"Марий Эл" газет - поро йолташет

Еш дене тӱрлат, пидыт, ургат... Волжский район Эҥерӱмбал ялыште изак-шоляк Юрий ден Виталий

«Кугыжаныш полыш шӱкалтыш лие», – манеш Морко район Ӱшӱттӱр ял гыч шке озанлыкыштыже шуко шорыкым ашныше Валерий Федоров. Соцконтракт – сай йӧн Валерий Евгеньевич изиж годсекак вольыклан шӱман лийын. Самырыкак ача деч посна кодын, аважлан, Ираида Арсентьевналан, вольыкым ончаш полышкален. Варажым тидыже илышыштыже моткоч кӱлеш лийын, шорыкым ончаш кумылаҥын. Тидлан йӧн лийын, вет тӱшка озанлык панкрутыш лекмек, йырым-йыр мланде яра киен. Тудым арендыш налаш нигӧ вашкен огыл, моланже, тыште мланде ошман, шурно, моло кушкыл умен ок атылане. А теве шорыкым кӱташ вер моткоч келшыше. – Идалык ончыч районысо социально аралыме отдел дене шке озанлыкыште вольыкым ончымо пашам вияҥдаш договорым ыштышым, – ойла Валерий Евгеньевич. – Тений 29 августышто срокшо эртыш. Тушто ончыктымо семынак чыла условийым тӱрыс шуктенам. Полыш окса дене мотоблокым, косилкым, вич тонн пырчым нальым. У технике сай полыш лие. Тидын марте шудым ямдылаш да шупшыкташ еҥым веле тарленам. Но лачак мотоблок дене гына, манмыла, умбаке от кай. Теле гоч шорыкым ашнен лукташ шуко шудо кӱлеш. А тудым кӱчык жапыште ямдылыман. Йӧра кеч тений кеҥежше кукшо лие, шудым ямдылаш, поген налаш игече келшыше ыле. Мотоблок дене солымо шудым ворошилке дене овартенам, вара тележкыш кид дене оптенам да левашыш намиен ястаренам. Но ты гана шудо, очыни, вес кеҥеж марте ок сите, кунар-гынат налаш логалеш. Кукшо кеҥежлан кӧра шудо лӧзан ыш куш. Шонымашкыже шуын Федоров ял воктенак 110 гектар мландым арендыш налын. Тыште шорыкым кӱта, тыгак шудым ямдыла. Ты пасушто кургым ямдылаш, шудым шупшыкташ тракторым налаш шукертсек шонен коштын. Шонымыжо шукерте огыл гына шукталтын: Советский район Роҥго велым МТЗ-82 тракторым родыж-влак деч налын конден. Тудо пакчаштыже шога, тележкыже уло. Ынде роторный косилкым налаш лийын. Шудым савырыме агрегатше уло, тудын дене ончычшат пайдаланен. Пасушко икмыняр кумдыкыш шукияш шудым шкеак ӱден. Мландым мотоблок дене куралын. Нӧшмым кид дене кышкен ӱден. Но шижын: тыге нӧшмӧ шуко кая, вет чыла урлыкашак рокыш тӧр ок воч. Шукерте огыл Азъял гыч фермер (тудо шыдаҥым, шӱльым, шожым ончен кушта) шӱльӧ пырчым конден ыле. Тудо Федоровлан вес ийлан нӧшмым сеялке дене ӱден пуаш сӧрен. Тыге куштылгырак лиеш. Шорыкым пукшаш пырчыже кызытеш шкенжын уке, налаш перна. Шӱдӧ наре мешак шӱльым налеш. Федоровын мутшо почеш, тыгай пырчым шорык поснак йӧратен кочкеш, капым пога. Пача-влак гын лу-лучко кечашак тыгай пырчым кочкаш тӱҥалыт да нелытым писын погат. Терысым пасушко шупшыкта, ик лончо дене опта да вара ик-кок ий гыч тыште сай шудо кушкын шогалеш. Вет ӱяҥдышыштыже шудо кичке аралалтеш да вара шытен лектеш. Чылт ошман верыштак (тушто моко гына кушкын) шорыкым кӱташ, ужар шудым пукшаш сай вер лиеш. Тыгай йӧн дене ынде ик ий веле огыл пайдалана. Вячеслав Смоленцев Снимкыште: Валерий Федоров – вӱташте. Авторын фотожо

