Предыдущая публикация
💥СЎНГГИ НАФАСГАЧА.
6-қисм.
Гр: 🔥Ҳикоя ва қиссалар🔥
Муаллиф: Гулбаҳор Рахматуллаева (Хазонрезги)
1942 йил 18 октябрь.
- Эртага Дарья Хатиндаги фашистлар қўналғасида жойлашган газандаларнинг овқатига захар солади. Сенинг вазифанг йигитлар билан фрицлар оммавий захарланиб тўпалон бошланган вақтда қизчани у ердан олиб чиқиб кетиш. Бунинг учун...
Абдужаббор отрядь бошлиғи Евдоким Петровичнинг кўрсатмаларини сўзсиз қабул қилиб олгач, навбатдаги операцияга тайёргарлик кўра бошлади.
Евдоким Петрович тилга олган Дарья Новикова ўн тўрт ёшдаги кичик жуссали қизалоқ бўлиб фашистлар қишлоқни ишғол қилган вақтдан бошлаб уларнинг қўлида вермахт аскарларига овқат тайёрловчи ошпазларга ёрдамчилик қиларди. Дарья бир неча ойлардан буён партизан отрядига душман томон режалари, уларнинг жойлашув нуқталари, борингки эътиборга молик барча ҳатти- ҳаракатлари ҳақда хабаркашлик қилар эди. Захарлаш операцияси Дарья олган биринчи мустақил ва ўта хатарли топшириқ эди. Дарья икки кун олдин ўзи каби кичик ёшдаги кўнгилли партизан қиз Полинадан маҳсус шиша идишчада кучли заҳар бўлмиш синиль кислотасини қабул қилиб олганди. Заҳарлаш операцияси эса бугун тушлик вақтига белгиланган эди. Тушга яқин Абдужаббор ва унинг шериги шу қишлоқлик ўспирин йигит Фимика ўрмон четидаги маҳсус иҳоталанган жойда Дарьяни кута бошлашди. Бироқ орадан тушлик вақти ўтиб кетди ҳамки, Дарьядан ҳеч қандай хабар бўлмади. Қишлоқ тарафдан ҳам бирон бир шовқин эшитилмагач, Абдужаббор ва Фимика "Дарья операцияни бажаришни уддасилан чиқа олмаган" дея таҳмин қилдилар ва вазиятдан келиб чиқиб кечга қадар кутишга келишиб олдилар.
Кўп ўтмай ўрмон четида пайдо бўлган Полина йигитларга ҳоли ҳолда Дарьяни қозон бошига йўлай олмаганини хабарини бериб улардан узоқлашди.
Абдужаббор ва Фимика юрак ютиб кутишда давом этдилар. Кечга томон душман аскарлари овқатланадиган кенг барак атрофида тўс-тўпалон бошланди. Афтидан Дарья ўзига берилган топшириқнинг уддасидан чиққан кўринарди. Йигитлар ортиқ кута олмасликларини фаҳмлаб қаддиларини эгиб югурганча барак тарафга отилдилар. Улар баракга етай деб қолганларида асосий йўлни "Zundapp KS 750" русумдаги йигирма чоғли кажавали мотоцикллар устидаги душман аскарлари билан босиб кетди.
Немис аскарлари зудлик билан ичкарига кириб жон талвасасида ётган фашистларни олиб чиқа бошладилар.
- Фойдаси йўқ!- деди немис офицерларидан бири немисчалаб,- буларнинг бари ўлади! Бу кимнинг иши бўлса экан?! Ошпазларни олиб чиқинг! Тезда! Ёрдамчилари билан! Барини!
Немис аскарлари зум ўтмай ичкаридан бир неча нафар кишини уриб-туртиб олиб чиқиб барак деворига суянтириб қўйдилар. Абдужаббор уларнинг тўрт нафари аёл- қизлар , икки нафари қария эркак эканлигини кўриб ғижиниб сўкинди. Асирлар орасида Дарья ҳам битта юпқа кўйлакда дилдираб турар эди. Қизга кўзи тушган Фимика қаддини ростламоқчи бўлганда Абдужаббор уни қўли билан босди: "Аҳмоқлик қилма!"
Асирларни бир жамоа қилиб тизган офицер бинога жаҳл билан "Bring heraus!" (олиб чиқ!) дея бақирганди, кўп ўтмай ичкаридан бир аскар қўлида каттагина товоқ билан чиқиб келди. Офицер асирларни товоқдаги овқатдан навбатма-навбат ейишга мажбур қила бошлади.
Таомдан еган асирлар бирин-сирин тўлғониб ерга йиқила бошладилар.
-Ифлослар! - қўллари мушт бўлиб тугилди Фимиканинг,- падарингга минг лаънат сен ҳайвонларнинг!
Шу пайт Абдужаббор ва Фимика ўзлари томонга фонар тутганча келаётган фрицларни кўриб "Ғира-ширада балки кўрмай ўтиб кетишар" деган хаёлда ерга янада қапишиб ётиб олдилар. Бироқ кўп ўтмай улар ўзлари томонга туширилган фонар ёруғини ҳис қилдилар. Фашистларнинг "Sten auf ! Heb deine hand!" ( Тур ўрнингдан! Қўлингни кўтар!) деган ёқимсиз овозини эшитган Абдужаббор сўнгги лаҳзаларда уларнинг қўлига тирик тушмаслик учун шарт ўрнидан туриб фашистларга ташланди. Бироқ милтиқ қўндоғи билан бошига берилган кучли зарбадан ҳушидан кетди...
Абдужаббор хушига келганда ўзини бир тўда одамлар ичида кўрди. Кейинчалик у ташқаридан тушаётган нур ёрдамида одамларни қариялар, аёллар, ўспиринлар ва болалардан иборат эканини фарқлай бошлади.
-Кўзингни очдингми?
Абдужаббор бошига эгилган ўзи тенгги аёлдан қуруқшаган лаблари ёрдамида аранг сўради:
- Мен қаердаман? Қай вақт бўлди?
- Газандалар бизни асирга олишган,- паст овозда шивирлади аёл,- тонг ёришиб келмоқда.
Абдужаббор қаддини ростламоқчи бўлганди бошига турган қаттиқ оғриқ ўрнидан қўзғалишга йўл қўймади:
- Имм...
- Қимирлама!- Абдужабборнинг елкасидан аста босди аёл,- бошингдан қаттиқ зарба олгансан шекилли ёрилган кўринади. Кечқурун маҳкам танғиб қўйгандим.
- Кўнглим айниб кетяпти,- ўқчиқ келди Абдужабборга,- нарироқ сурил. У аёлни итариб, одам йўқ тарафга қайт қилмоқчи бўлди, бироқ бу ишнинг уддасидан чиқа олмади.
- Миянг чайқалган сени,- деди аёл Абдужабборга,- ортиқ уринма, барибир қайт қилмайсан.
Абдужаббор аранг қаддини ростлаб деворга суянди:
- Нималар бўляпти ўзи бу ерда?
- Ростдан нималар бўлганини эсингда йўқми? -аёлнинг овозида ажабланиш зоҳир эди,- ҳаа айтганча, сени миянг чайқалган дедим-а? -ҳўрсинди у,- хуллас кеча қишлоғимиздаги фашистлар қўлида ошпазлик қилаётган бир гуруҳ одамларимиз газандаларнинг овқатига заҳар солиб беришибди. Натижада овқатдан еган барча фашистлар тутдек қирилибди. Аммо ошпазлар битта нарсани ҳисобга олишмаган экан.Тўғрироғи хабарлари бўлмаган шекилли. Улар кечга яқин газандаларнинг яна бир "Zud"- олмиш кишилик бўлинмаси бу ерга келишидан бехабар экан. Ана шу бўлинма қишлоқдаги кўзига шубҳали кўринган барча одамни шу ерга тиқди.
- Шундай дегин... - кўзларини бемажол юмди Абдужаббор,- айт-чи ошпазлар...
- Уларнинг бари манави ифлослар томонидан ўлдирилди,- аёлнинг сўзларида нафрат мужассам эди. Кутилмаганда у Абдужаббор томонга эгилди,- менга қара, сени илгари бу ерда кўрмаганман? Қаердан пайдо бўлиб қолдинг? Ё...?
