بسم الله الرحمن الرحيم الحمد لله رب العالمين ، و العاقبة للمتقين ، والصلاة و السلام على رسوله الامين ، و على آله و أصحابه اجمعين ، أما بعد... Маълумки, Аллоҳ таоло оламдаги барча нарсаларни жуфт-жуфт яратган. Бу ҳақда Қуръони каримда алоҳида ояти карималар нозил қилинган. Жумладан: وَمِنْ كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ (سورة الذاريات/49) яъни: “Сизлар эслатма олишларингиз учун Биз ҳар бир нарсани жуфт-жуфт қилиб яратдик”. Ҳақиқатан, ҳайвонот, ноботот (ўсимлик) дунёсидан тортиб парранда-даррандаларнинг ҳаммаси эркак-аёл жинслардан иборат бўлиб, илоҳий қонун-қоидаларга биноан табиий равишда насл қолдириш ҳаракатида бўладилар. Булар ичида инсоният дунёда ўзи учун энг олий мақомни эгаллаганлиги билан яшаш, турмуш қуриш, зурриёт қолдириш ҳусусида ўзига хос йўлдан боради. Зеро, инсон ақлли мавжудот. У ақл-идрокидан ташқари ўзи эътиқод қилган дин аҳкомларига ҳам амал қилган ҳолда яшайди. Қуръони каримда оиланинг муқаддаслиги ва илоҳий бошқарув остидагилиги тўғрис...Ещёبسم الله الرحمن الرحيم الحمد لله رب العالمين ، و العاقبة للمتقين ، والصلاة و السلام على رسوله الامين ، و على آله و أصحابه اجمعين ، أما بعد... Маълумки, Аллоҳ таоло оламдаги барча нарсаларни жуфт-жуфт яратган. Бу ҳақда Қуръони каримда алоҳида ояти карималар нозил қилинган. Жумладан: وَمِنْ كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ (سورة الذاريات/49) яъни: “Сизлар эслатма олишларингиз учун Биз ҳар бир нарсани жуфт-жуфт қилиб яратдик”. Ҳақиқатан, ҳайвонот, ноботот (ўсимлик) дунёсидан тортиб парранда-даррандаларнинг ҳаммаси эркак-аёл жинслардан иборат бўлиб, илоҳий қонун-қоидаларга биноан табиий равишда насл қолдириш ҳаракатида бўладилар. Булар ичида инсоният дунёда ўзи учун энг олий мақомни эгаллаганлиги билан яшаш, турмуш қуриш, зурриёт қолдириш ҳусусида ўзига хос йўлдан боради. Зеро, инсон ақлли мавжудот. У ақл-идрокидан ташқари ўзи эътиқод қилган дин аҳкомларига ҳам амал қилган ҳолда яшайди. Қуръони каримда оиланинг муқаддаслиги ва илоҳий бошқарув остидагилиги тўғрисида Ҳақ таоло шандай марҳамат қилади: وَمِنْ آَيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآَيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ (سورة الرّوم/21) яъни: “Унинг аломатларидан (яна бири) – сизлар (нафсни қондириш жиҳатидан) таскин топишингиз учун ўзларингиздан жуфтлар яратгани ва ўртангизда иноқлик ва меҳрибонлик пайдо қилганидир. Албатта, бунда тафаккур қиладиган кишилар учун аломатлар бордир”. Уйланиб оила қуриш жаноб Пайғамбаримиз (сав)нинг суннатларидандир. Чунончи, бир ҳадиси шарифларида айтганлар: " أَلنِّكَاحُ سُنَّتىِ فَمَنْ رَغِبَ عَنْ سُنًّتيِ فَلَيْسَ مِنىِّ " (الجامع الكبير للسيوطى) яъни: “Никоҳли оила қуриш менинг суннатимдир. Бас, кимики менинг суннатимдан воз кечса у менинг тўпимдан эмас”. Биз-мусулмонлар шу ҳақиқатни эътироф этган ҳолда турмуш қуриш, оила тебратиш ва фарзанд тарбияси каби муҳим ишларда диний ва миллий анъаналаримизга риоя қилиш билан бирга оила ва никоҳ ҳақидаги давлатимиз чиқарган қонун-қоидаларга ҳам қатъий амал қилиш зарур бўлади.