«Нигӧн шеҥгек шылаш ом шоно» Октябрь кыдалне Советский район Михайловка селаште «Сар нерген шарнымаш – ӱмырешлан чоныштына» мероприятий эртен. Тудо Кугу Отечественный, моло локальный сарлаште, СВО-што вуйым пыштыше боец-влаклан пӧлеклалтын ыле. Тушко верысе калык ятырак погынен. Нунын коклаште специальный военный операцийыште сусыргышо Артур Балабаевын аваже Татьяна Ивановна, СВО-што вуйым пыштыше Алексей Клюкинын, Илья Андрейшевын, Василий Ильинын ача-авашт лийыныт. – Артур – ешнан аралтышыже. Тудо эреак ВДВ-ш логалаш шонен. Шонымашыже шукталтын. Службым Наро-Фоминскыште юж-десант войскаште эртен. Варажым кум ийлан контрактым подписатлен. Отделенийын командирже лийын, сержант марте кушкын, – ойла аваже. – 2019 ийыште Тула олаште да Москошто 9 Майыште Сеҥымаш парадыште участвоватлен. А 2021 ийыште мӧҥгӧ пӧртылын, кундемыштынак пашам ыштен. Вара… Специальный военный операций тӱҥалын, частичный мобилизаций… Артурым 20 октябрьыште мобилизоватленыт. – «Нигӧн шеҥгек шылаш ом шоно. Тиде мыйын порысем», – мане тунам. – Спецоперацийыште Артур отделений командир пашам шуктен. Чыла сай лийже манын, кажне кечын Юмым сӧрваленам. Чылаштлан тазалыкым, физический, тыгак моральный чытымашым тыланена. Тек чылаштым Юмо арала, – ойла Татьяна Ивановна. СВО-што Марий Эл гыч ик полкышто икмыняр марий рвезе служитлен. Нунын коклаште шочмо ялже гычат кок рвезе лийын. 37 ияш Василий Ильин ден Дмитрий Ягодаров мобилизаций дене пырля каеныт, ик верыштак лийыныт. Тӱҥалтыш гычак 10-12 кече дене передовойыш да штурмыш коштыныт. Тау, икте-весыштлан полшашак тыршат. Артурмытлан тыгак сусыргышо боец-шамычым да сӧй пасуэш вуйым пыштыше-влакын капыштым луктедашышт логалын. Броневой группын командиржын отрядыштыже 30 еҥ шотлалтын. Кум икшыван улмыжлан, Василийым передовойыш кайыме деч кодаш тыршен, но… Ик штурмышто Артур шкеже нелын сусырген. Москошто госпитальыште эмлалтмыж годым ялже гыч улшо боевой йолташыже Василийын уке лиймыж нерген пален налын. Йӱр вошт, кок пасу гоч Тӱҥалтыште январь марте нуно Ульяновскышто ямдылалтыныт. – Варажым Херсон велыш каена манын увертарен ыле, но нуным Луганскыш ужатеныт, а тушеч март мучаште Соледар воктенысе Приволье селаш (тудыжым вара йӧршеш бомбитлен пытареныт) наҥгаеныт, – ойла Татьяна Ивановна. – Ик кастене Василий мыланем йыҥгыртыш: «Таня акай, Артур йыҥгыртен, чыла сай», – мане. Вучем, вучем – нимогай йыҥгыр йӱк уке. Икмыняр кече гыч эргым Госпитальыш наҥгаят манын увертарыш. Идалык ончыч, кеҥежым, Луганск областьысе Белогоровка посёлко воктене чылан сусыргеныт. Эргым гранатомётшо дене гына кодын. Варажым командиржылан увертарен: «Позицийым налме. Шкет кодынам, мом ышташ?». А тудыжо «Выбирайся» манын. Лекташ тӱҥалмыж годым Шернур район Кукнур кундем гыч колышо боевой йолташыжым ужын. Коден каен огыл. Нумал лукмыж годым квадрокоптер гыч гранатым шуэныт. Лач тунам эргымын йолыштыжо кок парняже кӱрылтын, капышкыже пеш шуко осколко логалын. Кызытат уло, поснак пурла велныже. Южгунам шкежак пинцет дене монь луктеда. Татьяна Ивановнан ойлымыж почеш, Артур, вӱр йогымым чараш манын, шканже шке уколым ыштен, йолжым кылден, ик жап полышым вучен киен. Варажым нушкаш тӱҥалын. Мутат уке, вӱрым шуко йомдарен. Адакат командиржылан ындыжым неле 300 улам манын увертарен. Тудыжо эвакуаторым колташ сӧрен, вучаш темлен. Траншей марте иктаж километр наре нушкын. «Эвакуацийжат ала толын шуэш, ала уке, Артуржымат ала утарен кертыт, ала уке», – Кужэҥер район гыч изак-шоляк Андрей ден Игорь Липатниковмыт маныныт да кок пасу гоч нумал луктыныт. «Братан, илаш тӱҥалам?» – Чыла тидым отпускыш толмышт годым Игорь шкеак каласкален. Тыгодым нунын ӱмбак лӱйкаленыт, но Артурым коден каен огытыл... Умбакыже "Марий Эл" газетыште лудаш темлена Елена Эшкинина Фотом еш альбом гыч налме