- Энди бунинг аҳамияти йўқ...- Абдужаббор ҳафсаласиз қўл силтади,- етиб келган оҳир манзилим шу ергача экан.
- Ундай дема. Яхшилаб эслаб қол. Мени исмим Алена. Ёшим йигирма бешда. Урушга қадар аёллар дояси касбини эгаллаганман.
-Мен ҳам тиббиёт олийгоҳида ўқиётгандим,- жонланди Абдужаббор.
- Исминг нима? Қаердансан?
- Исмим Абдужаббор. Ўзбекистонданман.
- Абду... Исмингни айтилиши қийин экан. Кел яхшиси сени Андрей деб қўя қоламан.
- Билганингни қил...
Абдужабборнинг бошига янада қаттиқ оғриқ турганди.
Аста-секин тонг бўзариб кела бошлади.
🔳 🔳 🔳
-Ҳой ким бор?- Шермат раис Эътиборхонларнинг эшигини жаҳл билан тепди ,- бу уйдагилар қаерда қолдийкан? Ёки "Ҳадемай очиб қолади" деб тухум босиб ётибдимикан? Ёғин-сочинли кунлар бошланиб қолса картошкани катта холангни эрлари терадими?
Дарвоза тақиллаганига шу тарафга яқинлашган Эътиборхон раиснинг охирги сўзларини эшитиб асаби қуюшқонидан чиқиб кетди. Аёл дарвоза эшигини раиснинг юзига жаҳл билан очиб унга нафрат билан тикилди:
- Бу нима муомала? -деди у титраб-қақшаб,-кеча болаларимни отасидан қорахат келиб, ҳали мусибатимиз аримай шу гапларингизни эшитишимиз керакми? Мусулмончиликда аза уч кун. Ҳеч бўлмаса бугун болаларимни ўз ҳолига қўйиб турсангиз одамгарчиликдан бўлар.
Шермат раис "чирт" этиб оёқ остига тупурди.
- Ҳозир "Азадорман" деб обидийда қилиб ўтирадиган замонмас. Ҳозир фронтдаги йигитларимизни ўйлашимиз лозим. Не ҳасратда етиштирган ҳосилни нест-нобуд қилмай йиғиштириб олиш керак. Бугун бир дона картошкаям душманни йўлини тўса оладиган замон. Сенлар бўлсаларинг "Бугун болаларимнинг отасидан қорахат келди" деб баҳона қил. Эртага "Бўлажак куёвим ватанга хоинлик қилди" деб ёқангни йирт. Хуллас, ўсроқ кетга арпа уни баҳона бўлган каби кунда битта важ-корсонларинг тайёр турсин.
- Нималар деясиз? - Эътиборхоннинг хаёли дарровда чувалашди,- кимни айтаяпсиз? Ким экан у ватан хоини?
- Ҳой хотин, мен сенинг қулоғингга халитдан бери танбур чертяпманми? - ранги гезарганча дона-дона таъкидлади Шермат раис,- ким бўларди хоин!? Сенларнинг севикли куёвларинг Абдужаббор-да!? Бугун эрталаб уйига "Абдуқодиров Абдужаббор бедарак йўқолди" деган хат келди. Эшитяпсанми?! "Бедарак йўўўқооолди!" деган! Бундан келиб чиқади-ки, Абдужаббор деганинг пашистларга сотилган. Ҳеч замонда шундоқ жанг қилиб турган одам бедарак йўқолармишми ?! Нима одам дегани игнамиди-ки, сомоннинг ичига тушиб бедарак йўқолса!
- Урушда ҳар нарса бўлиши мумкин. Сиз у ерда бўлмаганингиздан кейин билмайсиз-да,- Эътиборхон раиснинг тезроқ даф бўлишини истар эди, - бўпти кетаверинг болалар ҳозир далага етиб боришади.
- Бу нарсаларни билиш учун урушга бориш шарт эмас, -афтидан Эътиборхоннинг сўзлари мўъжалга текканди, раиснинг юзи кесак мисол гезариб кетганди - бунинг учун кишида етарлича фаҳм-фаросат бўлса бўлди.
- Тўғри айтасиз,- деди совуқ ҳотиржамлик билан Эътиборхон раис сўзини тугатар тугатмас,- менга руҳсат. Ишга боришим керак.
Шермат раис юзига тарс ёпилган эшик олдида довдираб қолди. Кўп ўтмай "Шошмай турларинг сенларни бир рамкангга солиб қўймасамми? - деди ичида яниб,- маҳсумча эринг ўлиб бир қарич тилинг ўн беш қарич бўлиб кетибдими? Мана менда ўша чойшабдек тилингни калталайдиган!? Ҳали"Кечирақолинг" деб оёқларим остига эмаклаб келмасаларинг ҳисобмас!" дея ўйлаганча у ердан узоқлашди.
- Ойии...
Эътиборхон ортига ўгирилиб қизи Барнонинг оппоқ оқариб кетган юзига кўзи тушди
- Шу гап ростми? - бемажол шивирлади Барно,- Абдужаббор ака... Улар...
- Билмадим қизим, - чуқур уҳ тортди Эътиборхон, - раис шунақа деяпти-ку? Чамамда...
- Абдужаббор ака ватан хоини эмаслар,- Барнонинг мунчоқдек кўзларига ёш тизилиб кела бошлади,- ишонмайман бу гапга...
- Ўзингни бос, қизим. Бир сен эмас, ҳеч ким ҳам ишонмайди бу гапларга. Абдужаббор кўз ўнгимизда ўсган, палаги тоза одамларнинг боласи. Бундайлардан асло ёмонлик чиқмайди. Раиснинг эса сўзига эътибор берма. Ит бир акиллади қўйди-да.
Эътиборхон шундай деб қизининг елкасидан қучиб уй томонга етаклади:
- Сен-чи, қизим, чойингни ичиб далага борақол. Одам тафтини одам кўтаради. Дугоналарингга қўшилсанг озгина енгил тортасан. Ундан кейинчи "Бедарак кетган" деган сўз ҳали ҳаммаси тугади дегани эмас. Ман қорахат келсаям адангларни тирикликларига умид қилиб ўтирибман. Урушда тартиб бораканми? Жанг майдонларида ҳар нима бўлиши мумкин. Кўряпмиз-ку, "ҳалок бўлди,бедарак кетди" деганларнинг қанчасининг дараги чиқяпганини.
Энг асосийси-чи, қизим ниятни яхши қилиш керак. Менам бориб Раҳима опамдан хабар олай. Юраккинаси бир тутам бўлиб ўтиргандир боёқишни ҳам. Ўшанақаси ишга кетаман...
Эътиборхон Раҳима опаникига борганда ўзи таҳмин қилгандек ҳовли тўла одам, оҳ-воҳга дуч келмади. Аксинча атрофда совуқ ва ўлик сукунат ҳукмрон эди. Остонада тараддудланиб турган Эътиборхонни Сабоҳатнинг қизи Мукаррамхон кутиб олди.
- Совуқ хабарни эшитиб Абдуқаюм амакимнинг тоблари қочиб қолди,- дели Мукаррамхон салом-аликдан сўнг надомат билан,- уларни туман марказидаги касалхонага олиб кетишди. Ҳаммалари ўша ерда.
Эътиборхон вақт ўтказмай йўлга тушди. Унинг ишхонаси айнан ўша касалхонанинг ўзи эди.
Абдуқаюм аканинг аканинг аҳволи Эътиборхон таҳмин қилгандан ҳам оғирроқ экан. Мудҳиш хабар сабаб бечора ота тилдан қолган, чапнинг нимтаси бутунлай ишламай қолганди.
- Миясига қон қуйилган,- деди Эътиборнинг "Нима гап?" деган саволига бошини сарак-сарак қилиб жавоб қайтарди бўлим бошлиғи Саттор Ғаниев,- сиздан яширмайман, амакининг кўпга боришлари даргумон.
Эътиборхон ҳамкасбининг ёнидан бўшашиб чиқди. У ўзига савол назари билан тикилган Раҳима холага ўзида аранг куч топганча далда беришга тиришди.
- Ҳаммаси яхши, опа. Доктор "Ҳадемай кўрмагандек бўлиб кетади" деяптилар.
