Предыдущая публикация
УМРНИНГ УЧ ФАСЛИ.
11-қисм.
Фашистлар сўроқ пайтида бу бечораларга бераётган азобларини кўриб, ҳамманинг кўзига ёш қалқди. Асирлар оғриқларга чидай олмай, дод солиб юбораётган бўлсалар-да, берилган саволларга “билмайман”, деб жавоб беришарди. Фақат битта ёши каттароқ маҳбус қийноққа бардош бера олмай,
– Айтаман, ҳаммасини айтаман, – деб бақириб юборди.
– Ҳа, мана бу бошқа гап. Ёз! – деди сўроқ қилаётган немис унинг олдига қоғоз-қалам қўяр экан.
Бошқа асирлар унга нафрат билан қарадилар:
– Сотқин!
– Ватан хоини!
– Сени Ватан кечирмайди!
Райҳонбиби фильмни томоша қилар экан, дилида “Худойим, бундай кунлар акамнинг бошига тушмаган бўлсин, Илоҳо бир куни эшикдан кириб келишини насиб этгин”, деб илтижо қилиб ўтирди.
Экранда ҳарбий асирлар лагери пайдо бўлди. Энди ҳалиги сотқин фашистлар формасини кийиб олган, асир тушиб қолган аскарни уриб, турткилаб ишлата бошлади. Қимирлашга ҳоли келмай қолган бир-иккита бечорани четга чиқариб, отиб ҳам ташлади. Кадр ўзгарди. Лагер ҳудудига кириб келган юк машинасидан асирлар қандайдир қопларни тушириб, ўрнига бошқа нарсаларни орта бошладилар. У ёқдан-бу ёққа юриб турган соқчи орқасини ўгириб узоқлашаётганда ҳалиги асир йигитлардан бири машина устига чиқиб, юклар орасига бекинди. Машина лагердан чиқиб, ўрмон ичидан ўтаётганида қочоқ тушиб қолди. У ўрмонда изғий-изғий, бориб партизанларга қўшилди ва фашистларнинг поездларини, қурол-яроғ турган жойларини портлатиб, талай қаҳрамонликлар қилди.
Уруш тугади. Экранда Москва шаҳри, ғалаба байрами лавҳалари намойиш қилина бошлади. Телевизор экранида гоҳ осмону фалакка отилаётган мушаклар, гоҳ томошага чиққан халқ кўринарди. Энди кинода орден-медаллар таққан уруш қатнашчилари бир-бир кўрина бошлади. Фақат битта қиёфа экранда жуда яқиндан кўринди. Бу одам ҳам қатор-қатор нишонлар тақиб олган бўлса-да, ҳалиги сотқин киши эди. Томошабин эркаклар сўкиндилар. Аёллар уни қарғаб олдилар. Телевизор парад намойишини томоша қилаётган халқни кўрсатишда давом этди ва бир зум яна бир ветеран қиёфасида тўхтади. Бу киши лагердан қочиб, партизанларга қўшилган ҳалиги аскар эди. У кўзига дурбин тутиб, гоҳ узоқни, гоҳ яқинни томоша қиларди. Бирдан унинг нигоҳи ҳалиги сотқинда тўхтади. У кўзларига ишонмай, қайта-қайта сотқинга тикилди. Янглишмаётганига ишончи комил бўлгач, тумонат одам орасини ёриб ўтиб, унга яқинлаша бошлади. Ниҳоят, етиб келиб кўзларига тик қаради ва “энди сизни ким атаймиз?”,-деди. Шу билан фильм ниҳоясигача етди.
Эртаси, индинига ҳам телевизор қараб, уруш киноларда акасига кўзи тушмаган Райҳонбибининг тинчи бузилди; Ўз уйингда телевизор бўлса, ҳамма киносини қолдирмай кўрасан. Ҳар куни битта кино қўйилса, юз кунда юзтаси кўрсатилади. Бирида бўлмаса, бирида ҳеч бўлмаса йилт этиб кўринади-ку! Кўриб қолганидан кейин Московга уруш жойларига бориб кино тушуриб келганларга хат ёзади. Ўшалар акасининг қаерда эканлигини айтади. Кейин у бармоқларини букиб, ҳисоблай бошлади: “Ўттиз тўққизинчи йилда акаси ўн тўққиз ёшда эди. Қирқ тўққизинчи йилда йигирма тўққиз ёш, эллик тўққизинчи йилда ўттиз тўққиз ёш, ҳозир бўлса олтмиш атрофида бўлади. Ўшоқларда уйланиб, болали-чақали ҳам бўлиб кетгандир...”
Ширинбону кундошининг дардини пайқади.
– Райҳонбиби урушга кетиб, шу ёқларда қолиб, уйланиб, болали-чақали бўлиб кетган одамлар бор экан. Бизнинг қишлоқдан кетган Тошпўлат тоға қайтиб келди. Украинада яшаётган экан. Болалари, хотини бор экан. Зора акангиз ҳам келиб қолса... Кейин армияга кетгач, биринчи бориб тушган жойига хат ёзсангиз, ўшалар ҳам ёрдам берармиш...
