Предыдущая публикация
#далашежіресі
МҮСІРӘЛІ ҚОЖА СОФЫ ӘЗІЗ
Бірегей тарихи тұлға Мүсірәлі қожа Софы Әзіз 1639 жылы дүниеге келген. Балиғат жасына толғаннан бастап ислам дінін уағыздаушы тұлға. Мүсірәлі қожа Софы Әзіз Бұхар Шәрип, Көкілташ медресесінде 12 жыл оқыған, одан соң Бұхар Шәриптегі жоғары діни оқу орны Бұхар әміріне қарайтын атақты Мірараб медресесінде 8 жыл, Шам шаһарында 5 жыл дәріс алған. Шам шаһарындағы медресені аяқтап, Бұхар Шәрипке қайтып келген. Мүсірәлі қожа Софы Әзіз ислам дінінің сопылық бағыттағы тарихат жолын ұстанған. Бұл кісі дінді насихаттау мақсатында Түркістан қаласы сұлтанына жіберіледі. 1677 – 1679 жылдары Түркістан шаһарында түбі бір түркі мұсылман жұртына ислам философиясы, ислам тарихы, Құран кәрім, хадис, фих, тарихат сопылық бағыттағы ілімдерінен дәріс берген. 1680 жылы үш жүздің және алты алаштың игі жақсылары мен билері, аузы дуалы ақсақалдардың қолдауымен Күлтөбе де Тәуке хан сайланғаннан кейін қазақ билері мен данагөй абыз ақсақалдары ойласа келе, елді діни бағытпен басқаруды қолға алады. Мүсірәлі қожаны үш жүзге ортақ пір етіп сайлайды. Мүсірәлі есіміне Софы Әзіз атағы қосып беріледі.
Мүсірәлінің алты баласы Сүгірәлі, Дербісәлі, Мұхаммед – Дербіс, Сауранбай, Дос, Қосым қожа оның ұлы Әбужәлел пір болған. Мұхаммед - Дербістен бала жоқ. Қалған бесеуінің ұрпақтары Қазақстанның әр түпкірінде өмір сүріп жатыр.
Мүсірәлі атаның кереметтігі оның көріпкелдігі, пірадарлығы, ол хан кеңсесінде өткен пір сайлауының сынағына қатысқан. Әулие қожалардың көріпкелдігін сынауда Мүсірәлі мақтаны үрлеп жандырады. Жиналған билер Мүсірәлінің кереметтігіне қайран қалған. Келесі кезектегі сайыс сиырдың ішіндегі бұзауының түрін, түсін, жынысын, анасының ішінде қандай күйде жатқанын жиналған көпшілікке бұлжытпай айтып беруі керек болған. Ұлы жүздің ғұламасы Айтқожа «бұл сиырдың ішіндегі бұзаудың түсі қара, жынысы ұрғашы, ақтөбел бұзау жатыр» дейді. Орта жүздің ғұламасы Шортанбай қожа «сиыр ішіндегі бұзау ұрғашы, қара бұзау құйрығы ақ» дейді. Кезек Мүсірәлі қожаға келеді. Ол да «сиырдың ішіндегі ұрғашы қара бұзау, құйрығының ағы бұзаудың маңдайына оралып келіп жатыр» дей келе, алдыңғы ғұламалардың сөзін дәлелдей келе нақтылап жауап береді.
Үш ғұламаның айтқанына куә болған халық одан соң сиырды бауыздап, ішін жарып қараса, бұзау қара түсті, ұрғашы, құйрық ұшындағы ағы бұзаудың маңдайына келіп жатыр екен.
Мүсірәлі қожаның тағы бір ерекшелігі, пірлер сайысында ең күрделі сынақ өлі аруақтармен тілдесу. Сол кезде Мүсірәлі «Сайрамда бар сансыз бап, Түркістанда Түмен бап, олармен сөйлесу оңайырырақ, олардың бәрі тірі ғайыптар» дейді. Олардан бөлек жеті ұлт өкілдерінің өлі әруақтарымен жеке- жеке тілдесіп, хал жағдайын білген және жамағат куә болған, көріпкелдік қасиетіне тәнті болған. Мүсірәлі қожаның «жеті өлікке жан бітірді» деуі осы әңгіменің желісі негізінде жеті өлікпен тілдесуі Мүсірәлінің шын әулие екенін көрсетеді.
Тәуке хан өзінің би сұлтандарымен пірі Мүсірәлі қожаны хан кеңесіне алдырады.
-20 жылға дейін ашық айқасқа шығуға болмайды. Өйткені біз азайып қалдық. Не болғанда да ортақ келісімге келіп, жоңғарға елші жіберуіміз керек, - дейді Мүсірәлі қожа.
Елшілікке 12 адам дайындалып, жолға жинақталады. Сол кезде Мүсірәлі пір бір орамалға бір уыс мақта, бір уыс мұз және бір уыс шоқты салып құбылаға бет бұрып дұға қылып, үшеуін бір ормалға түйіп береді.