Раҳима холанинг оппоқ юзлари бир кунда ғамдан қоп-қорайиб кетибди.
- Илоё шу урушни бошлаганларни уйи куйсин. Жумлаи мўминни тинчини бузганни ўзининг ҳаловати бўлмасин. Болажонимга туҳмат қилганларни ўзлари туҳматга учрамаса асти розимасман,- деди Раҳима хола титраб қақшаганча.
Раҳима холанинг оҳирги сўзларидан Эътиборхон сергак тортди:
- Нималар деяпсиз, опа?
- Амакингиз кеча номозшом пайти гузарда Шермат раиснинг "Абдуқаюм аравакашни ўғли ватан хоини бўлиб чиқди. Бу йигит қишлоғимиз шаънини ер билан битта қилди" деб турганини эшитиб қолибдилар. У пайтда биз болажоним тўғрисидаги "Бедарак кетган" деган хатни олмагандик.
- Нима!? Улар кеча шу ҳолатга тушганмидилар? - ҳайрати ортди Эътиборхоннинг,- ифлос! Оғзига нима келса қайтармайди-я? Бу раисгаям боққан бало бордир!?
- Мен ҳам худога солдим,- лабини алам билан тишлади Раҳима хола,- унга ўзи бас келсин. Жазосини ўзи берсин...- у шундай леб Эътиборхонга маҳзун тикилди,- сизниям дардингиз ўзингизга етиб турганда... Муаллимнинг ўлганига ҳечам ишонмайман.
- Мен ҳам, опа,- бўғзига аччиқ алланима тиқилди Эътиборхоннинг, - бу уруш деганларининг бош суқмаган хонадони қолмади ҳисоб. Кимни кўрсанг бошида бир дард, битта ҳасрат.
- Ҳаа айтманг, - чуқур тин олди Раҳима хола, - уруш кўпга келган бир синов бўлди.
- Майли, опа, мен ишимга қарай, сизлардан туш пайти келиб яна бир хабар оламан. Ўзингиздан кўнглим анча тўқ бўлди, қариндошларингиз бари шу ерда эканлар. Барака топгурлар ҳовлида тик оёқда туришибди-я? Тан-жонлари соғ бўлсин бариларининг.
- Бораверинг, синглим. Илойим яхшиликлар устида кўришайлик,- Эътиборхон бурилиб кетаётганда Раҳима хола уни тўҳтади,- эсим қурмасин, Барнохон қизим ҳақида сўрамабман-ку?! Манавиндақа бўлар- бўлмас гапларни эшитиб кўнгли бузилиб, тағин ҳар хил хаёлларга бориб...
- Қизимдан ҳавотир олманг, опа, - Раҳима опани тинчлантирган бўлди Эътиборхон,- у оқ-қорани яхши ажрата оладиган ёшда...
- Ўлимтик ейдиган калҳмтга ўхшамай ўл! - Норпошша дала бошида қораси кўринган Ҳакимга қараб асаби бузилди,- қаерда совуқ хабар бўлса ўша ерда шу Ҳаким ҳайвон.
Ўз дарди ўзига етиб турган Барно Норпошшага жавоб қайтармади. У чўк тушганча нам ерда тупроққа аралашиб дўппайиб турган картошка уюмини қўллари билан таталаб, сабзавотни қопга солишда давом этди.
- Эҳтиёт бўлиб ковланглар!- қизларга яқин келган Ҳаким уларнинг ишига разм солар экан,- кетмонни учини ботириб олиб картошкани яроқсиз қилиб қўйманглар.
- Ўзингиз бир кўрсатиб берсангиз яхши бўларди, Ҳакимжон ака,- деди Норпошша белини ростлаб,- ҳар ҳолда эркак кишининг иши иш-да! Аёлларга уларга тенг келишга йўл бўлсин!
Зумда Ҳакимнинг юзидан қон қочди. Унга сари Норпошша бадтар тегажоқлик қилишда давом эта бошлади:
- Унақа ёмон қараманг, Ҳакимжон ака!? Юрагим бир ёмон уриб кетяпти. Ё мендан хафа бўлдингизми? Тўғри-да, картошкани қўлда кавлайсиз, оёқда эмас-ку!?
Ҳаким ён-атрофдаги қиз-жувонларга бирдек масҳара бўлаётгани учун зардаси қайнаб кетди:
- Нима қилиш кераклигини менга ўргатма, хопми? Нима қилиш кераклигини сендан яхши биламан! Кўп бидирлайвермай ишингни қил ундан кўра!
- Менгаям картошкани қандай кавлашни уқтириб ёнимда ўралашаверманг, майлими?- бўш келмади Норпошша ҳам,- ақл ўргатиб ишдан қолдирмасангиз қиламан-да ўша ишни. Атрофимда ўралашеверсангиз билмасдан кетмон билан бошингизга бир тушуриб миянгизни пўла қилиб қўйишим мумкин. Ана ундан кейин кўрасиз, бошингизгами, оёғингизгами- қаерингизга куйишни билмай ўтирасиз. Қочинг, пўшт! Ҳалақит берманг!
Ҳаким Норпошшага нафрат билан тикилганча бир сўз демай ундан узоқлашди.
- Без!- деди Норпошша шаҳд билан ерга кетмон солар экан,- бетининг қалинлигини-чи буни? Ҳей, бебисмилло туғилган отангга ўҳшамай ҳар нима бўл, касофат.
Норпошша шундай деб Барнога қаради. Барно эса бу гаплар ўзига мутлоқо тегишли эмасдек ўз оламида ўз хаёллари билан андармон эди...
Шу пайт барак эшиги очилиб "Ҳамманг ташқарига чиқларинг!" деган буйруқ янгради.
Абдужаббор ўзи қамалган барак ичида шунча одам бор деб ўйламаган экан. Ташқаридаги чоғроқ майдонда етмишга яқин одам тўпланди. Кўп ўтмай қуролланган немис аскарлари одамларни туртиб-суртиб гуруҳларга ажрата бошладилар.
Тезда майдонда қариялар алоҳида, ёш болали аёллар алоҳида, ўспирин ва ўрта ёшлилар алоҳида гуруҳ бўлиб тизилдилар.
Немис офицерларидан бири Абдужабборнинг ёнига келиб унга маънодор тикилди:
-Bist du ein Partisan? ( Партизанмисан?)
Шу пайт Алена Абдужабборни кўкси билан тўсди:
- У менинг эрим,- деди Алена немисчалаб,- эрим Осиёлик. Мени юртига олиб кетиш учун бу ерга қайтганди.
- Жуда соз! - деди немис офицери истеҳзо билан,-албатта эринг билан бирга бўласан. Бунга шубҳа қилма,- у шундай деб қўл остидаги аскарларга буюрди,- йўлга тушамиз.
Аскарлар қарияларни ажратиб олиб қолиб қолган асирларни ҳайдаб кета бошладилар.
- Бобо, бувижооон... Ота... Онажооон...
Ҳайдаб кетилаётган асирлар орасида ота-онаси, бобо-бувиси қишлоқда қолаётганлар бор эди. Улар қарияларни нималар кутаётганини билганликлари учун ўзларини боса олмай қаршилик кўрсата бошладилар. Фашистлар асирларни овозини ўчириш учун осмонга қарата бетартиб ўқ уза бошладилар. Овозлари нисбатан қаттиқ чиққанларни эса милтиқ қўндоқлари билан аямай савалаб овозларини ўчиришга муваффақ бўлдилар.
- Бизни қаерга олиб кетишяпти? - сўради Абдужаббор Аленадан,- бу йўл қаёққа олиб боради?
-Яна уч километрдан кейин поезд йўлга чиқамиз. Ўйлашимча бизларни концентрацион лагерь- концлагерьларга олиб кетишмоқда. Атрофга қара: барча ўрта ёш ва ёшларни саралаб олишди. Қариялардан фойда йўқ уларга.
- Аблаҳлар! Демак, қарияларни... Қанийди қўлимда милтиқ бўлса-ю барчасини битта-битта отиб ташласам.
- Ортиқча асабийлашма, кучингни сақла,- шивирлади Алена,- булардан қасос олиш учун ҳам тирик қолиш ҳаракатини қилишимиз шарт.