– Илоҳо айтганингиз келсин. Майли опа, биз энди қайтайлик.
Райҳонбибининг фикри хаёли телевизорда бўлиб қолди. Унинг назарида телевизор акасини топиб берадиган ягона мўъжиза, акаси эшикдан кириб келадиган ёрқин, порлоқ куннинг ягона калити эди. Болалар даладан қайтгач шошилиб овқатландилар-да, уччаласи бир кўрпа остига тиқилиб ухлаб қолдилар. Фармонбек кўзига кўзойнак тақиб, Саъдий Шерозийнинг “Бўстон” асарини қўлига олди. Райҳонбиби эскириб, қорайиб кетган сандиқ устидан тахлаб қўйилган бир нечта кўрпа, кўрпачаларни тушириб қопқоғини очди. Тахланган китобларни бир четга олиб, тагидан тугунча чиқарди. У бу тугунчада ўзининг, эрининг паспортини, болаларнинг туғилганлик ҳақидаги гувоҳномаларини ва акасидан келган хатларни сақларди. У ўзининг паспорти ичида турган сарғайиб, илвираб кетган хатни қўлига олди. Авайлаб очиб, яна бир бор ўқиди, яна қайтадан ҳужжатлар орасига солиб,тугунчани қайта тугиб сандиққа жойлади. Ўрин-кўрпаларни қайтадан жойига йиғиб, Олимжоннинг сумкасидан дафтар ручка олди. Сиёҳдонига ранг солиб хат ёзмоққа тутинди: ”Соғинч тўла салом хат. Ойбарчинжон, қизим, эсон-омон аъло баҳоларга ўқиб юрибсанми? Жўнатган пулингни олдик. Илоё барака топ қизим. Бизлардан сўрасанг, хаммамиз соғ-саломат юрибмиз. Барчинжон, иложини топиб бир келиб кет. Бир маслахатли гап бор. Урушга кетган, қариндошлари ўлди, деб аза очган одамлардан хам баъзилари қайтиб келаётган эмиш. Акам хизмат қилган жойга ҳам, Сталинградга ҳам хат ёзамиз. Бугун яна тушимга кирди. Тириклигини кўнглим сезиб турибди. Хайр, сени соғиниб энанг.” Хатни тўрт буклар экан, Райҳонбибининг хаёли яна телевизорга кетди. Пул керак. Икки юз сўм. Лекин икки юз сўмни қаердан олади? Худо раҳматли Хадичабону совға қилган бир- иккита узук ва тўйи куни кундоши қулоғига таққан зирак Шодмонбекнинг тўйи арафасида сотилиб кетди. Ҳа, эрининг феъли оғирроқ бўлса ҳам кундоши яхши аёл. Яна недир, назаркардалиги бор. Ҳали бешта ўғил туғасиз, дер эди. Бешта ўғил туғди. Муродилло билан олти ўғил, Ойбарчин билан болаларнинг ҳаммаси еттита. Худонинг бергани шу-да! Эри ҳам унда-бунда қўл кўтаргани билан жуда сочидан бураб ургани йўқ. Сал жаҳли тезроқ холос. Энди кундоши акангиз қайтиб келади, деб турибди. Шу аёлнинг айтгани бўлади. Бир хислати бор унинг... У шу хаёллар билан болаларнинг ёнига келиб ётгач, кичкинтойини қучоқлаб, устига кўрпа тортди.
Шундан кейин у болаларини етаклаб телевизор олган қўшниларникига бир-икки борди.
– Эна, ҳамма кино ҳам ҳужжатли эмас. Баъзилари бадиий фильм, – деди Олимжон.
Райҳонбиби бадиий фильм билан ҳужжатли фильмнинг фарқини тушунмади:
– Ана росмана танкалар юрибди, милтиқлардан пақиллаб олов чиқаяпти, бомбалар портласа, одамлар ҳар томонга сочилиб, парчаланиб кетяпти. Урушдан ўйин қилиб бўладими? – деди.
Пахта терими ўрталаган сайин далада иш қизигандан қизиди. Ҳамма қуёш кўтарилмай эгат бошига етиб келади. Болаларни саҳардан далага чиқариб юборган Райҳонбиби ўзи бироз кечикиб келиб, энди этагини белига боғлаётган эди, уполномочи пайдо бўлди. У ҳали пахтазор бошида турганларга қараб қичқирди.
– Шошмай туринглар, эълон бор! Қаторни ўрталаб қолганларни ҳам чақиринглар!
Этаклари тўлай деб қолган, илгарилаб кетган теримчилар ҳам орқаларига қайтдилар. Ҳамма йиғилганига ишончи комил бўлган уполномочи гапини бошлади.
– Ўртоқ пахтакорлар! Пахта йиғим-терими суръатини бўшаштирмайлик. Ёғингарчилик бошлангунча териб олинган ҳосил олий навга қабул қилинади. Бир кило олий нав пахтага давлат олти тийиндан тўлайди. Пахтакорларга иш ҳақи давлат томонидан мой, тухум, ун шаклида тўланади. Аммо, кимки оила аъзолари билан биргаликда ўн беш кун ичида уч тонна пахта терса, битта каттакон икки юз сўмлик телевизор мукофотга берилади. Икки тонна терган оилага...