Бинобарин, ҳозирги кунларда ёш келин-куёвларнинг никоҳдан ўтишларида учраб турган баъзи жиддий камчилик ва нуқсонларни ҳисобга олиб ушбу фатвони ёзишга қарор қилдик. Никоҳдан ўтиш маросими бизнинг диёримизда қадимдан миллий ва диний удумлар асосида амалга оширилиб келинган. Шаръий никоҳдан ўтиш учун ислом динимизда келин-куёвлардан талаб қилинадиган бир неча шарт ва одоблар борки, уларни айниқса, никоҳ ўқувчи муллолар ёки имом-ҳатиблар яхшилаб билиб олишлари ва уларга амал қилишлари зарур. Улар асосан қуйидагилардир: 1. Никоҳдан ўтувчиларнинг оқил бўлишлари. Яъни, ақллари жойда, руҳий касалликдан холи бўлишлари; 2. Ийжоб ва қабул. Яъни, икки турмуш қурувчининг розиликлари (ўтган замон феъли билан); 3. Гувоҳлар. Яъни, келин-куёвдан ташқари энг камида икки эркак ёки бир эркак билан икки аёл киши ҳозиру нозир бўлиб розилик сўзларини эшитишлари; 4. Куёвнинг оила тебратишга моддий жихатдан қодир бўлиши; 5. Маҳр. Яъни, куёвнинг келинга берадиган ҳаққи; 6. Розиликлари маълум бўлгандан кейин...ЕщёБинобарин, ҳозирги кунларда ёш келин-куёвларнинг никоҳдан ўтишларида учраб турган баъзи жиддий камчилик ва нуқсонларни ҳисобга олиб ушбу фатвони ёзишга қарор қилдик. Никоҳдан ўтиш маросими бизнинг диёримизда қадимдан миллий ва диний удумлар асосида амалга оширилиб келинган. Шаръий никоҳдан ўтиш учун ислом динимизда келин-куёвлардан талаб қилинадиган бир неча шарт ва одоблар борки, уларни айниқса, никоҳ ўқувчи муллолар ёки имом-ҳатиблар яхшилаб билиб олишлари ва уларга амал қилишлари зарур. Улар асосан қуйидагилардир: 1. Никоҳдан ўтувчиларнинг оқил бўлишлари. Яъни, ақллари жойда, руҳий касалликдан холи бўлишлари; 2. Ийжоб ва қабул. Яъни, икки турмуш қурувчининг розиликлари (ўтган замон феъли билан); 3. Гувоҳлар. Яъни, келин-куёвдан ташқари энг камида икки эркак ёки бир эркак билан икки аёл киши ҳозиру нозир бўлиб розилик сўзларини эшитишлари; 4. Куёвнинг оила тебратишга моддий жихатдан қодир бўлиши; 5. Маҳр. Яъни, куёвнинг келинга берадиган ҳаққи; 6. Розиликлари маълум бўлгандан кейин араб тилида никоҳ хутбасини ўқишлик суннат амаллардан ҳисобланади; 7. Никоҳ ўқиш асносида никоҳ ўқувчи домла, имом ёки бирор улуғ ёшли ёки илмли киши келин-куёвга оила, турмуш, никоҳ, талоқ, маҳр, ўзаро иззат ҳурмат каби зарур нарсалар тўғрисида насихат қилиши ҳам никоҳнинг одобларидандир. Маҳр тўғрисида яна шуни билмоқ керакки унинг муайян бир миқдори белгиланмаган. Ҳар бир юрт ва жойнинг ўз урф-одатига кўра куёв ёки унинг ота-онаси каби яқин кишиларидан бири никоҳ куни келинга шахсий мулк сифатида ҳадя қилиб бериб юборадиган маблағни маҳр деб аталади. Маҳрнинг ярим-ёртисини нақд, қолганини турмуш давомида насия сифатида берилиши мумкин. Куёвнинг келинга қилган сарфлари масалан, кийим-кечак, уй анжомлари, турар жой ва бошқалар маҳр хисобига ўтиши мумкин. Бу тақдирда мабодо улар ажраладиган тақдирда ҳам куёв ўша берган нарсаларни қайтариб ололмайди. Ҳанафий мазҳабимиз кўрсатмалари бўйича маҳр никоҳ сабабли келиннинг шаръий ҳаққи бўлганлигидан келин-куёв никоҳ пайтида ундан воз кечган тақдирларида ҳам ёки маҳр тўғрисида ҳеч бир оғиз сўз қилинмай никоҳ ўқилганда ҳам, маҳр куёвнинг зиммасига ўз-ўзидан тушаверади. Маҳрнинг жорий қилиниши шариатимизнинг аёллар ҳуқуқини ҳимоя қилишга ва унга нисбатан ғамхўрлигини нишоналаридандир. Юқорида зикр қилинган никоҳ шартларига яна давлатимизнинг никоҳ ва оила тўғрисидаги қабул қилган қарор ва қонунлари ҳам қўшилади. Масалан, келин-куёвнинг никоҳдан ўтиш вақтида балоғат ёшида бўлишлари ва шаръий никоҳдан олдин давлат никоҳ қайд қилиш идоралари рўйхатидан ўтиб расмий никоҳ гувоҳномасини олган бўлишлари ва ҳоказо.