- Мени бир шеригим бор эди. Шу қишлоқлик. Исми Фимика. Мабодо унга кўзинг тушмадими? Ё қочиб улгурдимикан?
- Йўқ улгурмади. Уни кеча осиб ўлдиришди. Немис офицерининг юзига тупурган экан.
Абдужаббор Аленага ортиқча савол бермади. Улар станцияга етиб келганларида кун чошгоҳдан ўтган эди. Станция ўзлари каби маҳбуслар билан тўлиб тошган экан. Немис аскарлари тушга яқин барчани вагонларга жойлаштирдилар. Кундузги соат учларда учинчи Рейхнинг "олийнасаб аскар" лари қаттиқ режимда қўриқлаб бораётган вагонлар жойидан қўзғалди. Поезд шу юрганча эртаси куни тушга яқин очиқ ялангликда тўҳтади. Шунда ҳам асирларга ташқарига чиқишга руҳсат берилмади. Ҳожат учун вагонларга биттадан челак киритиб қўйилган эди холос. Эркаклар ва аёллар вагонларга бўлак жойлаштирилган бўлиб зарур пайтда вагоннинг ўзида ҳожатларини раво қилишар, ўша вақтда қўриқчилардан жамоа бўлиб бир-бирларини паналаб турар эдилар. Асирларга кунига бир бўлакдан қотган нон ва уч кружка чиқадиган сув тақсимлаб берилар эди. Учинчи куни поезд навбатдаги бир ялангликда тўҳтади.
Букланиб ўтиравериб зада бўлиб кетган асирлар навбатма-навбат қўл-оёқларини ёйиб ола бошладилар.
Кутилмаганда аёллар жойлашган вагонларнинг бирида асира аёллардан бирида тўлғоқ бошланиб қолди.
- Оҳ, онажооон, ўламан...- бўғиқ овозда дард чека бошлади ёшгина жувон,- мени қандоқ азобларга туққан экансиз-ааа...
Бир зумда аёллар жонланиб қолишди. Улар дарди тобора кучаяётган жувоннинг тагига вагонга тўшалган сомондан уя бошлалилар.
- Доя борми? Орамизда доя топиладими?
Паст овоздаги пичир-пичирлар Аленани ҳушёр торттирди:
- Мен! Менман доя! - олдинга интилди у, -қани бир кўрай-чи?!
Аёллар Аленани вагон бурчагига ўтказиб юбордилар.
Алена дармонсизлик ва тўлғоқ азобидан қимирлашга ҳам ҳоли қолмаган жувонни қорнини пайпаслаб кўра бошлади.
- Ҳомиланг неча ойлик эди?! Гапира оласанми, азизам? Исминг нима?
- Вера... Тўққиз...-базўр жавоб қайтарли аёл инграганча , -тўққиз ойлик бўлган бўлиши керак...
Алена аёлга боқиб надомат билан бош чайқади:
- Болани дунёга келтиришга лойиқ куч йўқ бу аёлда. Қанийди шу топда қайноққина шўрва бўлсайди?
Аленанинг сўзидан вагондаги аёллар бир-бирларига ер остидан маъноли кўз қирларини ташладилар. Улар аста-секинлик билан ёнларини кавлаб катталиги ёнғоқдек келадиган майда қотган нон бўлакларини чиқариб бирма-бир узата бошладилар. Асиралардан бири соқчилардан ўзининг кечки тегиши бўлган бир кружка сувни олдиндан сўраб олди. У қотган нон бўлакларини сувда ивитиб Веранинг оғзига сола бошлади:
Эътиборхон Раҳима опаникига борганда ўзи таҳмин қилгандек ҳовли тўла одам, оҳ-воҳга дуч келмади. Аксинча атрофда совуқ ва ўлик сукунат ҳукмрон эди. Остонада тараддудланиб турган Эътиборхонни Сабоҳатнинг қизи Мукаррамхон кутиб олди.
- Совуқ хабарни эшитиб Абдуқаюм амакимнинг тоблари қочиб қолди,- дели Мукаррамхон салом-аликдан сўнг надомат билан,- уларни туман марказидаги касалхонага олиб кетишди. Ҳаммалари ўша ерда.
Эътиборхон вақт ўтказмай йўлга тушди. Унинг ишхонаси айнан ўша касалхонанинг ўзи эди.
Абдуқаюм аканинг аканинг аҳволи Эътиборхон таҳмин қилгандан ҳам оғирроқ экан. Мудҳиш хабар сабаб бечора ота тилдан қолган, чапнинг нимтаси бутунлай ишламай қолганди.
- Миясига қон қуйилган,- деди Эътиборнинг "Нима гап?" деган саволига бошини сарак-сарак қилиб жавоб қайтарди бўлим бошлиғи Саттор Ғаниев,- сиздан яширмайман, амакининг кўпга боришлари даргумон.
Эътиборхон ҳамкасбининг ёнидан бўшашиб чиқди. У ўзига савол назари билан тикилган Раҳима холага ўзида аранг куч топганча далда беришга тиришди.
- Ҳаммаси яхши, опа. Доктор "Ҳадемай кўрмагандек бўлиб кетади" деяптилар.
Раҳима холанинг оппоқ юзлари бир кунда ғамдан қоп-қорайиб кетибди.
- Илоё шу урушни бошлаганларни уйи куйсин. Жумлаи мўминни тинчини бузганни ўзининг ҳаловати бўлмасин. Болажонимга туҳмат қилганларни ўзлари туҳматга учрамаса асти розимасман,- деди Раҳима хола титраб қақшаганча.
Раҳима холанинг оҳирги сўзларидан Эътиборхон сергак тортди:
- Нималар деяпсиз, опа?
- Амакингиз кеча номозшом пайти гузарда Шермат раиснинг "Абдуқаюм аравакашни ўғли ватан хоини бўлиб чиқди. Бу йигит қишлоғимиз шаънини ер билан битта қилди" деб турганини эшитиб қолибдилар. У пайтда биз болажоним тўғрисидаги "Бедарак кетган" деган хатни олмагандик.
- Нима!? Улар кеча шу ҳолатга тушганмидилар? - ҳайрати ортди Эътиборхоннинг,- ифлос! Оғзига нима келса қайтармайди-я? Бу раисгаям боққан бало бордир!?
- Мен ҳам худога солдим,- лабини алам билан тишлади Раҳима хола,- унга ўзи бас келсин. Жазосини ўзи берсин...- у шундай леб Эътиборхонга маҳзун тикилди,- сизниям дардингиз ўзингизга етиб турганда... Муаллимнинг ўлганига ҳечам ишонмайман.
- Мен ҳам, опа,- бўғзига аччиқ алланима тиқилди Эътиборхоннинг, - бу уруш деганларининг бош суқмаган хонадони қолмади ҳисоб. Кимни кўрсанг бошида бир дард, битта ҳасрат.
- Ҳаа айтманг, - чуқур тин олди Раҳима хола, - уруш кўпга келган бир синов бўлди.
- Майли, опа, мен ишимга қарай, сизлардан туш пайти келиб яна бир хабар оламан. Ўзингиздан кўнглим анча тўқ бўлди, қариндошларингиз бари шу ерда эканлар. Барака топгурлар ҳовлида тик оёқда туришибди-я? Тан-жонлари соғ бўлсин бариларининг.
- Бораверинг, синглим. Илойим яхшиликлар устида кўришайлик,- Эътиборхон бурилиб кетаётганда Раҳима хола уни тўҳтади,- эсим қурмасин, Барнохон қизим ҳақида сўрамабман-ку?! Манавиндақа бўлар- бўлмас гапларни эшитиб кўнгли бузилиб, тағин ҳар хил хаёлларга бориб...
- Қизимдан ҳавотир олманг, опа, - Раҳима опани тинчлантирган бўлди Эътиборхон,- у оқ-қорани яхши ажрата оладиган ёшда...
- Ўлимтик ейдиган калҳмтга ўхшамай ўл! - Норпошша дала бошида қораси кўринган Ҳакимга қараб асаби бузилди,- қаерда совуқ хабар бўлса ўша ерда шу Ҳаким ҳайвон.