Райҳонбиби уполномочининг бошқа гапларини эшитмади.
– Мен! Мен уч тонна пахта тераман, – деб қичқириб юборди.
Уполномочи овоз келган томонга қаради:
– Яшанг хола! Ўзингиз ёшларга ибрат бўлиб, пахта териш қандай бўлишини бир кўрсатиб қўйинг!
– Тераман! Фақат телевизор берилиши аниқми?
– Аниқ. Уч тонна пахтани териб топширган кунингиз шундай колхоз идорасига келасиз-да, раиснинг кабинетидан олиб чиқиб кетасиз.
– Мендан бошқа ҳам уч тонна пахта терса, телевизор талаш бўлиб кетмайдими?
– Йўқ, талаш бўлмайди. Мукофотга ўнта телевизор ажратилган. Уч тонна терганга телевизор бор! Фақат берилган муддат ичида теришингиз керак. Бир кун кечиктирсангиз ёки ўн кун ичида терган пахтангиз уч тоннадан бир кило кам бўлса ҳам, ололмайсиз.
Олимжон онасига хавотир аралаш қаради.
– Эна пахта ҳозир энг қуруқ пайт, жуда енгил, уч тонна теролмаймиз.
– Терамиз. Юсуфжон билан Ризожон ҳам ёрдам беради. Телевизор олсак, маза қилиб пўдбул кўрасизлар. Уруш киноларини кўрамиз. Гартак қийналсак ҳам олиб олайлик.
– Эна, табелчи жуда шум, тарозидан уриб қолиб, ўзиникиларга ёзади.
– Ўлчатишга ўзим қатнайман. Орқасига ўтиб, тарозисига қараб тураман.
Райҳонбиби биринчи кунданоқ ғайратни оширди. Қўл ҳаракати чандон тезлашди. Биринчи кундаёқ бермоқлари пахта чаноқларига урилавериб ёрилиб кетди. Эгатнинг бошида иккита қанор тикка бўлди.
– Эна, ўлчатмаймизми? – деди чарчаб қолган Муҳаммадюсуф.
– Тер, тер, кўп гапирма, вақт кетади!
Бола бир уҳ тортди-да, яна пахта буталари устига энгашди. Бироздан сўнг:
– Эна, қоронғу тушиб қолди, ўлчатиб ёздириб, энди уйга кетақолайлик, – деди Муҳаммадризо.
Райҳонбиби бошини кўтарди. Қараса далада фақат ўзи ва болаларидан бошқа ҳеч ким йўқ.
– Юсуфжон, сен пахтани қўриқлаб тур. Ризожон сен ҳам дам ол. Биз Олим аканг иккаламиз ўлчатиб келаверамиз.
Олимжон катта пахта тугунини орқалаб, Райҳонбиби ярим қанорни бошига қўйиб, тарозуга яқинлашдилар.
Буларни бетоқат кутаётган ҳисобчи узоқдан бақирди:
– Хола, тезроқ бўлинглар. Мен ҳали идорага ҳисобот топширишга боришим керак!
– Хўп, айланай, хўп, – деди Райҳонбиби етиб келиб, бошидаги пахтани ерга ташлар экан, – шуни тортиб ол, яна икки марта бориб келсак, топшириб бўламиз.
Тарозибон Райҳонбиби келтирган пахтасини салмоқлади.
– Эҳ-ҳе, хола буни қандай кўтариб келдингиз? Жонингиз савилми, хола? Сал камроқ кўтаринг-э!
Йигит Райҳонбибининг пахтасини икки бўлиб ўлчади.
– Сизники ўттиз кило хола.
Олимжон ҳам пахтасини тарозу илгагига илди.
– Йигирма кило, – деди йигит.
Она-бола яна орқага қайтдилар. Улар Юсуфжон билан Муҳаммадризо этакларга тугиб, тайёр қилиб турган пахталарни бир зум ҳам тин олмасдан елкалардилар-да, яна хирмон томон ошиқардилар. Биринчи кун терилган пахта жами икки юз ўн беш кило бўлди. Эртаси куни Райҳонбиби бармоқларига тиббий пластир ёпиштириб олди. Кечга бориб, бармоқларига ёпиштирилган пластирлар тешилиб бармоқларидан қон сизиб чиқди. У шунга ҳам қарамасдан лўппи очилган пахталарни териб, этагига бостириб-бостириб тиқарди. Унинг чамаси бўйича ҳар тўккани ўн беш кило чиқиши керак эди. Онасининг қуёш ботиб бораётган бир пайтда яна этак боғлаётганини кўриб Муҳаммадризо ҳиқиллаб йиғлаб юборди:
– Эна, чарчадим. Қорним очиб кетди. Кетайлик энди.
Она эшитмади. У фақат чаноқлардаги пахтани кўрарди.
– Эна, табелчи чақиряпти. Кетиб қоламан деяпти.
Олимжоннинг “табелчи кетиб қоламан деяпти” деган сўзлари Райҳонбибини ўзига келтирди. У нигоҳини ғўзалардан узиб, бошини кўтарди. Аммо тикланолмади. Бели букилганча қотиб қолган эди. Райҳонбиби бўйнини олдинга чўзиб, букчайганча юриб кетди.
