Предыдущая публикация
КОШУНА КЫЗ
15-БОЛУМ
Акыры карыяны баягы ашыктык оорусу төшөккө жыгат. Төшөктөн турбай калган карыянын көзүнөн келиндин келбети учуп, аны бир көргөнгө зар болот. Уйку качып, болгон дитин жаш келиндин элеси ээлеп алат дагы, акыры көзү тунарып, тамакка табити тартпай калат. Бул жалганда баарынан ашыктыктын санаасынан өткөн санаа, күйүтүнөн өткөн күйүт жок. Айттым го, тиги кишиге байлыкты - байлыктай, баланы-баладай берген дагы, тигинтип урмат-сый көрүп төрдө олтурар кезинде, ашыктык илдетин берип койгонун.
Абышкага келин келип, көзүнө бир көрүнсө эле баштагы калыбына келчүдөй сезилет. Бирок келин кантип болуштун атасынын үйүнө келип, көзүнө көрүнмөк эле. Башка дартка кабылса дагы карыя айтат беле... Минтип ооздон чыкпаган дартка кабылганына ичинен сызып жатып күйүтү ичине түшүп кетет. Үшкүрсө оозунан ысык жалын чыгып, сөзгө келбей жатып калат. Жок эле дегенде баягы чогуу өскөн курдаштары эле болсо эмне. Аларга ичтен жеген санаасын айтып жеңилденип алат беле, ким билет.
Болуш атасынын ооруп төшөккө жыгылганына бушайман болуп "мен кыйын" - деген табып, молдо- кожо, көзү - ачык дегендердин баарын алдырат. Бирок эч ким илдеттин дабаасын таба албайт.
Бир күнү абышканын оорусу катуу экенин элден угуп, баягы келин өзү келет. Бул жашоодо жүрөктү эч ким алдай албайт. Анткени келин дагы өзүнө абышка ашык болуп калганын сууга келген сайын телмире тиктегенинен улам билип, акыркы кездерде өзүн карап күтүп турчу абышканы көрбөй калат дагы, ал дагы өзүнчө ойго алаксыйт. Анан баягы суудан өзүн күтүп алчу абышканын ооруп калганын кулагы чалып, эбин келтирип аны көрүү үчүн бир шылтоо айтып, өзү абышка жаткан боз үйгө баш багат. Эркинбек кызуу сөзгө куштар экенин билгизип:
- Эмне деген шылтоо айтат экен? - деп сураганда Медалбек карыя:
- Келин алгач абышканын кемпирине жолугат да, минтип айтат " Менин чоң апамдан калган эмчилик өнөрүм бар, азыр дагы жүрөгү түшкөн балдарды эмдей койгон адатымды кармап жүрөм. Балким атага менин эмим тийип калаар" - дейт. Бул сөздү укканда тиги кемпир көп жактыра бербей башын ийкеп макул экенин билгизет. Келин абышка жаткан боз үйгө баш баккан кезде карыя көзүн чылк жумуп, акырын дем алып жаткан болот, тилге келбей.