Ўз дарди ўзига етиб турган Барно Норпошшага жавоб қайтармади. У чўк тушганча нам ерда тупроққа аралашиб дўппайиб турган картошка уюмини қўллари билан таталаб, сабзавотни қопга солишда давом этди.
- Эҳтиёт бўлиб ковланглар!- қизларга яқин келган Ҳаким уларнинг ишига разм солар экан,- кетмонни учини ботириб олиб картошкани яроқсиз қилиб қўйманглар.
- Ўзингиз бир кўрсатиб берсангиз яхши бўларди, Ҳакимжон ака,- деди Норпошша белини ростлаб,- ҳар ҳолда эркак кишининг иши иш-да! Аёлларга уларга тенг келишга йўл бўлсин!
Зумда Ҳакимнинг юзидан қон қочди. Унга сари Норпошша бадтар тегажоқлик қилишда давом эта бошлади:
- Унақа ёмон қараманг, Ҳакимжон ака!? Юрагим бир ёмон уриб кетяпти. Ё мендан хафа бўлдингизми? Тўғри-да, картошкани қўлда кавлайсиз, оёқда эмас-ку!?
Ҳаким ён-атрофдаги қиз-жувонларга бирдек масҳара бўлаётгани учун зардаси қайнаб кетди:
- Нима қилиш кераклигини менга ўргатма, хопми? Нима қилиш кераклигини сендан яхши биламан! Кўп бидирлайвермай ишингни қил ундан кўра!
- Менгаям картошкани қандай кавлашни уқтириб ёнимда ўралашаверманг, майлими?- бўш келмади Норпошша ҳам,- ақл ўргатиб ишдан қолдирмасангиз қиламан-да ўша ишни. Атрофимда ўралашеверсангиз билмасдан кетмон билан бошингизга бир тушуриб миянгизни пўла қилиб қўйишим мумкин. Ана ундан кейин кўрасиз, бошингизгами, оёғингизгами- қаерингизга куйишни билмай ўтирасиз. Қочинг, пўшт! Ҳалақит берманг!
Ҳаким Норпошшага нафрат билан тикилганча бир сўз демай ундан узоқлашди.
- Без!- деди Норпошша шаҳд билан ерга кетмон солар экан,- бетининг қалинлигини-чи буни? Ҳей, бебисмилло туғилган отангга ўҳшамай ҳар нима бўл, касофат.
Норпошша шундай деб Барнога қаради. Барно эса бу гаплар ўзига мутлоқо тегишли эмасдек ўз оламида ўз хаёллари билан андармон эди...
Шу пайт барак эшиги очилиб "Ҳамманг ташқарига чиқларинг!" деган буйруқ янгради.
Абдужаббор ўзи қамалган барак ичида шунча одам бор деб ўйламаган экан. Ташқаридаги чоғроқ майдонда етмишга яқин одам тўпланди. Кўп ўтмай қуролланган немис аскарлари одамларни туртиб-суртиб гуруҳларга ажрата бошладилар.
Тезда майдонда қариялар алоҳида, ёш болали аёллар алоҳида, ўспирин ва ўрта ёшлилар алоҳида гуруҳ бўлиб тизилдилар.
Немис офицерларидан бири Абдужабборнинг ёнига келиб унга маънодор тикилди:
-Bist du ein Partisan? ( Партизанмисан?)
Шу пайт Алена Абдужабборни кўкси билан тўсди:
- У менинг эрим,- деди Алена немисчалаб,- эрим Осиёлик. Мени юртига олиб кетиш учун бу ерга қайтганди.
- Жуда соз! - деди немис офицери истеҳзо билан,-албатта эринг билан бирга бўласан. Бунга шубҳа қилма,- у шундай деб қўл остидаги аскарларга буюрди,- йўлга тушамиз.
Аскарлар қарияларни ажратиб олиб қолиб қолган асирларни ҳайдаб кета бошладилар.
- Бобо, бувижооон... Ота... Онажооон...
Ҳайдаб кетилаётган асирлар орасида ота-онаси, бобо-бувиси қишлоқда қолаётганлар бор эди. Улар қарияларни нималар кутаётганини билганликлари учун ўзларини боса олмай қаршилик кўрсата бошладилар. Фашистлар асирларни овозини ўчириш учун осмонга қарата бетартиб ўқ уза бошладилар. Овозлари нисбатан қаттиқ чиққанларни эса милтиқ қўндоқлари билан аямай савалаб овозларини ўчиришга муваффақ бўлдилар.
- Бизни қаерга олиб кетишяпти? - сўради Абдужаббор Аленадан,- бу йўл қаёққа олиб боради?
-Яна уч километрдан кейин поезд йўлга чиқамиз. Ўйлашимча бизларни концентрацион лагерь- концлагерьларга олиб кетишмоқда. Атрофга қара: барча ўрта ёш ва ёшларни саралаб олишди. Қариялардан фойда йўқ уларга.
- Аблаҳлар! Демак, қарияларни... Қанийди қўлимда милтиқ бўлса-ю барчасини битта-битта отиб ташласам.
- Ортиқча асабийлашма, кучингни сақла,- шивирлади Алена,- булардан қасос олиш учун ҳам тирик қолиш ҳаракатини қилишимиз шарт.
- Мени бир шеригим бор эди. Шу қишлоқлик. Исми Фимика. Мабодо унга кўзинг тушмадими? Ё қочиб улгурдимикан?
- Йўқ улгурмади. Уни кеча осиб ўлдиришди. Немис офицерининг юзига тупурган экан.
Абдужаббор Аленага ортиқча савол бермади. Улар станцияга етиб келганларида кун чошгоҳдан ўтган эди. Станция ўзлари каби маҳбуслар билан тўлиб тошган экан. Немис аскарлари тушга яқин барчани вагонларга жойлаштирдилар. Кундузги соат учларда учинчи Рейхнинг "олийнасаб аскар" лари қаттиқ режимда қўриқлаб бораётган вагонлар жойидан қўзғалди. Поезд шу юрганча эртаси куни тушга яқин очиқ ялангликда тўҳтади. Шунда ҳам асирларга ташқарига чиқишга руҳсат берилмади. Ҳожат учун вагонларга биттадан челак киритиб қўйилган эди холос. Эркаклар ва аёллар вагонларга бўлак жойлаштирилган бўлиб зарур пайтда вагоннинг ўзида ҳожатларини раво қилишар, ўша вақтда қўриқчилардан жамоа бўлиб бир-бирларини паналаб турар эдилар. Асирларга кунига бир бўлакдан қотган нон ва уч кружка чиқадиган сув тақсимлаб берилар эди. Учинчи куни поезд навбатдаги бир ялангликда тўҳтади.
Букланиб ўтиравериб зада бўлиб кетган асирлар навбатма-навбат қўл-оёқларини ёйиб ола бошладилар.
Кутилмаганда аёллар жойлашган вагонларнинг бирида асира аёллардан бирида тўлғоқ бошланиб қолди.
- Оҳ, онажооон, ўламан...- бўғиқ овозда дард чека бошлади ёшгина жувон,- мени қандоқ азобларга туққан экансиз-ааа...
Бир зумда аёллар жонланиб қолишди. Улар дарди тобора кучаяётган жувоннинг тагига вагонга тўшалган сомондан уя бошлалилар.
- Доя борми? Орамизда доя топиладими?
Паст овоздаги пичир-пичирлар Аленани ҳушёр торттирди:
- Мен! Менман доя! - олдинга интилди у, -қани бир кўрай-чи?!
Аёллар Аленани вагон бурчагига ўтказиб юбордилар.
Алена дармонсизлик ва тўлғоқ азобидан қимирлашга ҳам ҳоли қолмаган жувонни қорнини пайпаслаб кўра бошлади.
- Ҳомиланг неча ойлик эди?! Гапира оласанми, азизам? Исминг нима?
- Вера... Тўққиз...-базўр жавоб қайтарли аёл инграганча , -тўққиз ойлик бўлган бўлиши керак...
Алена аёлга боқиб надомат билан бош чайқади:
- Болани дунёга келтиришга лойиқ куч йўқ бу аёлда. Қанийди шу топда қайноққина шўрва бўлсайди?