Афсуслик ила эслатиб ўтамизки, ҳозирги кунларда баъзи расмий ва ғайрирасмий домлалар ўзбошимчалик билан юқорида айтилган никоҳ шартларини сўраб-суриштирмай ёшларга никоҳ ўқимоқдалар. Натижада ёш оилалар ажрашиб, ўртада гўдаклар етим, она эса бир умрга бебахт бўлиб қолмоқда. Никоҳ, оила масаласида доимо мана шундай воқеалар содир бўлиб турганлиги сабабли, ўғил-қизларимизни ота-оналари ўз фарзандларини ёши жиҳатидан оила қуришга тайёр эканлигига қаноат хосил қилиб, сўнгра расмий имом домлалар иштирокида никоҳлатиб олишлари шарт. Бу ўринда ҳукумат қонунида белгиланган балоғат ёшини эътиборга олиш ўринлидир. Ҳозирги кунда норасмий имомлар ёш келин-куёвдан ЗАГС гувоҳномасини суриштирмай ўқиган никоҳлари оқибатида ёш оила ажрашиб, она ўз етим боласи билан кўчада қолишини ҳисобга оладиган бўлсак, юқорида зикр қилинган шаръий никоҳ шартларига ҳукумат томонидан берилган ЗАГС гувоҳномаси бўлишлигини ҳам муҳим шартлардан бири деб эътибор қилиш ўринлидир. Норасмий имомларни ЗАГС гувоҳномасини сури...ЕщёАфсуслик ила эслатиб ўтамизки, ҳозирги кунларда баъзи расмий ва ғайрирасмий домлалар ўзбошимчалик билан юқорида айтилган никоҳ шартларини сўраб-суриштирмай ёшларга никоҳ ўқимоқдалар. Натижада ёш оилалар ажрашиб, ўртада гўдаклар етим, она эса бир умрга бебахт бўлиб қолмоқда. Никоҳ, оила масаласида доимо мана шундай воқеалар содир бўлиб турганлиги сабабли, ўғил-қизларимизни ота-оналари ўз фарзандларини ёши жиҳатидан оила қуришга тайёр эканлигига қаноат хосил қилиб, сўнгра расмий имом домлалар иштирокида никоҳлатиб олишлари шарт. Бу ўринда ҳукумат қонунида белгиланган балоғат ёшини эътиборга олиш ўринлидир. Ҳозирги кунда норасмий имомлар ёш келин-куёвдан ЗАГС гувоҳномасини суриштирмай ўқиган никоҳлари оқибатида ёш оила ажрашиб, она ўз етим боласи билан кўчада қолишини ҳисобга оладиган бўлсак, юқорида зикр қилинган шаръий никоҳ шартларига ҳукумат томонидан берилган ЗАГС гувоҳномаси бўлишлигини ҳам муҳим шартлардан бири деб эътибор қилиш ўринлидир. Норасмий имомларни ЗАГС гувоҳномасини суриштирмай никоҳ ўқишлари ёш оилаларнинг ижтимоий ҳуқуқларини камситиш бўлса, расмий имом-домлаларни ЗАГС гувоҳномасини сўраб, сўнгра никоҳ ўқишлари ҳуқуқий жамият барпо қилаётган бир вақтда ёш оиланинг ижтимоий ҳуқуқини мухофаза қилишдир. Шу билан бир қаторда бевосита никоҳ ва оилага алоқадор бўлган бир шаръий масала, талоқ масаласи ҳам борки, уни ҳам эътибордан четта қолдириб бўлмайди. Ёшларимиз шариатни ушбу нозик масаласига енгил қарамоқдалар, билиб-билмай, тушуниб-тушунмай, арзимаган оилавий можаро сабабли ўз жуфти ҳалолига нисбатан талоқ лафзини ишлатиб қўймоқдалар. “Талоқ” сўзи айтилганда Аллоҳнинг Арши ларзага келади, шаръий никоҳ фосид бўлиб, эр-хотин бир-бирига харом бўлиб қолади. Талоқ Аллоҳнинг ёмон кўрган ҳалолларидан бўлиб, у охирги чора сифатида жорий қилингандир. Пайғамбар алайҳиссалом марҳамат қилганлар: " ابغض الحلا ل الى الله الطلا ق " (رواه ابو داود و إبن ماجه و الحاكم) яъни: “Ҳалоллар нарсалар ичида Аллоҳ учун энг ёмони талоқдир”. Имом – домлаларимиз шариатнинг ушбу ҳукмини ҳам никоҳ учун келган ёш келин-куёвларга тушунтириб қўйишлари лозим бўлади. Оила-жамиятнинг бир бўлаги. Ушбу бўлак соғлом бўлса, жамият ҳам соғлом бўлади ва гуллаб яшнайди.