– Юринглар.
Болалар онасига эргашди. Бирор ўн беш қадам юрган аёлринг қадди тиклана бошлади. У эгат бошига йиғилган хирмонга қараб ўйлади: “Икки юз килодан ошиши керак”. Қоринлари очиб кетган болалар пахтани босиб-босиб этакларга туга бошладилар. Она иккита тугунни бир-бирига маҳкам боғлади-да, болаларига буюрди:
– Елкамга қўйворинглар!
– Эна, иккита этак пахта жуда оғир бўлади. Бизникига пича қўшинг, – деди Олимжон.
– Олимжон болам, сизлар оғир кўтарсанглар бўйларинг ўсмай қолади. Менга ҳеч нарса қилмайди. Оширинглар елкамга!
Юсуфжон билан Олимжон икковлашиб онанинг елкасига пахта ортдилар. Райҳонбиби бирор беш қадам гандираклагандан сўнг равон юриб кетди. Терган пахталарини топшириб бўлгунча ҳолдан тойиб қолган она-болалар уйлари томон судралдилар. Дарвоза олдида турган Фармонбек хотинига кўзи тушиши билан дарғазаб бўлиб кетди:
– Ҳа, шу пайтгача қайси гўрда қолиб кетдинг?!
– Отаси, кун ботганини сезмай қолибман. Бугун икки юз ўттиз кило пахта тердик. Икки тонна-ю, уч юз кило бўлди ҳаммаси. Яна тўрт кунда етти юз кило терсак, мукофотга телевизор оламиз.
Райҳонбиби эрининг қаҳрли сўкишлари остида ўчоққа ўт ёқишга тутинди. У ҳатто эри бир-икки марта қўл кўтарса ҳам уч тонна пахта териб, мукофотга телевизор олиш ниятидан қайтмади. Эрта тонгда ўрнидан турган она болаларини уйғота бошлади.
– Олимжон, Юсуфжон, туринглар! Бугун охирги кун. Бориб бир юз ўттиз кило пахта терсак бўлди. Тушликдан кейин бориб, телевизорни олиб келамиз.
Бироқ болалар ўринларидан қимирламадилар. Она болаларини уйқудан уйғотишга ҳаракат қилар экан, изтироб аралаш ялинди:
– Туринглар ахир! Кўпи кетиб ози қолди! Қирқига чидаган қирқ бирига ҳам чиданглар-да!
Олимжон билан Муҳаммадюсуф ёстиқдан бирин-кетин бош кўтаришди. Бироқ Райҳонбиби болаларнинг кўзларига қараб қўрқиб кетди. Уларнинг кўзлари қизариб кетган, иккаласининг ҳам иситмаси баланд эди. Она икки ўт орасида қолди. Нима қилсин?! Болаларга қарасинми ёки далага бориб, қолган бир юз ўттиз килони ўзи терсинми? Борса-ку, кечгача бир ўзи тера олади. Аммо болаларнинг иккитаси бетоб-ку! У юраги эзилиб кетган эса-да, бир қарорга келди ва кичик ўғлини уйғота бошлади.
– Муҳаммадризо, тур болам! Акаларинг касал. Ботир дўхтирга чоп. Иситма туширадиган дорисидан берсин! Пулини отамнинг пенсиясидан берамиз, де!
Ўзи этакларни кўтариб пахта майдонига шошилар экан, ботинида илтижо қилди: “Эй, Худо, жигаргўшаларимни ўз паноҳингда асра!” У бугун териладиган далага етиб келганида жўяклар тарқатиб бўлинган эди.
– Ҳисобчи болам, менга жўяк қолмадими? Мен қаердан пахта терай?
Майдон четига уч оёқли тарозусини ўрнатаётган йигит кексайиб қолган бу аёлга қарамай жавоб берди:
– Хола, сиз зовурдан нарига ўтиб теринг.
Райҳонбиби йигит айтган томонга қаради:
– Вой, кўприк жуда узоқда-ку! Олиб келиб ўлчатишга кўп вақт кетади.
– Хола, қўрқмасангиз зовур устидаги қувурдан ўтинг, яқин бўлади.
Райҳонбиби зовур устидан ўтган йўғон қувурга ваҳима билан тикилди. Унинг қўрқиб турганини сезган ҳисобчи йигит яна маслаҳат берди:
– Хола фақат оёғингиз остига қаранг, бошқа ёққа қараманг, ўшанда қўрқмайсиз.
Райҳонбиби қувур устига қадам қўйди...
.Уйдаги касал болалари ҳақида ўйламасликка тиришиб, белига этак боғлади. Чўнтагидан пластир чиқариб бармоқларига бир-бир ўради-да, жўяк ичига тушди.
