедим кыжырланып. Кыжырым менен эшикти ачтым. Бир бала турат, гүл көтөрүп. Аркамдан келип баланын колунан гүлдү алып, мага сунуп:
– Дагы бир жолу туулган күнүң менен!- деди. Кыжырым тарап кетти. Дароо тарап кетти... Туулган күнүм ушинтип башталды. Тамактанганы сыртка чыгып жатканбыз. Ваннага кирип чачымды тарадым. Күзгүнүн алдында туруп «боёнуп алсам болмок» деп ойлодум, косметикамды албаганымды эстедим. Жок дегенде кирпигиме тушь коюп койсом жакшы болмок. Столдун үстүндөгү косметикага көзүм түштү. Аялы көп боёнот окшойт, боёктун түрү турат. Бирден кармалап көрүп, аңтарып кирдим. Тушту таптым. Колдонсомбу, колдонбосомбу? Мени карап турган күзгүдөгү кыз «колдоно бер, күйөөсүн деле колдонуп жатпайсыңбы» деди. Түндө күйөөсүн «колдонбой» койгонумду эстедим. Күйөөсүн колдонгон жокмун да, аны сүйөм. Же сүйгөн да колдонгонго жатабы? Күйөөсүн колдонбогонум менен, үйүн, күзгүсүн, кружкасын, керебетин, каалгаларынын туткаларын колдондум. Дүйнөсүн колдондум. Анан кирпик боёгону келгенде эле өзүмдү ак сезип, так сезип, уятым, адамдыгым, тарбиям ойгонуп кетпедиби. Ваннадан атып чыктым. Унута турган нерселерим көбөйдү...
– Макмалдын тою улам жылып отуруп, сааты эми чыкты. Тоюн өткөрүп келдим. Той деп айтсам, чоң сүйлөп койгон болом. Ырымын жасап келдик десем болот. Ырынан чыры көп ырым болду... Айшат экөөбүз анын алдына эртең менен эле бардык. Шашпай чай ичтик. Сүйлөшүп отурдук. Макмал ыргылжың болуп калыптыр. «Тийип туура кылып жатамбы, мага күйөө керек беле, жөн эле эри жок төрөй берсем, мени ким чаап алмак эле, чоң эле аял болсом» деп сүйлөндү. «Мен эмне кылып жатам?» деп бизден сурайт. Айшат шак эле «күйөөгө тийип жатасың, жөнчү, ай! Тойду бузбай жөн отур» деп салды. Айшат озунуп кетпегенде мен ушул теманы уламакмын. «Эмне кылып жатасың? Мындан ары кантип жашайсың? Кандай пландарың бар? Эки уулуң эмне болот? Алар эмне дейт? Кандай кабыл алат?» деген суроолорду бермекмин, өзүм кошулуп баарын талдамакмын, балким, талдап отуруп, аны иренжитип үлгүрмөкмүн. Бирок Айшат озунуп кетти, «ичиңдеги бала менен каякка барасың? Эки баланы атасыз өстүргөнүң аз келгенсип, ичиңдегини да атасыз өстүрөйүн деп жатасыңбы? Алам деп жаткандан кийин тие бер да» деп салды. Дагы көп сөздөр сүйлөндү. «Жакпай калса ажырашып кетесиң да, эки баланы баккан жаның үч баланы бага албай калыпсыңбы?» дедим мен. Башка эмне дейин? Анан үчөөбүз отуруп алып жасандык. Макмалдын чачын жасап, көйнөктү кийгиздик. Күйөөнү күтө баштадык... Күйөө кечикти. Айткан сааттан бир саат кечикти, эки саат кечикти. «Баратам» дейт, бирок өзү жок. Макмалдын маанайы бузулду, маанайына кошулуп биз араң жасаган чачы да бузулду. Билбейм, чачы жакшы эле тургансыйт, бирок ал ачууланып ары-бери баскан сайын мага чачы саксайып көрүнө берди. Улам ары-бери басат, тынбай ага телефон чалат. Акыры экөө телефондон урушуп кетти. Кой десек болбой, Макмал ага айтчунун баарын айтып салды: «Сен мага эч ким эмессиң, көзүмө көрүнбө, жогол!»- деди. Анан отура калып боёгу агып, шыбалып калганча шолоктоп ыйлады. Соорото албай жүдөдүк. Эмне болгонун түшүнбөй жүдөдүк. Же «ал сага үйлөнгүсү келбей жатабы? Кыргызстанда бүлөсү бар бекен?» деп ачык сурай албайбыз. Айшатты билбейм, бирок менин башыма мындан башка собол келген жок.