Бинобарин, юқоридагилардан келиб чиқиб Ўзбекистон мусулмонлари идораси Жумҳуриятимиздаги барча жомеъ масжид имом-хатибларига қуйидагиларни тавсия қилади. 1. Никоҳни жомеъ масжид имом-хатиблари ёки имом-хатиб тайинлаган масжиднинг вазифадор масъул шахслари ўқисинлар; 2. ЗАГС идоралари томонидан берилган гувоҳнома кўрсатилган тақдирдагина шаръий никоҳ ўқилсин; 3. Никоҳ жараёнида келин ва куёв тарафидан яқин кишилар гувоҳ сифатида иштирок этишлари шарт қилиб қўйилсин; 4. Келинга бериладиган маҳрнинг ҳикмати тушунтирилиб, уни куёвнинг зиммасига юклатилсин; 5. Никоҳдан ўтадиган оилаларни масжидда алоҳида никоҳ дафтарига қайд қилиш, уларни исми-шарифини, турар жойларини, никоҳ қилинган кун тарихи ва ЗАГС гувоҳномаси рақамини ҳамда никоҳ қилган шахсни номини ёзиб қўйиш; 6. Оиладаги эр-хотиннинг бурчларини тушунтириш; 7. Мазкур масалаларда маҳалла оқсоқоллари ёрдам қилишларини йўлга қўйиш. Мустақил Жумҳуриятимиз келажаги соғлом авлодга боғлиқдир. Ушбу авлодга эса соғлом оналар зарур. Бу ҳақда ...ЕщёБинобарин, юқоридагилардан келиб чиқиб Ўзбекистон мусулмонлари идораси Жумҳуриятимиздаги барча жомеъ масжид имом-хатибларига қуйидагиларни тавсия қилади. 1. Никоҳни жомеъ масжид имом-хатиблари ёки имом-хатиб тайинлаган масжиднинг вазифадор масъул шахслари ўқисинлар; 2. ЗАГС идоралари томонидан берилган гувоҳнома кўрсатилган тақдирдагина шаръий никоҳ ўқилсин; 3. Никоҳ жараёнида келин ва куёв тарафидан яқин кишилар гувоҳ сифатида иштирок этишлари шарт қилиб қўйилсин; 4. Келинга бериладиган маҳрнинг ҳикмати тушунтирилиб, уни куёвнинг зиммасига юклатилсин; 5. Никоҳдан ўтадиган оилаларни масжидда алоҳида никоҳ дафтарига қайд қилиш, уларни исми-шарифини, турар жойларини, никоҳ қилинган кун тарихи ва ЗАГС гувоҳномаси рақамини ҳамда никоҳ қилган шахсни номини ёзиб қўйиш; 6. Оиладаги эр-хотиннинг бурчларини тушунтириш; 7. Мазкур масалаларда маҳалла оқсоқоллари ёрдам қилишларини йўлга қўйиш. Мустақил Жумҳуриятимиз келажаги соғлом авлодга боғлиқдир. Ушбу авлодга эса соғлом оналар зарур. Бу ҳақда Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай дейди: وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضَاعَةَ ... (سورة البقرة/233) яъни: “Оналар болаларини тўла икки йил эмизадилар. (Бу муддат) эмизишни камолига етказишни истовчилар учундир...” Демак, она фарзандини сутдан чиқаргунча навбатдаги фарзанд бўлиб қолишидан ўзини сақлаши лозим, бу эса фарзанднинг руҳан ва жисмонан соғлом ўсиб, улғайишига сабаб бўлади. Чунки эмизикли хотиннинг бола эмизиш давридаги руҳий ва жисмоний ҳолати ҳам болага таъсир этмай қолмайди. Баъзи бир оилаларда фарзанд бир ёшга етмасидан иккинчи фарзанд туғилмоқда. Натижада нафақат бола, балки онанинг ҳам соғлиғига зарар етмоқда.