“Мана, ўн беш килоча... У биринчи этакни эгат бошига тўкди. Жўяк бошига бориб, тўкишга кетадиган вақтни қизғаниб, босиб-босиб тиқиб, этакни ҳаддан ташқари тўлдириб юбора бошлади... Бу тўртинчи этак. Етмиш килоча бўлиб қолди. Яна босиб-босиб тўрт этак терсам, ҳаммаси бир юз ўттиз килодан ошиб ҳам қолади” деб ўйлади. Бироқ хаёлига касал болаларини келтирмасликка тиришса ҳам, юрагининг бир чети жиз-жиз этиб турарди. У яна қисталанг теришга киришди. Сўнгги этакни жўякдан орқалаб чиқар экан, ўз-ўзига гапирди: “Бўлди! Аниқ бир юзу ўттиз кило чиқади. Кўп ҳам чиқади”.
Унинг сувсизликдан ёрилиб кетган лаблари яна пичирлади.
– Болалар нима бўлди экан?..
Райҳонбиби хирмони устига ўтириб бир зум тин олди. Сўнг яна ўзига сўзланди:
– Йўқ, ўтирсам ўтириб қоламан. Тезроқ топшириб, уйга борай...
У аввало хирмонини зовур устидаги қувур ёнига ташиди. Токи тарозу олдидан ҳам кўриниб турсин. “Билиб бўладими, биров ўғирлаб қўймасин, яна охирги кун бўлса”, деб ўйлади. Кейин йигирма, йигирма беш килолаб, қувур устидан ўтиб, топшириб кела бошлади.
– Жами бир юз ўн беш килограмм топширдингиз хола, яна ўн беш килограмм ўлчатсангиз роппа-роса уч тонна бўлади, – деди ҳисобчи бола унинг топширган пахтасини дафтарига қайд этар экан.
Райҳонбиби хирмондаги сўнгги пахта уюмини этакка тугиб, салмоқлаб кўрди:
– Ўн беш эмас, ўн саккиз, йигирма кило келиб қолади. Бўлди шуни топшираман-да, уйга чопаман, – деб ўйлади. Бир силтаб юкни елкасига олди. Ян
а бир-икки қадам гандираклади-да, қувурга оёқ қўйди. Боши айлангандек бўлди. Шунда тушлик қилмагани эсига тушди. Яна кўзи тиниб кетаётгандек туюлди:
– Эй, Худо, ўзинг қувват бер!
Бироқ бирдан кўз ўнгги қоронғулашиб, қаёққадир учиб кета бошлади. Муздек сув ўзига келтирганда зовурнинг заха суви оқиб бориб қуйиладиган учта оғзи юҳодек қувурлар томон оқиб бораётганини англади. У пахтаси тошдек оғирлашиб бораётган этагини маҳкам ушлаганча қувур оғзида кўндаланг ётган катта оғир ходага бориб тиқилиб қолди. Муздек сув баданини тешиб бораётганига қарамасдан чангалидаги пахта тугунини қўйиб юбормади.
– Ёрдам, ёрдам беринглар!
Унинг овозини ҳеч ким эшитмади, бироқ пахтага сепиладиган сассиқ дори аралаш сув ютиб, ўхчиди ва қандайдир ички ҳис билан ўзига ҳеч ким ёрдам бермаслигини англади-ю, ғазабланиб кетди.
– Чиқаман, чиқиб кетаман бу сувдан!
У қувур оғзига тиқилиб ётган шох-шаббалардан ушлай-ушлай, қирғоқ томон силжий бошлади. Қувурлар ичига шиддат билан қуйилаётган сув, пахтани тугун-пугуни билан ютиб юборгудай тортқилар, бироқ Райҳонбиби телевизор мукофот олиши учун керак бўлган сўнгги килограммларни оқимга бериб юбора олмасди. Айни ҳолатида у ҳӯл бӯлган пахтани топшира олмаслигини идрок қилишдан ожиз эди ва қирғоққа яқинлашиб, қамишларга осила-осила юқорига интилгани сайин пахта зилдай бўлиб борарди. Ниҳоят, у бир амаллаб қуруқликка чиқиб олди-да, зил замбил юкини ҳам юқорига торта бошлади. Чиқариб олгач, ўзининг кийимлари шилта хўллиги-ю, тишлари такиллаб турганига қарамасдан оғир бўлса ҳам, кичкина бўлиб қолган тугуни ичидаги пахталарнинг сувини ҳовучида сиқиб ташлай бошлади. Бирдан ҳўл пахтани топшира олмаслигини эслаб қолди.
Қуёш ботишига ҳали анча бор, офтобга ёӣиб қӯйсам, қуриб қолади, деган ожизгина умид ҳам пайдо бӯлди. Бир хаёли ҳўл пахтани ағдариб ташлаб, югуриб бориб яна ўн беш кило тергиси келди. Аммо музлаб кетаётгани бу фикридан қайтарди. У бироз гандираклаганча ҳўл пахтани кўтариб, тарозу турган жойга яқинлашди.
– Вой-бў, Райҳон хола, чўмилдингизми?
– Э, хола, кўйлагингизни бирор панада сиқиб олинг -э!
– Ие, Райҳон хола, зовурнинг сувида чўмилибди!
Райҳонбиби ҳозир ҳазил гапларни эшитадиган аҳволда эмасди. У пахтасини ерга қўйиб, ҳисобчи болага қаради.
– Болам, зовурга йиқилиб тушдим, пахтам ҳўл бўлди.