Елшілік жоңғарларға жүріп кетеді. Мейманасы тасыған жоңғар елі елшілікті қабылдамай мазақ етеді, соны сезген елшілік басшысы қолындағы пір берген орамалды жоңғар ханына ұсынады. Жоңғар ханы орамалды ашып көрген кезде, орамал ішіндегі шоқ сөнбеген, мақта жанбаған, мұз ерімеген болып шығады. Хан барлық билер мен уәзірлерін шақырып оның қасиетін сұрайды. Бірақ ешкім бұл жұмбақтың шешуін таба алмайды. Сол мезетте ханның қызы әкесінен рұқсат сұрап, «шешуін мен айтайын» дейді. Ол жұмбақтың шешуі «Қазақ елі үш жүзден тұрады.Ұлы жүз мақтадай жұмсақ, орта жүз мұздай суық, кіші жүз оттай ыстық. Келісімге келсең, достығымыз ақ мақтадай жұмсақ болады, ниетің бұзылса, мұздай қарып, шоқтай жандырамыз және жоңғар елін жер бетінен жоқ қыламыз» деген. Мұны жіберіп тұрған адам тегін емес, бұл қасиет тек ғана пайғамбар әулетінен келетін іс. Қазақ елі жаңадан ислам дінінің қабылдаған ақ көңіл, пейілі таза, жүрегінде иманы бар халық. Бұл сәлемдемені жіберіп отырған сол елдің ислам дінінің көріпкел әулие қожасының ісі. Мені сол адамға қосыңыз» деп әкесіне қолқа салады. Хан амалсыздан қызына келісім беріп, елшілікті дұрыс қабылдап, келісіммен қайтарады.
Қалмақ қызы ислам дініне кіріп, Мәрия есімін алып, Мүсірәлі Софы Әзізге некелі жар болып, одан кіші жүздің пірі Қосым қожа туады. Әйелі толғақ үстінде қайтыс болып атамыз баланы етегіне салып асыраған екен. Бұл бала өз балаларынан ерекше болып өседі. Бұған қызғана қараған бәйбішесі «пірім, қалмақтың қызынан туған бір Қосымды менен туған ұлдардан артық көрудің себебі не?» деп өкпе айтса керек. Атамыз үйдің алдына өз ұлдарын және Қосымды шақырады. Әуелі ұлдарына «қане, түзге көз салыңдаршы, не көрінеді, айтыңдаршы» депті. Ұлдары ойлана келе «түзде шаң көрінеді, шамасы жаугершілік болып жатса керек» депті. Ал Қосым болса, «әке бір күншілік жерде сізге бір адам келе жатыр» депті. Ертеңіне сәскеде бір аттылы келіпті. Бәйбіше бұған да қанағаттанбай өкпесі тарқамапты. Одан соң атамыз есік алдына киіз төсеп , оның үстіне ұлдарын шақырады да, «секіріңдер» дейді. Ұлдары секірген кезде әрқайсысынан бір – бірден қорғасын түседі. Ал Қосым секірген кезде оның бойынан ақ киіздің үстіне тоғыз тамшы қорғасын түскен екен.
Ал Қосымның құдыреті мен әруағы тоғыз ұрпағына кетеді. Мұны артық көруінің себебі осы» деп түсіндірген екен.
Бірде Кіші жүз биі Әйтеке Мүсірәлі Софы Әзізге жолығып, «біздің еліміз төменде ,ел жаққа жүрмейсіз бе?» дегенде әулие «Жас болса,келіп қалды. Пірілікке мына Қосым жаста болса жарайды» деп кенже баласын Әйтекенің қарамағына жібереді. Міне, сол уақыттан бері Қосым Әлім руының арасында Әйтекемен бірге және ел тұтқасын ұстаған азаматтармен бірге жеті руға пір болып жіберіледі. Іргесі Керейт руы ішінде болады. Қосым қожаны керейт руынан шыққан қожа деу себебі осы. Негізі, Қосым қожа рухани пірі болған. Сүйегі-қожа. Мүсірәлі қожа Софы Әзіздің шығу тегі Пайғамбар Мұхаммедтің (сғс) немере ағасы әрі қайын атасы бірінші Халиф Әбубәкір Әссдихтың р.ғ және бүкіл түркі халқын ислам дініне кіргізуші әулие баба түкті Шашты Әзіздің тоғызыншы ұрпағы. Таза қожа әулетінен шыққан. Бұларды ел ішінде Әзіз қожа деп атайды. Әулиенің арабша жазылған дерегі әулиенің ұрпағы Умра қажылығын өтеуші Орынбет ишан мешітінің имамы Ғабдулла Ізатта сақталған.
Аралбай МӘМБЕТЖАНОВ,
«Майдакөл» аулы
Следующая публикация
Нет комментариев