Юқорида айтганларимиз шариатимиз кўрсатмаларидан бўлиб, унга амал қилмоқ ҳар бир мусулмон учун ҳам дунёвий ҳам ухровий манфаат ҳосил бўлишига олиб келади. Сиз имом-домлалардан ушбу кўрсатмаларни жума маърузаларингизда халққа атрофлича шарҳлаб тушунтириб беришларингиз талаб қилинур. Аллоҳ таоло фарзандларимизга инсофу тавфиқ, рушду ҳидоят ато айласин! Омин.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Мухторжон ҳожи АБДУЛЛОҲ 09.06.1996 й.
Комментарии 5
الحمد لله رب العالمين ، و العاقبة للمتقين ، والصلاة و السلام على رسوله الامين ،
و على آله و أصحابه اجمعين ، أما بعد...
Маълумки, Аллоҳ таоло оламдаги барча нарсаларни жуфт-жуфт яратган. Бу ҳақда Қуръони каримда алоҳида ояти карималар нозил қилинган. Жумладан:
وَمِنْ كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ (سورة الذاريات/49)
яъни: “Сизлар эслатма олишларингиз учун Биз ҳар бир нарсани жуфт-жуфт қилиб яратдик”.
Ҳақиқатан, ҳайвонот, ноботот (ўсимлик) дунёсидан тортиб парранда-даррандаларнинг ҳаммаси эркак-аёл жинслардан иборат бўлиб, илоҳий қонун-қоидаларга биноан табиий равишда насл қолдириш ҳаракатида бўладилар. Булар ичида инсоният дунёда ўзи учун энг олий мақомни эгаллаганлиги билан яшаш, турмуш қуриш, зурриёт қолдириш ҳусусида ўзига хос йўлдан боради. Зеро, инсон ақлли мавжудот. У ақл-идрокидан ташқари ўзи эътиқод қилган дин аҳкомларига ҳам амал қилган ҳолда яшайди.
Қуръони каримда оиланинг муқаддаслиги ва илоҳий бошқарув остидагилиги тўғрис...Ещёبسم الله الرحمن الرحيم
الحمد لله رب العالمين ، و العاقبة للمتقين ، والصلاة و السلام على رسوله الامين ،
و على آله و أصحابه اجمعين ، أما بعد...
Маълумки, Аллоҳ таоло оламдаги барча нарсаларни жуфт-жуфт яратган. Бу ҳақда Қуръони каримда алоҳида ояти карималар нозил қилинган. Жумладан:
وَمِنْ كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ (سورة الذاريات/49)
яъни: “Сизлар эслатма олишларингиз учун Биз ҳар бир нарсани жуфт-жуфт қилиб яратдик”.
Ҳақиқатан, ҳайвонот, ноботот (ўсимлик) дунёсидан тортиб парранда-даррандаларнинг ҳаммаси эркак-аёл жинслардан иборат бўлиб, илоҳий қонун-қоидаларга биноан табиий равишда насл қолдириш ҳаракатида бўладилар. Булар ичида инсоният дунёда ўзи учун энг олий мақомни эгаллаганлиги билан яшаш, турмуш қуриш, зурриёт қолдириш ҳусусида ўзига хос йўлдан боради. Зеро, инсон ақлли мавжудот. У ақл-идрокидан ташқари ўзи эътиқод қилган дин аҳкомларига ҳам амал қилган ҳолда яшайди.
Қуръони каримда оиланинг муқаддаслиги ва илоҳий бошқарув остидагилиги тўғрисида Ҳақ таоло шандай марҳамат қилади:
وَمِنْ آَيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآَيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ (سورة الرّوم/21)
яъни: “Унинг аломатларидан (яна бири) – сизлар (нафсни қондириш жиҳатидан) таскин топишингиз учун ўзларингиздан жуфтлар яратгани ва ўртангизда иноқлик ва меҳрибонлик пайдо қилганидир. Албатта, бунда тафаккур қиладиган кишилар учун аломатлар бордир”.
Уйланиб оила қуриш жаноб Пайғамбаримиз (сав)нинг суннатларидандир. Чунончи, бир ҳадиси шарифларида айтганлар:
" أَلنِّكَاحُ سُنَّتىِ فَمَنْ رَغِبَ عَنْ سُنًّتيِ فَلَيْسَ مِنىِّ " (الجامع الكبير للسيوطى)
яъни: “Никоҳли оила қуриш менинг суннатимдир. Бас, кимики менинг суннатимдан воз кечса у менинг тўпимдан эмас”.