– Э, хола, эсизгина, шу ўн беш килони топшириб, кейин йиқилсангиз бўлмасмиди? Пахтангиз ҳўл, қабул қилолмайман.Иложи бўлса, битта яримтадан ўн беш кило пахта қарз олиб, ёздириб қўйинг, эртага қайтарасиз. Ёки бўлмаса анави ерга тўкиб қӯйинг, кечгача қуриса, ўлчаб оламан…
Райҳонбиби кўзлари жовдираб атрофга қаради: ҳамма теримчилар пахта даласининг олис – олисларида, фақат олиб чиқиб ўлчатадиган ўсмир болалар бири келиб, бири кетишар… тобора кўз ўнгида дунё қоронғулашиб бораётган аёл, ҳўл пахтаси қуриган тақдирда ҳам олий навга қабул қилинмаслиги мумкинлигини идрок этолмади.
У уйига қайтганда эри икки шамоллаган боланинг бошида дори-дармон ичириб ўтирарди. Фармонбек хотинига кўзи тушиши билан ғазабини тўкиб-сочди:
– Уйда болалар касал ётибди! Сен қайси гўрда юрибсан?! Ҳе сенга ўша мукофот берадиганларнинг отасини гўрига...
Райҳонбиби унинг гапларига эътибор қилмади.
– Эртага... эртага телевизор беради, – деди дир-дир титраганча...
Анча ўзига келиб қолган Олимжон энасининг афтодаҳол қиёфасига қараб қўрқиб кетди.
– Эна сизга нима бўлди, – деди ёстиқдан бошини кўтариб.
– Уйда нон борми? Тоғанг келди, тоғангга дастурхон ёз... Нон...борми?
Райҳонбиби ортига бурилиб қараб давом этди:
– Ака киринг уйга, кирмай кетиб қолманг... Э, кўйлагим ҳўл бўлди ака, ариққа йиқилиб тушдим, қизғалдоқлар оқи-и-и-б кетди...
Фармонбек қўрқиб кетди. Ўрнидан туриб хотинини қўлидан ушлади.
– Эсинг жойдами, сенга нима бўлди? Юр, мана бу ерга ўтир.
Райҳонбиби эри кўрсатган жойга итоаткорона ўтиргач, кула бошлади.
– Шундай йиқилиб тушдим-да... қизғалдоқлар оқи-и-и-б кетди...
Фармонбек хотинининг орқасига ёстиқ қўйиб, суяр экан, ўғлига қаради:
– Олимжон, чоп, Ботир дўхтирни айтиб кел! Бормасангиз бўлмайди, энам қаттиқ касал де!
Ишдан чарчаб қайтган қишлоқ фельшери энди дарвозани ичидан бекитган эди ҳамки, яқинлашиб келаётган қадам товушларини эшитди. Турган жойида қулоқ солди:
– Ҳойнаҳой, иш жойидан тополмаган кимдир уйига келяпти...
Шу тобда етиб келган одам дарвозани жони борича муштлай бошлади:
– Ботир тоға, ҳо Ботир тоға!
Дўхтир ҳозиргина илган илгакни тушириб, дарвозани очди. Кўзи Олимжонга тушгач:
– Э, сенмисан? Қалай тузалиб қолдингми? Уканг эрталаб мазаси йўқ деятувди.
Олимжон унинг гапларини эшитмади.
– Тоға, тоғажон, уйга юринг. Энам зовурга йиқилиб тушибди. Уйга зўрға етиб келди. Ҳар хил одам тушунмайдиган гапларни гапиряпти. Жон тоғажон юринг, энам ўлиб қолмасин.
– Нафасингни иссиқ қил-э, энанг нимага ўларкан?! Тўхтаб тур, дориларимни олволай.
Дўхтир ошхонада куймаланаётган хотинининг олдига борди:
– Манзура, юр Фармон тоғани хотини зовурга йиқилиб тушибди. Иссиғи чиқиб кетган бўлса керак, алаҳсираётганмиш. Сенинг ёрдаминг керак бўлади.
Чемоданчасини кўтариб олган дўхтир хотини билан бирга Олимжонга эргашди. Фармонбек давлатни ҳам, колхозни ҳам сўка-сўка эрталаб кичик ўғли келтирган доридан хотинига ичиришга ҳаракат қилар, у эса ҳамон алаҳларди.
– Акам, акамга чой беринг...
Шу пайт эшикдан Олимжон кириб келди. Орқасидан дўхтир йигит кўринди.
– Ассалому алайкум, Фармон тоға. Мана, биз келдик. Энди хавотир бўлманг.
Фармонбек дўхтирга жой бўшатиб нарироқ сурилди.
– Ўзинг бир нарса қил ука, янгангни аҳволи оғирга ўхшайди.
Дўхтир йигит чамадончасидан даража ўлчагич чиқариб хотинига узатди.
– Манзура, холанинг қўлтиғига қўй.
– Хола, нима бўлди сизга?
Дағ-дағ титраётган бемор жавоб бермади.
– Манзура, термометрни ол!
Аёл термометрни олиб эрига узатди. Дўхтир термометрга қаради.