🌞Поро эр, пагалыме лудшына-влак! Таче 25 ноябрь. Калык пале-влак: 📌 Пӧрткайык-влак чот йӱкланат – лывыртышлан. 📌 Пыл мардеж ваштареш ийын кая –лум толеш. 📌 эрдене шыжа йӱр йӱреш – кастене покшым возеш. 📸 М. Скобелевын фотожо/ "Марий Эл" увер агентстве

АЧА-АВА ПЕЛЕН ЛИЙМЕ – ЭН ПИАЛАН ЖАП Шернур район Купсола ялын ӱдыржӧ, Самырык-влаклан Олык Ипай лӱмеш кугыжаныш, Йыван Кырла лӱмеш театр премий-влакын лауреатше, Марий Элын сулло артистше Любовь КУПСОЛЬЦЕВА кодшо кечылаште 50 ияш лӱмгечыжым палемден. Актрисе Марий самырык театрыште икымше кечыж гычак пашам ышта да спектакльлаште тӱрлӧ шӧрынан рольым устан модмыжо, образыш келгын пурен моштымыжо, сылне да ныжылге йӱкшӧ дене шӱшпык гай муралтымыже кумылым нӧлта. Юмо тудлан чыла шотыштат мастарлыкым да мотор капкылым пуэн.

💟 22 ноябрь – ЭРГЕ-ВЛАКЫН КЕЧЫШТ 🌹 24 ноябрь – АВАН КЕЧЫЖЕ Салтак эрге-влак Шыже пич пычкемыш але леве мардежан шошо кастене ял уремыште рвезе-влакын мурымышт шокташ тӱҥалеш: Пӧрт покшел ош коҥгажым Ошемдал-ошемдал илыза. Меже каена, теже кодыда, Вучалал-вучалал илыза. Рекрут муро! Рвезе-влак армийыш каят. Шуйдарыме муро мыняр аван чонжым вургыжтарен, шортарен… Теве пелашемын аважлан (шешкыже лиймеке, икымше кече гычак авай манаш тӱҥалынам) мыняр гана шортын кодашыже пернен. Шоналтыза-ян гына! Вич эрге – вич гана чеверласымаш. Вич эрге кажныже, сайын служитлымыжлан, отпускыш толын каен, а эн изиже эсогыл кок ганат толаш шотым муын – авалан мыняр гана шинчавӱдым йоктарен шинчын кодашыже пернен. – Колаш огына кай вет! – Молан шортат, кок ий шижде эртас. – Изи огынал вет, моло пӧръеҥ семын мыланнат служитлыман! – Вучыза, серышым возыза. – Ит ойгыро, пӧртылына. Тыге вич эрге, кажыныже аваштым лыпландарен, тупешыже салтак котомкам сакалтен, ошкыл колтен. Варажымат кок эргыже, сарзе пашам ойырен налмекышт, шочмо сурт гыч ойырлен кайымекышт, авалан нуным мыняр гана вашлияш да ужаташ пернен! Тунам лийын тыныс илыш. Таче – СВО, таче сӧй лӱшка. Мыняр ава, йӱд омыжым коден, ойгыра, шортеш, эргыже илыше пӧртылжӧ манын юмым сӧрвала! Шочшым – кеч изи чукайым, кеч кугу ийготаным – шке деч ойырымаш авалан ойго дене иктак. А ойго, ойлат, илышым ок чеверте. Ала садланак, мотор пеледыш лӱман Роза авана ӱмыржым шуктыде, рвезынекак илыш дене чеверласыш. Роза Николаевна СЕМЕНОВА Морко район Шеҥше ялыште шочын кушкын. (01.08.1938–09.01.1990) Лидия СЕМЕНОВА (Гранатова)