Биз-мусулмонлар шу ҳақиқатни эътироф этган ҳолда турмуш қуриш, оила тебратиш ва фарзанд тарбияси каби муҳим ишларда диний ва миллий анъаналаримизга риоя қилиш билан бирга оила ва никоҳ ҳақидаги давлатимиз чиқарган қонун-қоидаларга ҳам қатъий амал қилиш зарур бўлади.
Никоҳдан ўтиш маросими бизнинг диёримизда қадимдан миллий ва диний удумлар асосида амалга оширилиб келинган. Шаръий никоҳдан ўтиш учун ислом динимизда келин-куёвлардан талаб қилинадиган бир неча шарт ва одоблар борки, уларни айниқса, никоҳ ўқувчи муллолар ёки имом-ҳатиблар яхшилаб билиб олишлари ва уларга амал қилишлари зарур. Улар асосан қуйидагилардир:
1. Никоҳдан ўтувчиларнинг оқил бўлишлари. Яъни, ақллари жойда, руҳий касалликдан холи бўлишлари;
2. Ийжоб ва қабул. Яъни, икки турмуш қурувчининг розиликлари (ўтган замон феъли билан);
3. Гувоҳлар. Яъни, келин-куёвдан ташқари энг камида икки эркак ёки бир эркак билан икки аёл киши ҳозиру нозир бўлиб розилик сўзларини эшитишлари;
4. Куёвнинг оила тебратишга моддий жихатдан қодир бўлиши;
5. Маҳр. Яъни, куёвнинг келинга берадиган ҳаққи;
6. Розиликлари маълум бўлгандан кейин...ЕщёБинобарин, ҳозирги кунларда ёш келин-куёвларнинг никоҳдан ўтишларида учраб турган баъзи жиддий камчилик ва нуқсонларни ҳисобга олиб ушбу фатвони ёзишга қарор қилдик.
Никоҳдан ўтиш маросими бизнинг диёримизда қадимдан миллий ва диний удумлар асосида амалга оширилиб келинган. Шаръий никоҳдан ўтиш учун ислом динимизда келин-куёвлардан талаб қилинадиган бир неча шарт ва одоблар борки, уларни айниқса, никоҳ ўқувчи муллолар ёки имом-ҳатиблар яхшилаб билиб олишлари ва уларга амал қилишлари зарур. Улар асосан қуйидагилардир:
1. Никоҳдан ўтувчиларнинг оқил бўлишлари. Яъни, ақллари жойда, руҳий касалликдан холи бўлишлари;
2. Ийжоб ва қабул. Яъни, икки турмуш қурувчининг розиликлари (ўтган замон феъли билан);
3. Гувоҳлар. Яъни, келин-куёвдан ташқари энг камида икки эркак ёки бир эркак билан икки аёл киши ҳозиру нозир бўлиб розилик сўзларини эшитишлари;
4. Куёвнинг оила тебратишга моддий жихатдан қодир бўлиши;
5. Маҳр. Яъни, куёвнинг келинга берадиган ҳаққи;
6. Розиликлари маълум бўлгандан кейин араб тилида никоҳ хутбасини ўқишлик суннат амаллардан ҳисобланади;
7. Никоҳ ўқиш асносида никоҳ ўқувчи домла, имом ёки бирор улуғ ёшли ёки илмли киши келин-куёвга оила, турмуш, никоҳ, талоқ, маҳр, ўзаро иззат ҳурмат каби зарур нарсалар тўғрисида насихат қилиши ҳам никоҳнинг одобларидандир.
Маҳр тўғрисида яна шуни билмоқ керакки унинг муайян бир миқдори белгиланмаган. Ҳар бир юрт ва жойнинг ўз урф-одатига кўра куёв ёки унинг ота-онаси каби яқин кишиларидан бири никоҳ куни келинга шахсий мулк сифатида ҳадя қилиб бериб юборадиган маблағни маҳр деб аталади. Маҳрнинг ярим-ёртисини нақд, қолганини турмуш давомида насия сифатида берилиши мумкин. Куёвнинг келинга қилган сарфлари масалан, кийим-кечак, уй анжомлари, турар жой ва бошқалар маҳр хисобига ўтиши мумкин. Бу тақдирда мабодо улар ажраладиган тақдирда ҳам куёв ўша берган нарсаларни қайтариб ололмайди.
Ҳанафий мазҳабимиз кўрсатмалари бўйича маҳр никоҳ сабабли келиннинг шаръий ҳаққи бўлганлигидан келин-куёв никоҳ пайтида ундан воз кечган тақдирларида ҳам ёки маҳр тўғрисида ҳеч бир оғиз сўз қилинмай никоҳ ўқилганда ҳам, маҳр куёвнинг зиммасига ўз-ўзидан тушаверади.