– Қирқ бир... Тоға холамдан нарироқ туринг. Сен, Манзура косага бир пиёла сув, бир пиёла ароқ қўш. Мана бу шишадаги сиркадан ўн томчи томиз. Кейин холанинг баданига аямай пахта билан шилқиллатиб сур.
Хотинига кўрсатма бериб бўлган дўхтир Фармонбекка қаради:
– Юринг тоға, биз чиқиб турайлик.
Бироз вақт ўтгач эркаклар қайтиб кирдилар. Иссиғи бироз тушиб қолган бемор дўхтир йигитни таниди.
– Келинг, ука, – у ўрнидан қўзғалмоқчи бўлди.
– Э, янга, турманг, ётаверинг, тортинманг. Ўзингизнинг укангизман-ку, мендан уялманг. Хўп, хола, энди айтинг-чи, нима бўлди ўзи?
– Зовур устидаги қувурдан пахта кўтариб ўтаётган эдим, бошим айланиб, сувга йиқилиб тушдим. Сув жуда совуқ экан, заҳри суяк-суягимдан ўтиб кетди.
– Энди тузукмисиз, хола?
– Яхшиман. Илоё барака топинг.
– Хола, ҳозир баданингизга суртилган ароқ билан сирканинг кучи кетгач, яна мазангиз қочади. Зовурнинг суви безгак қилиши мумкин. Безгак билан ҳазиллашиб бўлмайди. Йиқилиб тушганингизда оқава сув ютгансиз. Ичингиз микробга тўла. Энди мана шу шишачадаги тоза спиртни ичиб юборасиз, бўлмаса безгакка чалиниб қолишигиз мумкин.
--Йўқ ичолмайман, буям ароқдай гап…
Дўхтир йигит нима дейишини билмай бирпас ўйланиб турди-да:
– Майли хола, ўзингиз биласиз. Мен дов-доскамни йиғиштириб ҳозир кетаман. Чунки менда безгакни даволайдиган дори йўқ. Лекин тузалмасангиз, шу гўдакларингиз орқангиздан чирқиллаб қолиши ҳеч гап эмас. Сизга бир гап бўлса, булар нима қилишини ҳам ўйланг. Тоғамнинг аҳволини кўриб турибсиз. Ўзи зўрға юрибди.
Райҳонбибининг кўз ўнгига бир зум икки укасини етаклаб тоғасининг орқасидан кетаётгани келди. У етимлик нималигини яхши биларди.
– Тўхтанг, дўхтиржон, беринг, ичаман.
– Манзура, пиёлага солиб, холамга ичир!
Аёл пиёлани қўлига олиб, Райҳонбеканинг бошини ёстиқдан кўтарди.
– Ичинг хола.
Райҳонбиби пиёладаги заҳардек нарсани то тугагунча ичди. Ичи оловдек гувиллади.
– Хола, энди кўрпага ўраниб ётинг. Қаттиқ терлайсиз. Эрталабгача, Худо хоҳласа, анча тузалиб қоласиз.
Фармонбек хотинининг устига кўрпа ёпди.
– Юр, биз ҳам борайлик энди, болалар ёлғиз қўрқиб ўтиришгандир, – деди дўхтир йигит хотинига қараб.
Фармонбек бу нажоткорларни кузатиб дарвозагача борди.
Райҳонбиби кўзларини очганда ёнида Муҳаммадюсуф мижжа қоқмай ўтирар, Олимжон эса чўян печка устига қўйилган чойдишдаги сувни қайнатиш мақсадида, ўтхонасига таппи қалаётган эди.
– Уйғондингизми эна? – деди Олимжон.
– Ҳа, айланай, уйғондим. Ҳозир туриб сигир соғиб келаман. Кейин ширчой пишириб бераман сизларга.
Райҳонбиби ўзини жуда лоҳас ҳис қилиб турганига қарамасдан, туриб
болаларга нонушта тайёрлади.
– Эна, бугун телевизор олиб келишга борамизми? – деди ҳаммадан бурун овқатланиб бўлган Муҳаммадризо.
– Борамиз. Ҳозир чойларингни ичиб бўлинглар.
Фармонбек уйда қолди. Она уч ўғлини эргаштириб йўлга тушди.
– Эна, телевизор оғир бўлади. Тўртбурчак нарсани пахтадек орқалаб бўлмайди. Қандай олиб келамиз?
Райҳонбиби қўлтиғига қисиб олган этакка ишора қилди:
– Тугун қилиб бир ёғидан мен, иккинчи томонидан сизлар кўтарасизлар.
Колхоз идорасига етиб келган она-болалар раиснинг қабулхонаси эшигини очдилар. Райҳонбибининг кўзи рўпарада ўтирган котиба қизга тушди.
– Қизим, бизлар уч тонна пахта терганмиз. Мукофотимизни олиб кетишга келдик.
Котиба қиз қатор турган курсиларга ишора қилди:
– Хола, ўтириб туринглар, ичкарида мажлис бўляпти.
Она-болалар курсиларга ўтириб, кўзларини ичкарисида ўзлари олиб кетадиган телевизор бор хонанинг эшигига тикдилар. Ниҳоят икки соатча давом этган йиғин тугаб, мажлисга келганлар бирин-кетин чиқа бошладилар. Райҳонбиби индамай ерга қараб ўтирар, болалар чиқаётганлар алик олса, олмаса салом берардилар.
