փետրվարի 18-ին Երևանի բանտում բոլշևիկ տականքները թուրք դահճի ձեռքով սպանեցին հայտնի խմբապետ Համազասպին և ևս 30-40 բանտարկյալների:
Ո՞վ էր խմբապետ Համազասպը և ի՞նչով էր այդքան հայտնի:
Հայ ազգային – ազատագրական շարժման նշանավոր գործիչ, Հայ Հեղափոխական Դաշնակցության անդամ Համազասպ Սրվանձտյանը ծնվել է 1873 թ. Վան քաղաքում հայտնի բանասեր, ազգագրագետ և հասարակական գործիչ Գարեգին Սրվանձտյանի եղբոր ընտանիքում:
Նախնական կրթություն ստանալուց հետո սովորել է ոսկերչություն և ժամագործություն: Վաղ հասակից ներգրավվել է հեղափոխական շարժման մեջ։ Եղել է Արմենական, ապա՝ Հայ Հեղափոխական Դաշնակցություն կուսակցության անդամ։ Խուսափելով թուրքական իշխանությունների հետապնդումներից՝ հեռացել է Վանից, անցել Երևան, Շուշի։ Մասնակցել է 1905-1906 թթ. հայ-թաթարական կռիվներին: Քաջությամբ աչքի է ընկել հատկապես 1905 թ. օգոստոսի 22-ին Ասկերանի կիրճում մղված մարտում, երբ 200 հոգուց բաղկացած թուրքական ջարդարարների ջոկատից ողջ մնացին միայն 6-ը: 1906 թ. կազմակերպել է Գանձակի հայության պաշտպանությունը թուրք-թաթարական ոտնձգություններից։ 1908 թ. Հ. Յ. Դաշնակցական գործիչների հետ ձերբակալվել է ցարական կառավարության կողմից: 1912 թ. մարտի 20-ին կայացած ՀՅ Դաշնակցության դատավարությամբ դատապարտվել է մահվան, սակայն, այն փոխարինվել է 15 տարվա տաժանակրությամբ, որը պետք է կրեր Սիբիրում։ 1913 թ. փախել է բանտից, անցել Եվրոպա, ապա Կ. Պոլիս։ 1914 թ. Կարինում կայացած ՀՅ Դաշնակցության 8-րդ ընդհանուր ժողովում կտրականապես դեմ է արտահայտվել երիտթուրքերի հետ որևէ համագործակցության։
Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մասնակցել է հայկական կամավորական շարժմանը, նշանակվել կամավորական 3-րդ գնդի հրամանատար։ Մասնակցել է բազմաթիվ ճակատամարտերի։ Ապահովել է Բասենի և Ալաշկերտի շրջանից հայ բնակչության անվտանգ գաղթը։ Եղել է 1915 թ. մայիսին Վանն ազատագրող առաջին հայ կամավորներից, հուլիսին կռվել է Բիթլիսի ուղղությամբ, իսկ հոկտեմբերին հաջող արշավանք է ձեռնարկել դեպի Խիզան։
1917 թ. Ռուսաստանում տեղի ունեցած Փետրվարյան հեղափոխությունից հետո նշանակվել է Ալաշկերտի շրջանի զինվորական ոստիկանության հրամանատար և այդ պաշտոնին է մնացել մինչև ռուսական զորքերի կողմից Կովկասյան ռազմաճակատի լքելը։
1918 թ. սկզբին անցել է Բաքու` այնտեղից Երևան անցնելու նպատակով, բայց Բաքու – Թիֆլիս երկաթուղային կապի փակ լինելու հետևանքով հազարավոր հայ զինվորների հետ միասին ստիպված է եղել մնալ Բաքվում, որտեղ նույն թվականի ապրիլ-սեպտեմբերին, որպես Հայկական բրիգադի (3000 զինվոր ու սպա) հրամանատար, կռվել է Բաքվի կոմունայի համար` դրսևորելով ռազմավարի, հմուտ կազմակերպչի կարողություններ: Համազասպի բրիգադը վճռական դեր է խաղացել Բաքվի կոմունայի զորքերի դեպի Գանձակ և Եվլախ հարձակողական գործողությունների ժամանակ, այնուհետև 4 ամիս շարունակ հետ է մղել Բաքու արշավող թուրքական գերակշիռ ուժերը։ Բաքվի կոմունայի անկումից հետո անցել է Պարսկաստան։
Առաջին համաշխարհային պատերազմում Օսմանյան կայսրության պարտությունից հետո` 1918 թ. աշնան վերջին վերադարձել է Հայաստան, նշանակվել Նոր Բայազետի շրջանի զորամասերի հրամանատար` մասնակցելով Հայաստանի հանրապետության պաշտպանությանը, 1920 թ. Մայիսյան ապստամբության և թուրք-թաթարական խռովությունների ճնշմանը։ Հայաստանում խորհրդային իշխանության հաստատումից հետո Խորհրդային Հայաստանի զինվորական կոմիսար Ավիս Նուրիջանյանի հրավերով, որի հետ մտերմացել էր Բաքվում, եկել է Երևան՝ նոր իշխանությանն օգտակար լինելու և համագործակցության մտադրությամբ, սակայն, ձերբակալվել է բոլշևիկների կողմից և նետվել Երևանի բանտը: 1921 թ. փետրվարի 18-ին Երևանի բանտում թուրք դահիճի ձեռամբ կացնով գազանաբար սպանվել է։
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
1. Գաբրիել Լազեան «Դէմքեր հայ ազատագրական շարժումէն», Գահիրէ, 1949, էջ 71–75:
2. Վրացեան Սիմոն «Համազասպ Սրուանձտեան», տե'ս «Յուշապատում Հ. Յ. Դաշնակցութեան (1890–1950)», խմբ. Ս. Վրացեան, Բոստոն, 1950, էջ 493–495:
3. Աւօ «Համազասպ», «Յեղափոխական ալպօմ», հատ. 3, Հալէպ, 1960, էջ 323–330:
4. Վահան Աֆրիկեան «Համազասպ Երեւանի բանտին մէջ», «Յեղափոխական ալպօմ», հատ. 3, Հալէպ, 1960, էջ 333–338:
5. Սուրեն Սահակյան «Հերոսապատում», Երևան, 1990, էջ 342-350:
6. Հայկական հարց հանրագիտարան, Երևան, 1996, էջ 196:
7. Հայկական համառոտ հանրագիտարան, հատ. 3, Երևան, 1999, էջ 65–66:
8. Ով ով է (Հայեր: Կենսագրական հանրագիտարան), հատ. 1, Երևան, 2005, էջ 605:
9. Գևորգ Ստեփանյան «Համազասպ Սրվանձտյանց», Երևան, 2016, 1088 էջ:
Հոդվածի հեղինակ՝ պ. գ. թ. ԿԱՐԱՊԵՏ ՀԱԿՈԲՅԱՆ
Присоединяйтесь к ОК, чтобы посмотреть больше фото, видео и найти новых друзей.
Комментарии 3