Маҳрнинг жорий қилиниши шариатимизнинг аёллар ҳуқуқини ҳимоя қилишга ва унга нисбатан ғамхўрлигини нишоналаридандир.
Юқорида зикр қилинган никоҳ шартларига яна давлатимизнинг никоҳ ва оила тўғрисидаги қабул қилган қарор ва қонунлари ҳам қўшилади. Масалан, келин-куёвнинг никоҳдан ўтиш вақтида балоғат ёшида бўлишлари ва шаръий никоҳдан олдин давлат никоҳ қайд қилиш идоралари рўйхатидан ўтиб расмий никоҳ гувоҳномасини олган бўлишлари ва ҳоказо.
Никоҳ, оила масаласида доимо мана шундай воқеалар содир бўлиб турганлиги сабабли, ўғил-қизларимизни ота-оналари ўз фарзандларини ёши жиҳатидан оила қуришга тайёр эканлигига қаноат хосил қилиб, сўнгра расмий имом домлалар иштирокида никоҳлатиб олишлари шарт. Бу ўринда ҳукумат қонунида белгиланган балоғат ёшини эътиборга олиш ўринлидир. Ҳозирги кунда норасмий имомлар ёш келин-куёвдан ЗАГС гувоҳномасини суриштирмай ўқиган никоҳлари оқибатида ёш оила ажрашиб, она ўз етим боласи билан кўчада қолишини ҳисобга оладиган бўлсак, юқорида зикр қилинган шаръий никоҳ шартларига ҳукумат томонидан берилган ЗАГС гувоҳномаси бўлишлигини ҳам муҳим шартлардан бири деб эътибор қилиш ўринлидир. Норасмий имомларни ЗАГС гувоҳномасини сури...ЕщёАфсуслик ила эслатиб ўтамизки, ҳозирги кунларда баъзи расмий ва ғайрирасмий домлалар ўзбошимчалик билан юқорида айтилган никоҳ шартларини сўраб-суриштирмай ёшларга никоҳ ўқимоқдалар. Натижада ёш оилалар ажрашиб, ўртада гўдаклар етим, она эса бир умрга бебахт бўлиб қолмоқда.
Никоҳ, оила масаласида доимо мана шундай воқеалар содир бўлиб турганлиги сабабли, ўғил-қизларимизни ота-оналари ўз фарзандларини ёши жиҳатидан оила қуришга тайёр эканлигига қаноат хосил қилиб, сўнгра расмий имом домлалар иштирокида никоҳлатиб олишлари шарт. Бу ўринда ҳукумат қонунида белгиланган балоғат ёшини эътиборга олиш ўринлидир. Ҳозирги кунда норасмий имомлар ёш келин-куёвдан ЗАГС гувоҳномасини суриштирмай ўқиган никоҳлари оқибатида ёш оила ажрашиб, она ўз етим боласи билан кўчада қолишини ҳисобга оладиган бўлсак, юқорида зикр қилинган шаръий никоҳ шартларига ҳукумат томонидан берилган ЗАГС гувоҳномаси бўлишлигини ҳам муҳим шартлардан бири деб эътибор қилиш ўринлидир. Норасмий имомларни ЗАГС гувоҳномасини суриштирмай никоҳ ўқишлари ёш оилаларнинг ижтимоий ҳуқуқларини камситиш бўлса, расмий имом-домлаларни ЗАГС гувоҳномасини сўраб, сўнгра никоҳ ўқишлари ҳуқуқий жамият барпо қилаётган бир вақтда ёш оиланинг ижтимоий ҳуқуқини мухофаза қилишдир.
Шу билан бир қаторда бевосита никоҳ ва оилага алоқадор бўлган бир шаръий масала, талоқ масаласи ҳам борки, уни ҳам эътибордан четта қолдириб бўлмайди. Ёшларимиз шариатни ушбу нозик масаласига енгил қарамоқдалар, билиб-билмай, тушуниб-тушунмай, арзимаган оилавий можаро сабабли ўз жуфти ҳалолига нисбатан талоқ лафзини ишлатиб қўймоқдалар. “Талоқ” сўзи айтилганда Аллоҳнинг Арши ларзага келади, шаръий никоҳ фосид бўлиб, эр-хотин бир-бирига харом бўлиб қолади. Талоқ Аллоҳнинг ёмон кўрган ҳалолларидан бўлиб, у охирги чора сифатида жорий қилингандир. Пайғамбар алайҳиссалом марҳамат қилганлар:
" ابغض الحلا ل الى الله الطلا ق " (رواه ابو داود و إبن ماجه و الحاكم)
яъни: “Ҳалоллар нарсалар ичида Аллоҳ учун энг ёмони талоқдир”.