Котиба қиз ўрнидан туриб, ичкарига кириб кетди. Бироздан сўнг чиқиб “киринглар” деди. Олдин она, ортидан болалар ичкари кирдилар.
– Ҳа, келинг, хола нима гап?
– Кеча бола-чақам билан терган пахтамиз уч тонна бўлди. Уполномочи уч тонна териб бўлган кунингиз телевизорни раиснинг хонасидан олиб кетасиз деганди.
Раис ўрнидан туриб четдаги стол устида турган каттакон картон қутини шап-шап урди.
– Шуними?
Райҳонбиби қутига ҳадиксираб қаради.
– Ҳа, шуни... ичида тилвизир борми?
– Ичида тилвизир бор. Лекин хола сизга беролмаймиз. Кеча топширган охирги пахтангиз выше сортга ўтмади. Сизга мукофот йўқ хола... Мукофот йўқ хола... Йўқ хола...
Раиснинг сўзлари Райҳонбибининг қулоғида акс-садо бериб жаранглади: “йўқ хола… йўқ хола… йўқ хола…”. Унинг кўз олди қоронғулашди. Қандай қилиб ташқарига чиққанини билмади. Тамом. Энди уларга телевизор йўқ. Энди акаси кўриниб қолиши мумкин бўлган уруш кинони кўрмайди. Кимлардир кўради. Лекин уларга барибир. Улар томошо кўрса бўлди... Лекин жондай азиз акасини қидираётган одамга телевизор йўқ. Унинг кўзларидан дувиллаб ёш оқди. Бошларини эгиб, эргашиб келаётган болалар онаси йиғлаётганини сездилар.
-Эна,- деди Олимжон секин келиб онасининг қўлидан ушлар экан, “эна йиғламанг, ўзимиз пул йиғиб сотиб оламиз”.
– Олимжон, энанг ўлсин, шу тилвизирни оламиз деб сизларга қанча азоб бердим-а? Барибир бермас экан..
– Бибижон, бирор нимадан хафа эмасмисиз, жуда ўйчансиз, – Норбўта қайнонасининг кейинги пайтларда ниманидир қаттиқ ўйлаётганини сезиб юрарди, ҳозир секин сабабини пайпаслади. Ўз хаёллари билан ўтирган Ширинбону куёвига қаради.
– Ҳа, куёв, сиз билан бир маслаҳатлашиб олсам, дегандим. Ҳозир ҳар ўнта рўзғордан биттасида телевизор бор. Тоғангиз кексайиб қолган. Рўзғорида тушум йўқ. Болалари томошага ҳамсоянинг уйига чопиб юрмасин. Шуларга битта телевизор олиб берайлик.
– Бўлади, бибижон. Кеча Хатирчида кўрдим. Кичикроқ телевизорлар бир юз қирқ сўмдан турибди.
Куёвининг арзонроқ телевизор ҳақида оғиз очгани Ширинбонуга маъқул бўлмади.
– Арзоннинг моли татимас. Мана шу ўзимизникидан олайлик. Каттароқ бўлса, одам томошо қилгандек бўлади. Тоғангизнинг болалари бир-биридан ақлли. Вақти соати келиб яхшилигингизни бир неча баробар қилиб қайтаришади.
Норбўта бироз ўйланиб тургач:
– Бибижон, ҳозир юз сўм пулим бор. Бўлмаса яна бир-икки кун сабр қилайлик,- деди.
– Мен кексайиб қолдим, куёв. Энди жуда узук-билагузукни қаторлаштириб тақмасам ҳам бўлаверади. Мана бу узукни, – Ширинбону бармоғидаги узуклардан кичикроғини чиқарди, – яҳудийларга олиб борсак индамай юз сўмга олади. Агар бугун бошқа ишларингиз бўлмаса, бир улов топинг, Хатирчига бориб телевизор оламиз-да, тўғри тоғангизникига кириб борамиз.
– Хўп, бибижон, бир фотиҳа қилинг бўлмаса...
Норбўта чиқиб кетгач, Ширинбону ўз хонасига ўтиб, қадимий тошойна рўпарасида кийимларини кўчалик либосларга алмаштирмоққа тутинди.
* * *
Райҳонбибини ўша ўн беш кунлик ҳаддан ташқари оғир меҳнат майиштириб қўйдими, ёки зовур воқеасидан кейинги бетоблик қувватини олиб қўйдими, у бирдан кичрайиб қолди.
Давоми бор...
Гулнора Раҳмон.
Следующая публикация
Комментарии 12
Бир акамми оти Ахроров Холбой яна Бир Ахроров Ахмаджон дегандилар умрларини охиригача кутдилар бир икки жойларга хат езиб кидирдик натижа чикмайди ланати уруш
Кабрлариниям билмадик каердалигини
У кишига омад тилайман, янада чиройли ҳикоя ва қиссалар кутиб қоламан.
Вокеалар одамни узига тортадиган даражада тасвирлаган. Ижодларига омад