Аленанинг сўзидан вагондаги аёллар бир-бирларига ер остидан маъноли кўз қирларини ташладилар. Улар аста-секинлик билан ёнларини кавлаб катталиги ёнғоқдек келадиган майда қотган нон бўлакларини чиқариб бирма-бир узата бошладилар. Асиралардан бири соқчилардан ўзининг кечки тегиши бўлган бир кружка сувни олдиндан сўраб олди. У қотган нон бўлакларини сувда ивитиб Веранинг оғзига сола бошлади:
- Е, гўзалим. Ҳарна қувват бўлади.
Вера оғриқ исканжасида тамшана бошлади.
Кўп ўтмай унинг пешонасини реза тер боса бошлади. Аёл энтикиб оғир-оғир нафас ола бошлади.
- Туға олмаяпти,- деди Алена Веранинг азобдан қийшайган чеҳрасига қараб, - менга ёрдам керак. Мен Верани қорнидан пастга сидириб ёрдамга ўтаман. Орангизда ким болани қабул қила олади?
Аёллар бир-бирларига саволли қарадилар. Шунда Алена ўрнидан туриб вагон эшиги ёнида ўзларини қўриқлаб турган ўрта ёш немис аскарига юзланди:
- Нариги вагонда менинг эрим бор. Исми Андрей. У ҳам доктор. Илтимос ўтиниб сўрайман. Унга шу аёлга ёрдам беришга руҳсат берсангиз.
Немис аскари бирмунча муддат ўйланиб турди ва алланималарни режа қилдими, ё аёлнинг соф немис тилида қилган мурожаати кўнглини юмшатдими, вагон эшигини очиб ташқарига овоз берди.
Кўп ўтмай аёллар вагонига Абдужабборни бошлаб келишди. У ҳайрон алфозда аёлларга боқар экан, бурчакдан Аленанинг чақирган овози эшитилди:
- Мен бу ёқдаман, Андрей. Келақол...
Абдужаббор Аленага яқинлашар экан, аёл шошилганча унга изоҳ берди:
- Ёрдаминг керак, азизим. Бола қабул қилиб олишимиз керак.
Абдужаббор бир Аленага, бир оғриқ таъсирида тўлғониб ётган Верага қараб шаҳдсиз овозда тан олди:
- Мен ҳеч қачон туғруқ жараёнида иштирок этмаганман. Қолаверса мен акушер эмас, хирургликни танлагандим.
- Нима аҳамияти бор? - Абдужабборнинг сўзини шарт кесди Алена,- ким бўлмоқчи бўлсанг ҳам авваламбор инсонсан. Тушун, аёл ўлим билан олишаяпти. Шундоқ қараб тура олмаймиз ахир!? Кел бу ёққа, нима қилиш кераклигини ўргатиб тураман.
Абдужаббор ноилож Алена кўрсатган жойга яқинлашди.
- Ҳушёр бўл, боланинг елкаси чиқиши билан у ёғи тезлашиб кетади, сен уни чаққонлик билан ушлаб қолиш пайидан бўл. Бола жароҳат олмасин.
Абдужаббор Аленага жавоб қайтармади. Доя Аленанинг саъй ҳаракати билан йигирма дақиқаларда Веранинг кўзи ёриди.
Абдужаббор яланг қўллари билан янги туғилган гўдакни ушлаб турар экан, нима учунлигига ўзи тушунмай юраги ҳаприқиб кетаётганди.
- Қани, бир кўрай?! -Алена Верани айланиб ўтиб Абдужабборнинг қўлидан гўдакни олди. У чапдастлик билан гўдакнинг киндигини ёнидаги матога артиб, узунроқ жой ташлаб ўша еридан тишлаб узиб тугди-ю, ҳозиргина аёллар тўпидан узатилган каттагина оқ рўмолга ўрар экан жилмайди,- бирам ширин қизалоқ дунёга келибди. Нақд мўъжизанинг ўзгинаси. У "Инга, инга" деб бирда йиғлаб, бирда овунаётган гўдакни онасининг юзига яқинлаштирди,- бир гап айтайми? Қизингга Виктория дея исм қўямиз. Виктория бу-ғалаба дегани! Тамом-вассалом! - Алена шундай деб Верага маъноли кўз қисди ва
- Верочка, қизимиз кўкрак қидиряпти,- дея қизалоққа меҳр билан ишора қилди Алена,- энди уни овқатлантирамиз...
Бироқ Веранинг кўкрагига ҳали сут келмаган эди.
- Болани менга узатинг, -деди ўттиз ёшлардаги аёл,- менинг сутим бор,-у аёлларнинг ўзига ҳайрон бўлиб тикилганини кўриб юзини четга бурганча изоҳ берди,- мени зўрламоқчи бўлган газанда чақалоғим йиғлаб ҳалақит қилгани учун уни бошини билан деворга уриб...
Бу воқеага беш кун бўлди. Сутим эса ҳалигача қайтгани йўқ...
Бўлган воқеа ҳақида эшитган Абдужабборнинг ранги ўчди. Ундаги ўзгариш соқчиликда турган фрицнинг назаридан четда қолмади. У Абдужабборга милтиғини тўғрилаб вагондан тушишни буюрди.
- Хайр, Андрей...- Абдужабборни маҳкам қучди Алена, -сен билан яна учрашамиз деб умид қиламан. Соғ бўл, азизим. Мени унутма. Шунингдек ўлим нафаси келиб турган манави рутубатли вагонда ҳаёт китобининг янги саҳифаси учун умид дея чеккан имзойимиз ҳам ёдингда турсин...
- Бўл тез, - Абдужабборнинг елкасига милтиқ билан ниқтади соқчи,- етар шунча гаплашганларинг!
Маҳбуслар ортилган поезд саккизинчи куни номаълум бир манзилга етиб бориб тўхтади. Шу кунгача анча синашта бўлиб қолган маҳбуслар поезд тўхтаганидан сўнг яна икки соатча вагонларда сақланиб турдилар.
Ва ниҳоят вагон эшиклари очилиб маҳбусларга тушишга буйруқ берилди.
Абдужаббор вагон эшигидан чиққанда бунча кўп маҳбус ва бунчалик кўп немис аскарларини кўраман деб ўйламаганди. У гарчи ўзларини концентрацион лагерга олиб келишаётганини таҳмин қилган бўлсада, аҳвол шу қадар ночорлигини билмаган эди. Ўйлаган, таҳмин қилган бошқа-ю, бошига тушган бошқа экан. Поезддан тушганлар ўша ернинг ўзидаёқ нацистларнинг кўнгил ҳушига қараб турли гуруҳларга тақсимлана бошладилар.
Хатин қишлоғида бўлгани каби бу ерда ҳам турли шаҳарлардан келтирилган қариялар энг биринчилардан бўлиб сафлантирила бошландилар. Уларнинг қаторига ташқи кўринишидан касал кўринганлар ҳамда ёш болалар ҳам қўшилдилар.
Аёллар алоҳида, ўсмирлар алоҳида, атай танлаб олинган ёш болалар алоҳида, Абдужаббор каби йигит ва ўрта ёш эркаклар алоҳида сафлардан жой олдилар.
Энг биринчи қариялар, касаллар ва ёш болаларни баланд устунлар орқали сим тўрлар билан ўралган лагерь ичкарисига ҳайдаб олиб кетдилар.
- Маразлар! Тўнғиз қопсин сенларни!
Абдужаббор бўлиб ўтаётган воқеалар қаршисида эсанкираб ўзини йўқотиб қўйган эди. У ёнгинасида ҳунук сўкинган эркакга қараганди у ғижинганча Абдужабборга изоҳ берган бўлди:
- Бечораларни оммавий қатлиомга олиб кетишди...
-Биз...- оғир ютинди Абдужаббор ич-ичидан титроқ келганча,- биз қаердамиз? Жавоб бера оласизми?
- Биз!? Биз Польшадамиз... Освенцим шаҳрида. Бу ер юзидаги энг катта концлагерь... Аушвиц Биркенау...
- Менга қара! -деди Ҳаким ерга қараганча талмовсираб турган Маматурсунга қўлини палахса қилганча ,-азбаройи акангга яқинлигимдан бўлса сенларга бўлсин деб ушбу таклифни айтаяпман. Бир қоп ун, ярим қоп гуруч, битта қўй... Уруш пайти учун хазил гапми бу? Бутун оиланг билан қишдан алпинмай, талпинмай чиқиб оласизлар. Яна нима керак сенга, галварс?
