НОГАИ- ПОТОМКИ ШОРА-БАТЫРА
"В башкирской версии эпоса о Шора батыре - «Сура батыр», указывается, что отец
его Нарик происходит из ногаев: "Сығышы менəн үҙе Ҡырымдан, нуғайлылар аҫыл затынан икəн" (Родом он был из Крыма, из знатного рода ногайцев.) [Башкорт
Халык ижады, 2000: 401]. Кроме того, в башкирском эпосе Сура-батыр относит
себя к роду тамьян.
Сура, Сура, Сурамын,
Түрə түгел, ҡарамын,
Асылымды һораһаң,
Мин тамъяндан буламын.
Ҡазан илен яу баҫҡан,
Шуға таба барамын.
[Башҡорт халыҡ ижады, 2000:408].
И в ногайской и в башкирской версиях перечисляются ногайские мурзы
Казы, Орак, Мамай, ставшие героями одноименных героических дастанов.
Хотим специально отметить позицию башкирских учёных Р.Г.Букановой,
З.Г.Аминева и др. которые называют ногайский цикл дастанов башкирскими
вариантами ногайских эпосов А отец его, Нарик, согласно эпосу являлся воспитанником мурзы Казы
(Гази б.Урак), ставшего правителем Казыевой орды (Малый Ногай)
[Османов,1883:20]. Родовое подразделение тама (тома), связанное
происхождением с Шора-батыром, согласно данным Р.Х.Керейтова, до сих пор
встречается в среде кубанских ногайцев, потомков Казыева улуса
[Керейтов,1994:23]. Представители племени ноькис имеются у ачикулакских
ногайцев из едисанов. Род коьгис с тамгой ай-луна у ногайцев-карагашей [ПМА 1].
В вариантах эпоса Шора-батыр, сохранившихся у ногайцев Добруджи Шора
батыр происходит из рода Кокишли Тама [Исхаков, 2022:47]. В ногайских
вариантах эпоса коня главного героя зовут Карагер, Ай тамгалы Карагер [Мусакаев,
2022:48], что означает "помеченный тамгой, в форме полумесяца" (ног. ай). Как
было сказано, в составе ногаев- карагашей по сию пору имеется род коьгис с
тамгой ай- полумесяц. Примечательно, что у казахских представителей рода тама
другая тамга – две параллельных вертикальных черты .
Как было выяснено автором данной статьи, примерно половину
карагашских родов составляют выходцы из ногайского родоплеменного
объединения едисан [Ишмухамбетов,2023:315]. В числе ногайских родоплеменных
объединений также зафиксировано было и племя аргын [Мутенин, 2023:7].
Таким образом у современных ногаев имеются потомки всех четырех ( тама,
ноькис, коьгис, аргын) родоплеменных объединений, которые связаны с Шора-
батыром. В башкирской эпической традиции Чура Нарыков - Сура батыр
происходит из племени тамьян, связываемого родственными связями с Ногайской
ордой.
Очевидно, на исходное происхождение Шора батыра и установление его
современных потомков могли бы пролить свет генетические исследования.
Представители башкортостанской и казахстанской науки при этом овместно провели ряд изысканий, которые показали, что племя тама младшего
жуза, которое входит в объединение жетиру (семь родов) имеет иное
происхождение, чем башкирское племя тамьян из одноименного объединения ете
урыу. У первых распространена гаплогруппа С3, а у вторых R1a [Юсупов, 2023:
26-27]. Отметим, специально, что исследованые представители рода коьгис
(айтамгалы) у карагашногаев,они оказались представителями гаплогруппы R1a [Муратов,2014:101]. Исследователи из ногайского Днк-проекта протестировали представителей рода тама у кубанских ногаев, которые оказались носителями гаплогруппы N1a1 M46 так же не родственного казахским тама. *
В целом вопрос о потомках и родичах знаменитого батыра нуждается в
дополнительной подробной разработке.
Сам же эпос, широко разошедшийся в среде кыпчакоязычных тюркских
народов, по сию пору популярен у ногайцев. В чем кроется секрет успеха этого эпоса в народной среде?
Видимо в том, что главный герой борется за справедливость и стремится
соблюсти свою и родителей рыцарскую честь (ног. оьзден, оьзденлик), не позволяя отдавать ее на поругание. Кроме того, ключевым моментом в дастане является мотив защиты простого народа от тирании властителей, как об этом писал А.И.Сикалиев [Сикалиев, 1994: 5-10 ]. Герой эпоса путешествует по всей территории бывшей Золотой орды, которая, очевидно, им воспринимается как единое пространство его народа ( т.е. ногаев- ред.).
*Материал ногайского ДНК проекта
Будучи вельможей, он решает судьбы подвластных ему людей, неся за него ответственность как представитель знати.
Также он ведет мудрую политику, с учетом пользы и вреда. При этом Шора
на ристалище жертвует собой бросаясь в бой, как истинный батыр, сражается бесстрашно...."
Ишмухамбетов Р.В. Шора батыр: герой эпоса и его потомки //Эпическое наследие в современной полиэтнической среде. Уфа.202.4
Присоединяйтесь к ОК, чтобы подписаться на группу и комментировать публикации.
Комментарии 1
Ногаев миллионы, а тех кто может про себя сказать ногаец тысячи....