Пуйто угыч йоча пагытышкыже пӧртылын Яра жапыште чон йодмо почеш еҥ-влак мом гына огыт ыште, могай гына паша ден сомылым огыт шукто?! Южыштыным пален налат да ӧрын куанет! 570 погынен Мутлан, У Торъял поселкышто илыше 73 ияш Татьяна Юрьевна Мосунова пуйто уэш йоча годсо пагытышкыже пӧртылын да … уке, курчак дене ок мод, а нунылан вургемым пидын чикта. Кидмастар деке пачерышкыже мийымеке, изишак мутланымеке, тудо ик пӧлем омсам почо да мане: «Курчакем-влак тыште илат». Тушко пурен шогальым гын, вуйым кудо велыш савыраш, кудо вел гыч ончаш тӱҥалашат шым пале. Нуно чыла вере лийыныт: ӱстембалне, шкаф ден шкатулко ӱмбалне, лӱмын ыштыме полкылаште, диваныште! Ынем моктане, но мыят крючок денат, спице денат, мутлан, салфеткым, пӱкеныш пышташ, кӱварыш шараш изи ден кугу шартышым, кӱпчыквалым, кофтым, юбкым, тувырым, пальтом, йочамлан комбинезоным, пинеткым да ятыр молымат пидынам гынат, тиде ӱдырамашын чытышыже ӧрыктарыде ыш кодо. Любовь Камалетдинова Авторын фотожо https://газетамарийэл.рф/pujto-ugych-jocha-pagytyshkyzhe-pӧrtylyn/

Таче, 8 ноябрьыште, Икымше каналын эфирыштыже Йошкар-Ола гыч самырык мурызо Роман Зубринкиным ончыктат. Тудо «Голос. Дети» шоун «Поединки» этапышкыже вончен. Изи Роман тудлан шоушто чыла келша манын ойла. Репетицият, сценыш лекмат, Сергей Жилинын оркестржат. Тыгак ты проект рвезылан у йолташ-влакым муаш полшен. Передаче таче кастене 21 шагатат 45 минутлан эфирыш лектеш.

