Հարգելի արյունակիցներ, եղբայրներ, քույրեր, բարի գալուստ, բարով եք եկել ու հավաքվել մեր հինավուրց ու սիրելի ծննդավայրում` Ակներ գյուղում: Մեր մանկության ու պատանեկության առաջին զգացումների սուրբ օրրանը մեծ մոր նման գորովագութ սիրով է իր գիրկը բացել բոլորիս առաջ: Եվ ահա մեր սիրտը լի է հարա¬զատության սրբազան զգացումով` եկել ենք հիշելու մեր տոհմի անցած ուղին, եկել ենք համատեղ մի երջանիկ օր անցկացնելու հայրենի գյուղի կապույտ երկնքի տակ:
Ես սխալված չեմ լինի, եթե ասեմ, որ ազգուտակով հավաքվելու, այսպիսի անմոռաց օր անցկացնելու ջերմ փափագ են ունեցել նաև մեր բարի ու հարգարժան պապերը: Այժմ մենք` նրանց բախտավոր զավակները, թոռներն ու ծոռները կատարում ենք մեծերի պատգամը` սիրով ու երախտագիտությամբ ենք հավաքվում Ծատինյանների տոհմածառի հովանու տակ:
Սա մեր առաջին հավաքն է: Ես հուսով եմ, որ այն մեզ կօգնի ավելի մոտիկից ճանաչելու միմյանց, տոհմածառի շուրջը հավաքելու հեռուներում ապրող մեր բոլոր հարազատներին:
Դեռևս դարեր առաջ մեր իմաստուն պատմիչները` Մովսես Խորենացին և Եղիշեն, իրենց պատմություններում, և հատկապես հանճարեղ արձակագիր Մուրացանը «Գևորգ Մարզպետունի» պատմավեպում, նշել են, որ ընտանիքների և ազգատոհմերի ամրությամբ է ամրանում նաև հայրենիքը:
Այնպես որ, հավաքվելով այստեղ, մենք կատարում ենք մեր պարտքը ոչ միայն տոհմի առաջ, այլև հայրենիքի առաջ, բարու և գեղեցիկի օրինակ ենք տալիս մեր երիտասարդ սերունդներին:
Սիրելի ազգականներ, Ծատինյանների տոհմի մեծեր, փոքրեր, ես հարազատի իրավունքով ձեր բոլորիդ վրա մի սուրբ պարտք եմ դնում` շարունակել այս ավանդույ-թը այնպես, որ այն դառնա Ծատինյանների տոհմի պատվի ու շնորհքի խորհրդանիշը:
Ուրեմն, նորից եմ ասում՝ բարի գալուստ, բարով եք եկել, թող հայրենի գյուղի տոնական այս անմոռաց օրը երջանիկ լինի ձեզ համար, որ տուն վերադառնալով բարի հիշողություններ տանեք ձեզ հետ:
Թույլ տվեք Ծատինյանների տոհմի տոնական հանդեսը համարել բացված:
Ծատնանց տոհմը հիմնադրվել է Որնակում, այսինքն ներկայիս Ակներ գյուղում, սակայն մեր նախնիները` Ծատին, նրա հայր Հարությունը (Թունին) ու եղբայրները, որդիներն ու դուստրերը գաղթել են Սյունիքից (Ղարաբաղից): Պատմությանը հայտնի է, որ Սյունիքից երկու մեծ գաղթ է եղել դեպի Լոռի՝ առաջինը 1760-ական թվականներին, և շատ հավանական է, որ Թունի պապը (նա արդեն 80 տարեկան էր) իր գերդաստանով Լոռի է գաղթել հենց այդ ժամանակ, քանի որ 5 սերունդ իրենց կյանքը անց են կացրել այստեղ` Լոռիում:
Իսկ ինչո՞ւ են գաղթել` թողնելով իրենց ծննդավայրը: Դաժան իրականությունն է ստիպել հեռանալու, ավելի ճիշտ` փախչելու այնտեղից:
Դեռևս 1515 թ. Հայաստանը բաժանված էր Թուրքիայի և Պարսկաստանի միջև: Սյունիքը և Լոռին գտնվում էին Պարսկաստանի տիրապետության տակ: Թե Թուրքիայում և թե Պարսկաստանում բացակայում էր կայուն օրենքը, որից ամենից շատ տուժում էր աշխատավոր ժողովուրդը, բռնակալների կամայականությանը միանում էր հայ մելիքների դաժան շահագործումը:
Բռնակալական երկրում, որտեղ ժողովրդի ճակատագիրը ենթակա էր թագավորի քմահաճույքներին ու կամայականությանը, չէր կարելի սպասել հպատակ ժողովուրդների կյանքի քիչ թե շատ հարատև բարգավաճում: Ճնշումն ու զրկանքը նրանց կյանքի մշտական ուղեկիցն էին: 18-րդ դարում թե Արևմտյան և թե Արևելյան Հայաստանում հայ ժողովրդի վիճակը չափազանց ծանր էր և գնալով ավելի էր ծանրանում:
1747 թ. Նադիր շահի սպանությունից հետո Պարսկաստանում անիշխանու-թյուն էր տիրում, որը շարունակվեց շուրջ հիսուն տարի: Կենտրոնական իշխանության թուլացման հետևանքով աշխուժացան կենտրոնախույս ձգտումները, ավելի խորացան ներքին պառակտումները: Փաստորեն անկախ վիճակում էին հայտնվել նաև Արևելյան Հայաստանում և ներկայիս Ադրբեջանի տարածքում կազմակերպված Երևանի, Խոյի, Մակվի, Ղարաբաղի, Ուրմիայի, Գանձակի, Ղուբայի և մի շարք այլ խանություններ, որոնք ժամանակ առ ժամանակ արյունահեղ պայքարի մեջ էին մտնում միմյանց դեմ՝ իրենց տարածքային ամբողջականության պահպանման կամ ազդեցության ոլորտները ընդարձակելու համար: Պարզ է, որ այդ բոլորը մեծ զոհեր ու դժբախտություն էին բերում աշխատավոր ժողովրդին: Այդ արտակարգ պայմանները հնարավորություն էին տալիս իշխողներին նորանոր հարկեր դնելու բնակչության վրա:
Ճորտ գյուղացին ստրկական վիճակում էր, տիրոջ իրավունքը նրա նկատմամբ ոչ մի բանով չէր սահմանափակվում: Նա կարող էր նույնիսկ նրան սպանել, օրենքը հայտնում էր, որ դրա համար նա պատասխանատու չէ: Տիրոջն էին պատկանում գյուղացու երեխաները, նրա ամբողջ գույքը:
Պարսկական Անդրկովկասում կալվածատեր ազնվականությունը, խանից հետո, կազմված էր այն պաշտոնյաներից, որոնք գործում էին նրանց իշխանության տակ: Այդ պաշտոնյաներն էին մահմեդական բեկերը, հայ մելիքները, իսկ Բորչալուի գավառում մահմեդական ազնվականությանը կոչում էին աղալարներ:
Իշխողները նվաճված երկրի ժողովրդին ծանր ու անտանելի վիճակի մեջ էին դնում հատկապես իրենց դաժան հարկային քաղաքականությամբ: Անկարելի է ասել, թե Թուրքիայում և Պարսկաստանում տևական ժամանակ գոյություն է ունեցել հարկային համակարգ` հատատված ամենքի համար պարզ սկզբունքների և օրենքների վրա: Թուրքական և պարսկական հարկային համակարգում սարսափելին ամենից առաջ հենց անորոշությունն էր, անհստակությունը, որն էլ այնքան տառապանքներ էր պատճառում հարկատուներին: Պետական գանձարանը կապալով տալիս էր նահանգները խաներին ու փաշաներին, իսկ սրանք էլ առնում էին հարկը այնպես, ինչպես ուզում էին:
Երկրում տիրողը դեռ բնատնտեսությունն էր, դրամական միջոցներ առանձնապես չուներ ազգաբնակչությունը, ուստի և հարկերը հավաքվում էին հիմնականում ոչ թե փողով, այլ բերքով, անասուններով, մի խոսքով՝ այն ամենով, ինչ արտադրում էր գյուղական տնտեսությունը: Հարկերի երկար ցուցակի մեջ առաջին տեղը բռնում էր գլխահարկը, հետո գալիս էր տնահարկը, որ կոչվում էր և ծխահարկ, օջախի հարկ և այլն: Յուրաքանչյուր հարկ տարբեր չափերով էր գանձվում. օրինակ, գլխահարկը հայերի համար 4 ռուբլի էր, մահմեդականների համար՝ 2 ռ. 70 կ., տնահարկը հայերից գանձվում էր 9 ռուբլի, մահմեդականներից՝ 5 ռուբլի:
Իշխող մահմեդականները ամեն կերպ ստորացնում էին հպատակներին, տրորում նրանց մարդկային արժանապատվությունը: Հայ գյուղացին իր ընտանիքի, իր պատվի տերը չէր, հաճախ էին տեղի ունենում մանկաժողովներ և աղջկաժողովներ շահի կամ նրա հարազատների հարեմների համար: Օրինակ, 18-րդ դարի վերջերին հրա¬ման եղավ հավաքել հայ աղջիկներին շահի եղբոր հարեմի համար: Ղուկաս կաթո-ղի¬կո¬սը իսկույն կարգադրեց, որ 8 տարեկանից վեր բոլոր աղջիկներին ամուսնացնեն:
Ամեն օրենք ու կարգ ուղղված էր նվաճված ժողովուրդների, այդ թվում նաև հայերի դեմ, նրանց ճնշված, նվաստ ու ստորացված վիճակում պահելու համար:
Ճանապարհորդող մահմեդականները կատարյալ պատուհաս էին դառնում քրիստոնյա գյուղացիների համար: Հայ գյուղերում սովորական բան էր տեսնել ամբողջ կարավաններ, որոնք ապրում էին գյուղացիների հաշվին: Տան մեջ մահմեդականները լլկում էին աղջիկներին ու տղաներին: Պահանջում էին ոչխար ու մորթում էին իրենց համար, բայց մորթելու վարձը ստանում էին տան տիրոջից: Կար ատամի հարկ. եթե մահմեդականը ճաշում էր քրիստոնյայի տանը, վերջինս պետք է դրա համար մահմեդականին հարկ վճարեր: Այսպիսի ստորացնող օրենքների և կանոնների բազմաթիվ օրինակներ կարելի է բերել, որոնք կիրառվում էին Պարսկահայաստանում հայերի նկատմամբ: Դրանք նույնպես պատճառ են դարձել, որ մեր նախնիները ստիպված եղել տեղահան լինելու իրենց բնակավայրից:
Գյուղական ժողովուրդը անդրկովկասյան խանությունների մեջ բաժանվում էր երկու մասի՝ ռահաթ և ռանչպար: Ռահաթ անվանվում էին այն գյուղացիները, որոնք ունեին իրենց սեփական տնտեսությունը, իսկ ռանչպար էին այն գյուղացիները, որոնք սեփական տնտեսություն չունեին: Ռանչպարները աշխատում էին խաների, բեկերի, մելիքների կալվածքներում:
Ռանչպար գյուղացի է եղել նաև մեր Թունի պապը, որն իր ընտանիքով աշխատելիս է եղել մելիք Թորոսի մոտ, որի դաժանությունը այն աստիճանի է եղել, որ նրա ավագ որդին փախել էր հայրենական տնից, փեսաները և աղջիկները երբեք նրա տուն չէին գալիս: Թունի պապը մելիք Թորոսի բազմաթիվ ճորտերից մեկն էր, և չնայած նա արդեն 80-ն անց էր և այլևս դաշտ ու սար չէր գնում, բայց դեռ աշխատունակ էր և մելիքի տնտեսության ղեկավարն էր: Մելիքը ատում էր իր այդ փորձառու և խելոք ճորտին, բայց համարյա միշտ լսում էր նրան և հետևում նրա խորհուրդներին:
Չնայած իր ճորտական վիճակին, Թունի պապի մոտ բարձր էին մարդկային վեհ գծերը, ազնվությունը, աշխատասիրությունը, դա է պատճառը, որ մելիք Թորոսը չի կարողանում նրան օգտագործել իր թշնամական մտադրությունները կատարելու համար: Ինչպես բոլոր մելիքները, այնպես և մելիք Թորոսը միշտ պայքարի մեջ էր իր հարևան մելիքների հետ, և դրանցից էր մելիք Բեգլարը: Թորոսը որոշում է գաղտնի վնասել մելիք Բեգլարի գոմերի մոտ գտնվող ձմռան անասնակերը՝ խոտի դեզերը: Այդ բանը, պահանջում է, որ կատարի Թունի պապը, վերջինս հրաժարվում է: Այդ հրաժարվելու պատճառաբանության մեջ էլ երևում է նրա բարձր մարդկայնությունը. ասում է, որ կնկատեն և կվնասեն թե իր երեխաներին և թե մելիքին. «մեկել պատճառն էլ էն է, ասում է Թունի պապը, որ մելիք Բեգլարի մարդիկ էս մի ամսից ավելի էնքա՜ն աշխատանք են թափել, բա ափսոս չի՞»: Իհարկե, մարդկային պարզ ու ազնիվ հոգուց բխող այս փաստարկները չէին կարող հասնել մելիքի վրեժխնդրությունից կուրացած գիտակցությանը, և նա Թունի պապին դաժանաբար ծեծում է, որին սպանելուց փրկում է որդու` Չատնի պատահական վրա հասնելը: Այսպիսին էր ողջ հայ գյուղացիության վիճակը, և նրանք շատ հաճախ են ոտքի ելել օտար նվաճողների իշխանության և ըմբոստացել մելիքների անիրավությունների դեմ:
Սակայն նրանք շատ դեպքում միայն ծառս են եղել դաժան իրականության դեմ և ոչնչով չեն կարողացել փոխել իրենց ծանր վիճակը: Եվ ահա պատահական չէ, որ նրանք բռնել են պայքարի թույլ ուղին, փախչելով իրենց բնակավայրից: Ազատագրվելու հույս չունենալով` դիմադրության թույլ ուղին էին բռնում ոչ միայն հայերը, և պատահական չէ, որ՝ երբ Չատին և Ղևոնդը սպանում են մելիք Թորոսին ու ընտանիքով փախչում են դեպի Լոռի, ապա նրանց այդ բանում օգնում են Շիլ-Քիքին ու Հուսեյին Օղլի Ահմադը:
Թունի պապը իր գերդաստանով բարեհաջող հասնում է Որնակ գյուղը: Նրա ընտանիքի անդամներն էին՝ մեծ տղան Ծատին, նրա կին Մալաքը՝ «մեծ հարսը», սրանց տղաները՝ Ղևոնդը, Գալուստը և Ուհանեսը, աղջիկը՝ Աննան, մյուս տղան՝ Չատին, նրա կին Հոռոմսիմը, սրանց զավակներն էին Սահակը, Սառան, Վարդանը և Գրիգորը:
Սրանք մեր տոհմի նախահայրերն են եղել, որոնք աչքի էին ընկնում աշխատասիրությամբ, բանիմացությամբ, իրենց գործի վարպետությամբ, ազնվությամբ և պարզությամբ, մեծի նկատմամբ հարգանքով ու հնազանդությամբ: Այս գծերը նրանցից սերնդե սերունդ անցել են և հասել մեզ, մեր տոհմի ներկա անդամներին: Հիմա էլ Ծատնանք աչքի են ընկնում հատկապես իրենց աշխատասիրությամբ:
Ծատին անասնապահ էր, իսկ Որնակի հանդերում ու սարերում դրա համար նպաստավոր լավ պայմաններ կային, նա մնաց այդտեղ, և նրա սերունդը բազմացավ և մինչ այժմ նրանք կոչվում են Ծատնանք:
Չատին երկրագործ էր, որի համար Որնակում անհրաժեշտ պայմաններ չկային, հողերը ամբողջովին ծածկված էին անտառներով, ուստի և երեք տարի անցնելուց հետո Չատին իր ընտանիքով գնաց և հասավ Ջալալօղլու մոտ, մի հին գյուղատեղ, որը Ագարակ էր կոչվում: Այդտեղ տուն դրեց և հետզհետե հարևաններ հավաքելով գյուղ դարձրեց: Չատնանք այժմ էլ այդ գյուղի մի զգալի մասն են կազմում:
Որնակը Սանահինի վանքի վանքապատկան հողերից էր, այստեղ պայմանները շատ թե քիչ տանելի էին և գյուղը, որ մի քանի տնից էր բաղկացած, տեղացիները օգնեցին, ապրելու պայմաններ ստեղծեցին նրանց համար:
Ծատնանց տոհմը ապրում էր Որնակում, սակայն 1902 թ. Ստեփան բեկն ու Նիկոլ բեկը իրենց ընտանիքով տեղափոխվում են նույն՝ Բորչալվի գավառի Չանախչի գյուղը և մինչև այսօր էլ այդ գյուղում է ապրում Ծատնանց տոհմի նրանց ճյուղը: 1916 թ. (?) բիձա Սահակը, բիձա Պողոսը, բիձա Սաքոն իրենց ընտանիքներով տեղափոխվում են Ջիլիզա գյուղը և նրանց սերունդները մինչև հիմա էլ ապրում են այդ գյուղում: Որնակում մեծանում է Ծատնանց տոհմը, նրանք զբաղվում են անասնապահությամբ, երկրագործությամբ, հետագայում ոմանք աշխատում են Ալավերդու պղնձաձուլական գործարանում:
20-րդ դարասկզբին Լևոն Մելքոնի Ծատինյանը և Խաչիկ Դանիելի Ծատինյանը զինվորագրվում են բոլշևիկյան կուսակցությանը կուսակցությանը, դառնալով Հայաստանում առաջինը կազմակերպված Հաղպատի կուսակցական բջջի անդամներ և հեղափոխական ակտիվ աշխատանքներ ծավալում այդ կազմակերպության շրջանակներում, իսկ հետագայում անմիջական մասնակցություն ունենում անգամ Լոռու չեզոք գոտում սովետական կարգերի հաստատմանը:
Ինչպես ամբողջ հայ ժողովրդի, այնպես և մեր գյուղի, այդ թվում և Ծատնանց համար մեծ փոփոխություններ տեղի ունեցան և նոր հնարավորություններ բացվեցին սովետական կարգերի հաստատումով: Ծատնանք ակտիվ մասնակցություն ունեցան գյուղի սոցիալիստական վերակառուցմանը: Այդ գործում իրենց մասնակցությամբ աչքի են ընկնում նաև Լևոն և Դավիթ Ծատինյանները:
Արժանի է ավելին ասել Լևոնի Ծատինյանի մասին, որը լինելով ժամանակի ավելի աչքաբաց, բանիմաց ու որոշ գրագիտությամբ մարդկանցից՝ դառնում է ամեն մի լավ նախաձեռնության պիոները, լինում է կոլխոզ-կազմակերպիչներից մեկը: Այս բոլորը մեծ հեղինակություն ու հարգանք են ստեղծում գյուղի հասարակության մեջ, և երկար տարիներ անընդմեջ նա ընտրվում է կոլտնտեսության նախագահ:
1941 թ. ֆաշիստական Գերմանիան հարձակվեց Սովետական Միության վրա: Ֆաշիստական գազանին ջախջախելու համար ոտքի ելավ սովետական ողջ ժողովուրդը: Պատերազմը դարձավ հայրենական: Ետ չմնաց նաև մեր գյուղը: Ծատնանք, թե Ակներից, թե Որնակից, թե Ջալալօղլուց և Ջիլիզայից ու այլ տեղերից, ուր կային, իրենց զավակներին ճանապարհեցին բանակ: Նրանցից շատերը հայրենիքի ազատության համար տվեցին ամենաթանկագինը՝ իրենց կյանքը, շատերը՝ Բաղդասարը, Կոլյան դեռևս չէին բոլորել իրենց 19 տարին, իսկ Վաչիկը, Սերյոժան, Գալուստը, Հմայակը չէին հասցրել ընտանիք կազմել: Գնացածները կենդանի են մնում, երբ նրանց հիշում են: Մենք պարտավոր ենք միշտ հիշել այդ իրոք սուրբ նահատակներին:
Ծատնանց տոհմի մարդիկ աշխատել ու աշխատում են ժողովրդական տնտեսության զանազան բնագավառներում` պատվով կատարելով իրենց վստահված կամ հանձնարարված աշխատանքը, որպես ուսուցիչներ, ինժեներներ, տարբեր մակարդակների ղեկավար աշխատողներ, փականագործներ:
Սարգիս Բագրատի Ծատինյանը երկար տարիներ անբասիր ծառայել է պետական անվտանգության օրգաններում, հասել փոխգնդապետի աստիճանի: Աշխատել է մեր հանրապետության տարբեր շրջաններում ու քաղաքներում, ամենուրեք թողել լավ անուն ու մեծ հարգանք, որը պատիվ է բերում և Ծատնանց տոհմին:
Աշոտ Ավետիքի Ծատինյանը երկար տարիներ կատարել է երկրաբանի ծանր, բայց պատվավոր աշխատանքը, նրա մասին թերթերը գրել են, որ Աշոտը սեփական ձեռագիրն է թողել երկրաբանական գործում, Շամլուղի հանքերում:
Աշխարհաբեկ Լևոնի Ծատինյանը բազում տարիներ է նվիրել մանկավարժական աշխատանքին և իր ջանասեր ու հոգատար վերաբերմունքով վայելել իր բազմաթիվ սաների հարգանքն ու սերը:
Մովսես (Նորիկ) Բախշիի Ծատինյանը պատվով ղեկավարում էր բնակչության համար չափազանց կարևոր նշանակություն ունեցող կենցաղսպասարկման կոմբինատի աշխատանքները, իր գործիմացությամբ ու համեստությամբ վայելում շրջանի ակտիվի համակրանքն ու հարգանքը:
Ծատնանց տոհմի ոչ միայն տղամարդիկ, այլ նաև կանայք ու աղջիկները իրենց բարքով, մարդկային հատկանիշներով պատիվ են բերել այդ ազգանվանը: Ուրախալի է նաև այն, որ մեր տոհմի անդամ դարձած կանայք ևս աչքի են ընկել իրենց բարձր առաքինությամբ և խելացիությամբ: Անցյալից մեզ է հասել, որ Ծատնի կինը՝ Մալաքը, որն իրենց գերդաստանում և նրանից դուրս հայտնի էր «մեծ հարս» անունով, մեծ հարգանք էր վայելում շնորհիվ իր խելացիության, և պատահական չէ, որ մելիք Թորոսից վրեժ առնելու և այդտեղից փախչելու իրենց մտադրության ու պլանների մասին Չատին անհրաժեշտ է համարում հայտնել Մալաքին, և չի սխալվում. նա մի քանի կարևոր խորհուրդներ է տալիս, որոնք շատ են օգնում գործի հաջողությանը: Մալաքի հետևալ խոսքում զգացվում է նրա համարձակությունը և խիզախությունը, մարդկային արժանապատվության, ինքնասիրության բարձր զգացումը: Նա ասում է. Գնանք կորչենք. կամ կհաջողվի, կամ կջարդվենք, մի օր ծնվել ենք, մի օր կմեռնենք, մանավանդ որ մելիքի լակոտն էլ մեր աղջիկների ետևիցն ա ընկել, էլ հանգիստ չի տալիս:
Այժմ էլ մեր տոհմի անդամ շատ հարսներ ու աղջիկներ այդպիսի համարձակություն ու մարդկային բարձր առաքինի գծեր ունեն. մի՞թե այդպիսին չեն Ռոզան, Նատաշը,Շողերը...
Ծատնանց աղջիկները, որոնք ամուսնացել են, ընտանիք են կազմել, նրանք էլ իրենց բարձր առաքինություններով լավ անուն ու լավ համբավ են վայելում իրենց շրջապատում, և բնական է, որ նրանց ընտանիքի անդամները, ամուսինը, ամուսնու հարազատները ակնածանքով են վերաբերվում Ծատնանց նկատմամբ, նրանց թվում են մեր շատ սիրելի ու հարգելի Մնացական Թորոսյանը, Հրայր Սողոմոնյանը, Ժորա Խանեսյանը...
Ծատինյան ազգանունը պարտավորեցնող է. եթե Ծատինյան է, անպայման մեզ արյունակից էխ կամ բարեկամ-հարազատ. այս ասում է, որ ով որտեղ էլ լինի, որտեղ էլ աշխատի, միշտ պետք է հիշի, որ իր գործունեությամբ, իր վերաբերմունքով, իր վարքագծով, նայած ինչպիսին է, պատիվ կամ անպատվություն է բերում Ծատնանց տոհմին: Ուրեմն պետք է միշտ լինել հասարակության մեջ ազնիվ ու առաքինի, աշխատանքում առաջավոր, միշտ սովորել և ետ չմնալ մեր շռնդալից կյանքի ընթացքից:
29․07․1974թ․
Присоединяйтесь к ОК, чтобы подписаться на группу и комментировать публикации.
Нет комментариев