- Гапларингиз тўғрику-я, бироқ опам...Бу ёқда Абдужаббор ака... - чайналди Маматурсун, - уларга нисбатан ноинсофлик бўладими дейман-да? Ахир улар...
- Ҳов, менга қара?! Қанақа Абдужаббор ака?! А!? Қанақа Абдужаббор ака? Ватан хоини- у у! Ё ҳамма эшитган гапни сен эшитмадингми? Ана кўрдинг-ку, отаси ўғли қилган ишнинг номусига чидай олмай уч кунда оёқ қоқиб юборди. Агар ўғлини хоинлигига шубҳа қилмаса шу иш бўлармиди айт!? Отаси-ки шубҳа қилдими, демак масала жиддий. Абдужаббор аниқ- Ватан хоини! Огоҳлантириб қўяй, Абдужабборнинг исмини тилга олганинингни битта, яримта ола қараган эшитса борми, умринг қамоқда чирийди. Нима демоқчи бўлганимни англагандирсан!? - Маматурсун Ҳакимнинг саволига ер чизганча "Ҳа" деган ишорани берди. Бундан кўнгли тўлган Ҳаким кейинги сўзларини мақтанганнамо давом эттирди,- опанг билан иш пишган дедим сенга, тушундингми? Унаштирилган йигити хоин бўлиб чиққач бир умр тоқ ўтмайдику у боёқиш ҳам? Бу чора шунчаки адамларни кўндириш учун холос. Аслида адамлар Барнога уйланишимга қаршилик қиляптилар. Уларга бир вақтлар совчиларимиз қуруқ қўл билан қайтишгани қаттиқ алам қилган. Мен эса Барносиз яшолмайман. Бўлмаса уйланаман десам, қадамда қиз. Барноям бир вақтлар Абдужабборни танлаганидан афсусда. Ўзиям "Кўзларим кеч очилди" деб тан олди, бўлди-да! Гапни аччиқ ичакдек чўзгандан нима фойда?!
Хуллас, гап шу! Кўнсанг кўн! Бўлмаса вақтимни олма! Ҳозирги замонда бунақа таклифга жон деб кўнадиганлар ачиб ётибди.
- Майли, - деди ноиложликдан Маматурсун,- опамнинг ўзлари рози эканлар, айнан ана шунинг учун ҳам мениям кўнганим бўлсин.
- Ҳа, мана бу энди ўғил бола гап бўлди! Қани бешни ташла! -Ҳаким мақсадига етишига бир баҳя қолганидан энтикиб Маматурсунни аврай кетди,- хуллас Барно мен уни бу йўл билан никоҳимга олишимдан хабари йўқ. Унга бир янгилик қилсам дегандим-да! Сенга тайинлаган гапларимни айтиб кечки пайт уни бу ерга чақириб келасан. Мен эса бу ерда унга...
Ҳакимнинг ювошгина дўсти Мамасиддиқнинг укаси Маматурсун онадан бирозгина анойи бўлиб туғилганди. Кимлардир қўл, оёғи калтагина, бироқ танаси унга номутаносиб меъёрдаги ўспиринни "Гўдаклигида чилла босиб қолган" деса, яна бировлар "Ёшлигида маҳалла ҳовузига тушиб кетиб қўрқиб кетганидан шу аҳволга тушиб қолган" дейишарди. Маматурсун оқ-қоранинг, яхши-ёмоннинг унча, бунча фарқига борар эди-ю, шу билан бирга алданиши жуда осон эди. Ҳаким Барнога нисбатан ғаразли ниятини амалга оширишда Маматурсунни танлагани бежизга эмас эди.
Орадан бир хафта ўтгач келишилган ваъдага мувофиқ Маматурсун шомга яқин Барноларнинг эшигини тақиллатди. Бу пайтга келиб Маматурсуннинг онаси ва сингиллари қўшни қишлоқдаги холасинига кетган , Эътиборхон эса шифохонада навбатчиликда қолган эди.
- Барно опа! Ҳоов, Барно опа! Илтимос буёққа қараворинг!
- Тинчликми, Маматурсун?-ҳаялламай остонада кўринди Барно,- нима гап?
- Опа, ойимларни остонада оёқлари тойиб кетибди. Аксига олиб сингилларим холамникига кетишганди. Чиқиб бир кўриб беринг-чи, оёқлари синмаганмикан? Ҳар ҳолда бу нарсаларга анча тушуниб қолгансиз-ку? Ёки ёнларида бўлиб турсангиз докторга ҳам бориб келишим мумкин.
- Мен ҳозир укаларимга сизларникига чиқаётганимни айтай,- Барно ичкарига кириб бир йўла устига нимчасини илиб чиқди,- қани юрақол. Ишқилиб синмаган бўлсинда оёқлари.
Маматурсун Барнони фонус нури ичкарини нимқоронғи ёритиб турган хонага бошлади:
- Шу ердалар, опа. Кираверинг. Мен ҳозир...
- Омина хола! Омина холааа...-Барно тўрдаги кўрпачада узун бўлиб қорайиб ётган шарпага қараб овоз бераркан ўзига ўзи беозор жавранди,- воей бунча қоронғи бўлмаса бу уй? Одамни юрагини сиқиб юборади-я? Пиликни сал кўтаришса бўлмасмикан?!
Шу пайт эшик қулфи шақиллаб илинди.
Барно чўчиб ортига ўгирилди:
- Ким бу!?
- Мен,- қоронғида Ҳакимнинг дўриллаган овози ваҳимали эшитилди,- тақдир леганлари шу-да, пешонангга ёзганидан қочиб қутилмайсан барибир.
- Нима!? Бу ҳали сени ишингмиди? Омина холам...
- Омина холанг пешинда синглисиникига кетиб бўлган. Тўғрироғи жўнатиб юбордик. Маматурсун ҳам кўча дарвозани устидан қулфлаб даф бўлиб бўлди. У ҳозир укаларингга сени бу ерда қоларкан деб айтиб ўтади.
- Ифлос экансанлар! Ҳайвон! Барибир ниятингга...
Ҳаким Барнога қулочкашлаб бор кучи билан солди. Барно кутилмаган зарбдан йиқилиб тушди. Ҳаким жазавага тушиб қутирганча қизнинг устига бостириб борди:
- Ҳайвон дема мени!? Тушундингми ҳайвон дема!?
Ҳайвон дема!
...
Тун ярмидан оққанда ҳушига келган Барно ёнида тиззасини қучоқлаб ўтирган яримяланғоч Ҳакимга кўзи тушиб алам билан ингради:
- Ҳайвон... Ҳайвондан ҳам баттар экансан. Ифлос! Ер ютсин сени...
Ҳаким индамай ёнида турган кўйлагини эгнига илиб тугмасини қадар экан, Барнога қарамай сўз қотди:
- Ҳадемай совчиларимни юбораман...
- Совчиларинг бошшингни есин... Ўша совчиларинг билан қўшмозор бўл!
Ҳаким Барнонинг қарғишига жавобан миқ этмади. Шу индамаганича хонадан чиқиб кетди...
Барно ўрнидан турмоқчи бўлди. Бироқ бошига чидаб бўлмас оғриқ турган, тинимсиз кўнгли айнир, аъзои бадани зир-зир қақшар эди. У қайтадан бошини ёстиққа беҳол ташлади.
Бир неча лаҳзада орзу-умидлари чилпарчин бўлган қиз ўткир учлари билан юрагига қадалиб азоб бериб туриб қолган тошдек дардни кўз ёшлари орқали чиқариб юбормоқчи бўлди. Бироқ ўша кўз ёшлар ҳам айни дамда унга вафо қилмаганди.
Барно лабларини қаттиқ тишлади. Унинг кўнглидан биттагина савол айланаётган эди:
- Энди нима бўлади? ...
Давоми бор.