Имом – домлаларимиз шариатнинг ушбу ҳукмини ҳам никоҳ учун келган ёш келин-куёвларга тушунтириб қўйишлари лозим бўлади.
Оила-жамиятнинг бир бўлаги. Ушбу бўлак соғлом бўлса, жамият ҳам соғлом бўлади ва гуллаб яшнайди.
1. Никоҳни жомеъ масжид имом-хатиблари ёки имом-хатиб тайинлаган масжиднинг вазифадор масъул шахслари ўқисинлар;
2. ЗАГС идоралари томонидан берилган гувоҳнома кўрсатилган тақдирдагина шаръий никоҳ ўқилсин;
3. Никоҳ жараёнида келин ва куёв тарафидан яқин кишилар гувоҳ сифатида иштирок этишлари шарт қилиб қўйилсин;
4. Келинга бериладиган маҳрнинг ҳикмати тушунтирилиб, уни куёвнинг зиммасига юклатилсин;
5. Никоҳдан ўтадиган оилаларни масжидда алоҳида никоҳ дафтарига қайд қилиш, уларни исми-шарифини, турар жойларини, никоҳ қилинган кун тарихи ва ЗАГС гувоҳномаси рақамини ҳамда никоҳ қилган шахсни номини ёзиб қўйиш;
6. Оиладаги эр-хотиннинг бурчларини тушунтириш;
7. Мазкур масалаларда маҳалла оқсоқоллари ёрдам қилишларини йўлга қўйиш.
Мустақил Жумҳуриятимиз келажаги соғлом авлодга боғлиқдир. Ушбу авлодга эса соғлом оналар зарур. Бу ҳақда ...ЕщёБинобарин, юқоридагилардан келиб чиқиб Ўзбекистон мусулмонлари идораси Жумҳуриятимиздаги барча жомеъ масжид имом-хатибларига қуйидагиларни тавсия қилади.
1. Никоҳни жомеъ масжид имом-хатиблари ёки имом-хатиб тайинлаган масжиднинг вазифадор масъул шахслари ўқисинлар;
2. ЗАГС идоралари томонидан берилган гувоҳнома кўрсатилган тақдирдагина шаръий никоҳ ўқилсин;
3. Никоҳ жараёнида келин ва куёв тарафидан яқин кишилар гувоҳ сифатида иштирок этишлари шарт қилиб қўйилсин;
4. Келинга бериладиган маҳрнинг ҳикмати тушунтирилиб, уни куёвнинг зиммасига юклатилсин;
5. Никоҳдан ўтадиган оилаларни масжидда алоҳида никоҳ дафтарига қайд қилиш, уларни исми-шарифини, турар жойларини, никоҳ қилинган кун тарихи ва ЗАГС гувоҳномаси рақамини ҳамда никоҳ қилган шахсни номини ёзиб қўйиш;
6. Оиладаги эр-хотиннинг бурчларини тушунтириш;
7. Мазкур масалаларда маҳалла оқсоқоллари ёрдам қилишларини йўлга қўйиш.
Мустақил Жумҳуриятимиз келажаги соғлом авлодга боғлиқдир. Ушбу авлодга эса соғлом оналар зарур. Бу ҳақда Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай дейди:
وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضَاعَةَ ... (سورة البقرة/233)
яъни: “Оналар болаларини тўла икки йил эмизадилар. (Бу муддат) эмизишни камолига етказишни истовчилар учундир...”
Демак, она фарзандини сутдан чиқаргунча навбатдаги фарзанд бўлиб қолишидан ўзини сақлаши лозим, бу эса фарзанднинг руҳан ва жисмонан соғлом ўсиб, улғайишига сабаб бўлади. Чунки эмизикли хотиннинг бола эмизиш давридаги руҳий ва жисмоний ҳолати ҳам болага таъсир этмай қолмайди. Баъзи бир оилаларда фарзанд бир ёшга етмасидан иккинчи фарзанд туғилмоқда. Натижада нафақат бола, балки онанинг ҳам соғлиғига зарар етмоқда.
Аллоҳ таоло фарзандларимизга инсофу тавфиқ, рушду ҳидоят ато айласин! Омин.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Мухторжон ҳожи АБДУЛЛОҲ
09.06.1996 й.