Биз түшүнгүчө болбой күйөө эшиктен кирип келди. Кирип келип жадырап учурашып койсо, эч нерсе болбогонсуп кечирим сурап койсо, балким, уруш ошону менен токтомок. Ал анткен жок, эшиктен кирип келип эле, «эй, эмне болуп жатасың?!» деп кыйкырды. Бизди көзгө илген жок. Анан Макмал кыйкырды... Ушинтип кичинекей майрам чоң жаңжал менен башталды. Макмал анын «Эркектей болуп эч нерсе кылбаганын, анын арты менен адам болуп жүргөнүн, Москвага турсийчен келгенин, ал алып берген кийимдерди кийип, киши катарына кошулуп жүргөнүн» айтты. Мен ичимден «40 миңге куртка кийбей өл, эр болбой өл!» дедим дароо. Күйөө ага анын «тили жаман экенин, бул тил менен эч жерге батпасын, анын планында ага үйлөнүү такыр жок экенин, эптеп боюнда боло калып ага тийип алганы жатканын» айтты. Чаап жиберчүдөй болуп ага карай умтулду, Айшат экөөбүз ортого түштүк. Бири каргады, бири сөктү. Мен той бүттү деп ойлодум. Анан Макмал чыдабады окшойт, «сага эле ким тиейин деп туруптур, кет, көзүмө көрүнбөй жогол!» деди. Күйөө кеткен жок, бирок басаңдады. Экөө буга чейин деле ушинтип урушуп-талашып жашап келгенби, билбейм, бирок мага уруш биздин, Айшат экөөбүздүн айыбыздан чыккандай эле көрүндү. Ал бизди кетип калсын деп кечигип жүргөндөй, бизди кетип калсын деп бакырып, сөгүнүп жаткандай көрүндү. Эки аялды келбе же кет деп ачык айта албай, бүт жаман жагын, бүт ит кыялын алдыбызга төгүп берди. Ушуну биз көрбөсөк болмок. Айрыкча мен көрбөсөм болмок. Макмалды бактылуу жашап жатат деп элестетип жүрө бермекмин. Эптеп жараштырдык. Айшат жараштырды. Мен солдоюп эле турдум. Сооротумуш эткенден башкага жарабадым. Акыры тынчыгандан кийин кайра чач жасадык, кайра боёндук. Макмалдын көзү ыйлаганга шишип, кызарып, бүтүйүп калды, кандай боёсок деле ыйлаганы көрүнүп туруп алды.
– Эч нерсе эмес, кыз жыргаар жерине ыйлап барат,- деди Айшат.
– Жыргаар жерине «катын» деле ыйлап барат экен, бүгүн билдим,- дедим мен. Экөөбүз каткырдык. Макмал бизге кошулуп күлгөн болду, бирок өңү өзгөрө түштү. Экинчи жолу «жыргаар жерине» ыйлап баратат. Биринчисинен жолу болгон эмес. Ыйлап барса деле жолу болгон эмес. Ошонусун эстеп коркуп кетти окшойт... Анан үчөөбүз эч нерсе болбогонсуп, кафеге бардык. Күйөөнүн бир досу, молдо бизди кафеде күтүп отуруптур. Молдо нике окуду. Бизден 10 жаштай кичүү, чыканактай бала экен. Нике окуп бүткөндөн кийин бизге кыйла насаат айтты. Анын насаатынан тажап кеткен Айшат «куйбайсыңарбы, бул тойбу же эмне?» деди. Молдо шашып кетти, чыга качканы аргасыз болду. Аны кууп чыккандан кийин вино ичтик, сүйлөшүп отурдук, Макмалга бакыт кааладык, бир бийледик. Бирок ичибиз түпөйүл болуп кайттык. Мен анын эрин биротоло жаман көрүп үлгүрдүм. Ушинтип чоң жаңжал кичинекей майрам менен бүттү...
Уландысы бар.
Присоединяйтесь к ОК, чтобы подписаться на группу и комментировать публикации.
Нет комментариев