#сўнгинафасгачахикоя
- Менга қара! -деди Ҳаким ерга қараганча талмовсираб турган Маматурсунга қўлини палахса қилганча ,-азбаройи акангга яқинлигимдан бўлса сенларга бўлсин деб ушбу таклифни айтаяпман. Бир қоп ун, ярим қоп гуруч, битта қўй... Уруш пайти учун хазил гапми бу? Бутун оиланг билан қишдан алпинмай, талпинмай чиқиб оласизлар. Яна нима керак сенга, галварс?
- Гапларингиз тўғрику-я, бироқ опам...Бу ёқда Абдужаббор ака... - чайналди Маматурсун, - уларга нисбатан ноинсофлик бўладими дейман-да? Ахир улар...
- Ҳов, менга қара?! Қанақа Абдужаббор ака?! А!? Қанақа Абдужаббор ака? Ватан хоини- у у! Ё ҳамма эшитган гапни сен эшитмадингми? Ана кўрдинг-ку, отаси ўғли қилган ишнинг номусига чидай олмай уч кунда оёқ қоқиб юборди. Агар ўғлини хоинлигига шубҳа қилмаса шу иш бўлармиди айт!? Отаси-ки шубҳа қилдими, демак масала жиддий. Абдужаббор аниқ- Ватан хоини! Огоҳлантириб қўяй, Абдужабборнинг исмини тилга олганинингни битта, яримта ола қараган эшитса борми, умринг қамоқда чирийди. Нима демоқчи бўлганимни англагандирсан!? - Маматурсун Ҳакимнинг саволига ер чизганча "Ҳа" деган ишорани берди. Бундан кўнгли тўлган Ҳаким кейинги сўзларини мақтанганнамо давом эттирди,- опанг билан иш пишган дедим сенга, тушундингми? Унаштирилган йигити хоин бўлиб чиққач бир умр тоқ ўтмайдику у боёқиш ҳам? Бу чора шунчаки адамларни кўндириш учун холос. Аслида адамлар Барнога уйланишимга қаршилик қиляптилар. Уларга бир вақтлар совчиларимиз қуруқ қўл билан қайтишгани қаттиқ алам қилган. Мен эса Барносиз яшолмайман. Бўлмаса уйланаман десам, қадамда қиз. Барноям бир вақтлар Абдужабборни танлаганидан афсусда. Ўзиям "Кўзларим кеч очилди" деб тан олди, бўлди-да! Гапни аччиқ ичакдек чўзгандан нима фойда?!
Хуллас, гап шу! Кўнсанг кўн! Бўлмаса вақтимни олма! Ҳозирги замонда бунақа таклифга жон деб кўнадиганлар ачиб ётибди.
- Майли, - деди ноиложликдан Маматурсун,- опамнинг ўзлари рози эканлар, айнан ана шунинг учун ҳам мениям кўнганим бўлсин.
- Ҳа, мана бу энди ўғил бола гап бўлди! Қани бешни ташла! -Ҳаким мақсадига етишига бир баҳя қолганидан энтикиб Маматурсунни аврай кетди,- хуллас Барно мен уни бу йўл билан никоҳимга олишимдан хабари йўқ. Унга бир янгилик қилсам дегандим-да! Сенга тайинлаган гапларимни айтиб кечки пайт уни бу ерга чақириб келасан. Мен эса бу ерда унга...
Ҳакимнинг ювошгина дўсти Мамасиддиқнинг укаси Маматурсун онадан бирозгина анойи бўлиб туғилганди. Кимлардир қўл, оёғи калтагина, бироқ танаси унга номутаносиб меъёрдаги ўспиринни "Гўдаклигида чилла босиб қолган" деса, яна бировлар "Ёшлигида маҳалла ҳовузига тушиб кетиб қўрқиб кетганидан шу аҳволга тушиб қолган" дейишарди. Маматурсун оқ-қоранинг, яхши-ёмоннинг унча, бунча фарқига борар эди-ю, шу билан бирга алданиши жуда осон эди. Ҳаким Барнога нисбатан ғаразли ниятини амалга оширишда Маматурсунни танлагани бежизга эмас эди.
Орадан бир хафта ўтгач келишилган ваъдага мувофиқ Маматурсун шомга яқин Барноларнинг эшигини тақиллатди. Бу пайтга келиб Маматурсуннинг онаси ва сингиллари қўшни қишлоқдаги холасинига кетган , Эътиборхон эса шифохонада навбатчиликда қолган эди.
- Барно опа! Ҳоов, Барно опа! Илтимос буёққа қараворинг!
- Тинчликми, Маматурсун?-ҳаялламай остонада кўринди Барно,- нима гап?
- Опа, ойимларни остонада оёқлари тойиб кетибди. Аксига олиб сингилларим холамникига кетишганди. Чиқиб бир кўриб беринг-чи, оёқлари синмаганмикан? Ҳар ҳолда бу нарсаларга анча тушуниб қолгансиз-ку? Ёки ёнларида бўлиб турсангиз докторга ҳам бориб келишим мумкин.
- Мен ҳозир укаларимга сизларникига чиқаётганимни айтай,- Барно ичкарига кириб бир йўла устига нимчасини илиб чиқди,- қани юрақол. Ишқилиб синмаган бўлсинда оёқлари.
Маматурсун Барнони фонус нури ичкарини нимқоронғи ёритиб турган хонага бошлади:
- Шу ердалар, опа. Кираверинг. Мен ҳозир...
- Омина хола! Омина холааа...-Барно тўрдаги кўрпачада узун бўлиб қорайиб ётган шарпага қараб овоз бераркан ўзига ўзи беозор жавранди,- воей бунча қоронғи бўлмаса бу уй? Одамни юрагини сиқиб юборади-я? Пиликни сал кўтаришса бўлмасмикан?!
Шу пайт эшик қулфи шақиллаб илинди.
Барно чўчиб ортига ўгирилди:
- Ким бу!?
- Мен,- қоронғида Ҳакимнинг дўриллаган овози ваҳимали эшитилди,- тақдир леганлари шу-да, пешонангга ёзганидан қочиб қутилмайсан барибир.
- Нима!? Бу ҳали сени ишингмиди? Омина холам...
- Омина холанг пешинда синглисиникига кетиб бўлган. Тўғрироғи жўнатиб юбордик. Маматурсун ҳам кўча дарвозани устидан қулфлаб даф бўлиб бўлди. У ҳозир укаларингга сени бу ерда қоларкан деб айтиб ўтади.
- Ифлос экансанлар! Ҳайвон! Барибир ниятингга...
Ҳаким Барнога қулочкашлаб бор кучи билан солди. Барно кутилмаган зарбдан йиқилиб тушди. Ҳаким жазавага тушиб қутирганча қизнинг устига бостириб борди:
- Ҳайвон дема мени!? Тушундингми ҳайвон дема!?
Ҳайвон дема!
...
Тун ярмидан оққанда ҳушига келган Барно ёнида тиззасини қучоқлаб ўтирган яримяланғоч Ҳакимга кўзи тушиб алам билан ингради:
- Ҳайвон... Ҳайвондан ҳам баттар экансан. Ифлос! Ер ютсин сени...
Ҳаким индамай ёнида турган кўйлагини эгнига илиб тугмасини қадар экан, Барнога қарамай сўз қотди:
- Ҳадемай совчиларимни юбораман...
- Совчиларинг бошшингни есин... Ўша совчиларинг билан қўшмозор бўл!
Ҳаким Барнонинг қарғишига жавобан миқ этмади. Шу индамаганича хонадан чиқиб кетди...
Барно ўрнидан турмоқчи бўлди. Бироқ бошига чидаб бўлмас оғриқ турган, тинимсиз кўнгли айнир, аъзои бадани зир-зир қақшар эди. У қайтадан бошини ёстиққа беҳол ташлади.
Бир неча лаҳзада орзу-умидлари чилпарчин бўлган қиз ўткир учлари билан юрагига қадалиб азоб бериб туриб қолган тошдек дардни кўз ёшлари орқали чиқариб юбормоқчи бўлди. Бироқ ўша кўз ёшлар ҳам айни дамда унга вафо қилмаганди.
Барно лабларини қаттиқ тишлади. Унинг кўнглидан биттагина савол айланаётган эди:
- Энди нима бўлади? ...
Давоми бор.
#сўнгинафасгачахикоя
Следующая публикация
Комментарии 4