Немычсолалан лӱмым немыч пуэн Морко районысо Немычсола ял калык марий йӱлам шуктен ила да волгыдо ончыкылыклан ӱшана. Ончыч чылажат лийын Тиде ял Морко – Советский кугорно деч 1,5 километр коклаште верланен. Тудын кузе шочмыж нерген тӱрлӧ легенде коштеш. Тушечын иктыже тыгай. Пугачев восстаний годым отряд гыч икмыняр сарзе почеш кодын. Нунын кокла гыч иктыже немыч лийын улмаш. Тудо эҥер воктене пӧртым чоҥен, тыште шуко памаш лийын. Ешаҥын. Икмыняр жап гыч тышке моло ешат илаш куснен. Ялын лӱмжым негызым пыштыше немыч дене кылденыт. Ялыште эн шуко, 79 сурт, 1958 ийыште лийын. Тунам 142 пӧръеҥ да 221 ӱдырамаш илен. Сар деч ончыч илем ныл уреман лийын, кызыт кокыт кодын. 1931 ийыште «Йошкар пеледыш» промартельым почыныт. Скипидарым, смолам лукшо завод-влак пашам ыштеныт. Варажым мочылам, вочкым ямдылыше подосбный озанлык-влак почылтыныт. Промартельыш пашам ышташ Изи Маршан, Ӱшӱттӱр, Изнур, Нурӱмбал ялла гыч кресаньык-влак коштыныт. Сар жапыште ӱдырамаш-влак чодыра продукцийым ямдылымаште тыршеныт. Шукыжым фронтыш колтеныт. Ял гыч элым аралаш 72 еҥ каен гын, мӧҥгешыже 27 гына пӧртылын. Шке жапыштыже тыште пилораме, пырчым аралыме леваш, сӧсна, шорык ферме-влак, смолам лукшо завод, клуб лийыныт. 1969 ийыште эстонец-влак Изнур ял гыч механизатор Борис Малининын да Немычсолан ӱдыржӧ, туныктышо Галина Сергееван чыла марий йӱлам шуктен эртарыме морко сӱаныштым войзен налыныт. Тиде фильмым кызыт ончетат, шоналтет: тунам калык илышлан куаныше, волгыдо ончыкылыклан сай ӱшаным кучышо лийын. Сӱан калык, тыгак ончаш погынышо-влак коклаште утларакше самырык-шамыч лийыныт. Вет тудо пагытыште ял калык ӧрдыжкӧ илаш куснаш тыршен огыл. Калыклан «Дружба» колхозышто паша вер, кеч утларакшым кид вий дене тыршеныт, ситышын лийын. Вольыкым онченыт, шурным куштеныт, чодыра дене кылдалтше пашам шуктеныт. Тыге кажне еш илен лекташ ситыше шийвундым ыштен налын. Калык шагалемеш, икшыве уке – Тачысе кечылан ялыштына латиндеш суртышто кумло кандаш еҥ ила (2010 ийыште 96 еҥ илен, автор), – каласкала ялын старостыжо Виктор Михайлов. – Жапше годым мемнан денат илыш шолын, йӱла дене кылдалтше пайремымат эртаренна, сӱан-влакат лийыныт, еҥ-влак келшен иленыт. Такшым кызытшат марий йӱлам огына мондо, тудым шукташ тыршена, ваш полшен, келшен илена. Ятыр сурт тулык гай койын, яра шинча. Самырык-влак ялеш илаш кодын огытыл, ынде пенсионер-шамыч гына улына. Школыш але садикыш коштшо йоча уке. Изнурышто школ петырнен. Самырык еш-влак лийыт гынат, нунын икшывыштлан лишнак ни школ, ни садик уке, паша вер шотышто ойлыманат огыл. Кеҥеж жаплан ныл суртыш даче семын илаш толыт. Тиде пагытыште ялна пуйто ылыж кая: урем йоча йӱк дене юарлаш тӱҥалеш, уныка-влак коча-кова деке ола ден посёлкыла гыч каникуллан толыт. Мыйынат кок уныкам кеҥежым ялыштак эртарат. Виктор Александрович тиде ялыште ынде кудло шым ий ила. Изнур школышто завхозлан, кочегарлан ыштен. Школ петырналтмек, паша биржыште шоген, вара «Акашевский» сурткайык фабрикыш коштын, тушечынак пенсийыш лектын. Изнур школ петырналтмек, тудым чолга марий предприниматель Евгений Петров вуйдеҥге чайым лукшо цехым вераҥдаш келыштарен. Вара пожар лиймылан кӧра паша эркышнен. Виктор Александрович тыштат пашам ыштен, «кызытат тиде зданий деч сравоч мыйын кидыштем, пуйто мый директор улам» воштылеш тудо. Марла лекше газет-влакым лудаш йӧрата, «Марий Элым», «Сурт-печым» шукертсек налын шога. Вячеслав Смоленцев Снимкыште: старосто Виктор Михайловлан почтальонко Елена Викторова «Сурт-пече» газетым конден. Авторын фотожо

Рита ТОЙШЕВА, Марий Эл Республикын сулло врачше (Семёновка врачебный амбулаторий): – «Марий Эл» – ешыштына ик эн йӧратыме газет. Тудо мыланем изиэм годсек лишыл: ачам ден авам ончыч «Марий коммуным», а вара «Марий Элым» ий еда налын да лудын шогеныт, тидлан йоча-влакымат кумылаҥденыт. Шочмо йылме дене савыкталт лекше газетым таче кечынат шӱм вургыж вучем. Ончычшо тудым тӱҥалтыш гыч мучаш марте шергал лектам, а сомыл деч ярсымеке, кажне лаштыкым тӱткын лудам. Поснак сылнымут произведений, калыкмут да ушан ой-влак келшат, нуно уш-акылым пойдараш полшат, илаш туныктат. Паша деч вара марий газетым лудын каналташат пеш сай. «Марий Эл» газетым шочмо йылмым пагалыше кажне еш налын лудшаш, шонем.