Келин дароо эле абышканын дартын билип, тегеректеп олтургандарды сыртка чыгышын суранат да, анан өзү абышкага жакын келип, кулагына акырын шыбырайт. "Мен келдим" - деп. Абышка келиндин үнүн укканда ишене бербейт. Качан келин экинчи жолу үнүн жогору чыгарып, абышканын билегинен кармаганда тамыры араң эле согуп жатканын сезип, кулагына дагы шыбырайт. "Мен атайын сиз үчүн келдим" - деп. Карыянын түшүнө кирбеген жорук. Уккан кулагына ишене бербей дагы бир азга жатат дагы, келиндин наздуу үнүн кайра дагы укканда жан кирип, көзүн ачып, көргөн көзүнө ишене бербей ушундай бир жагымдуу көз караш менен келинди карап, анын аппак болгон билегинен кыса кармап:
- Мен сени канча күттүм, сен деп санаа чегип, сен деп ооруп калбадымбы, акыры келдиңби?! - дейт. Аттиң, ашыктыктын жалынынын илеби. Курган абышканын тамыры араң эле согуп калганын билген келин, башын ийкеп жооп берип:
- Сиз өзүңүзгө караңыз, мен сиздин ооруп калганыңызды кеч угуп калдым, болбосо эрте келмекмин - дегендей болот. Карыя өзүнө жан тартып сүйлөгөн келиндин сөзүнөн ушундай бир кубат алып, алсыз көздөрүнө келиндин келбетин сактап калганга аракет кылат. Качан келин дагы жылуу сөзүн арнап, сыртагылар шексип калбасын деген ойдо акырын абышканын колунан сылап - Эртең дагы келем, ага чейин сак болуңуз деп сыртка чыгат. Келин келип кеткени абышка жаткан ордунан туруп, тамак ичкенге жарап калат. Мына ашыктык сезимдин кудуретинин бир белгиси. Абышка "эртең келем" - деп кеткен келиндин убадасын медер тутуп, абдан берилүү менен аны күтүп, тынч уктап, жүзүнө кан жүгүрө түшөт. Көңүлү өсүп, жашоого жаңы жаралып калгандай сезет. Бул жалганда ашык болуп калган адамдын жылуу сөзүн уккандан өткөн бакыт жок. Ар бир адам арзып калат, бирөөнү. Чындап алып карасак бул жашоодо арзып калган адамга жолугуп сүйлөшүү, пикир алышуу билинбегени менен кандай бакыт. Бирок баарынан жетпей калган сүйүү барктуу. Муну баардык эле адамдар билсе керек.
- Баса, мен сөздөн алыстап кеткен турбаймынбы. - Келин эртеси дагы келип, бир чай кайнам убакыт олтуруп, абышканын көңүл отун жандырып кетет. Абышка келин келип кеткени кадимкидей калыбына келе баштаганда, анын болуш баласы баш болуп, келиндин жасаган аракетине ишенип калышат "ырымдап жатат" - деген ойдо. Качан абышка арзуунун азабынан аз да болсо бошоно баштаган кезде, келин алыскы төркүнүнө кетип, ал айтылган учурдан кечигип келбей калат. Чыдамы кете күткөн абышка, келин менен сүйлөшүп, анын колун кармап, арзуусун ага билгизгени баштагыдан дагы ашыктыктын жибине бекем байланып калганга, күтүп олтуруп, чыдамы кете түшкөнгөбү аны ачык айтып болбойт, күтүүнүн чегине жетипби, келиндин акыркы жолу ысмын айтып, жан берген экен. Мына ашыктыктын карыганда келгендеги бир гана сыры. Абышка дүйнөдөн көчкөнүн уккан келин, ушундай болорун билгенин кийин айткан экен. Бул эми карыганда келген бир гана абышканын башына келген жорук - деп, сөзүнүн аягына чыгып:
- Эркинбек, билсең мен дагы карыганда ашыктыктын азабын тартып калгам. Сен эми эркек эмессиңби, бул айтылган сөздү ичиңе сакта деп, пиводон сыпаа ууртап:
- Эркек жандын башына эмнелер келип, эмнелер кетет. Ушул жагын эске ал деп, сөзүн кыска бүтүрүп, Адыгей карыяга акырын көз кысып койду. Бул белгинин артында чоң сыр жатканын Эркинбек биле бербеди. Анткени аны Медалбектин кызыктуу окуясы ойго салып койгон эле.
Суусундары канганча пиво ичкен эки карыя Эркинбектин сыйына абдан ыраазы болушту. Бирок экөө тең эч сыр беришкен жок жана бул күнү сасык жыттанып калдык деп, бара турган жерлерине барбай калышты.
***********
Таң күлөөнөк атканга чейин Айике кирпик ирмеген жок. Болгон дитин бир гана жашоосуна тынчтык бербегендер ээлеп алып, кантип бул машакаттан кутулуунун жолун издеди. Чынында жаш туруп турмушка чыккысы келген жок. Мектепти аяктары менен кимдир бирөөлөр ала качып кетээрин жүрөгү менен сезип, айла амал таба албай, сулуу болуп жаралып калганына өкүндү. Чоң апасынын кыз кезиндеги тарткан азабынан алда канча ашык азап тартаарын алдына ала эле билди. Айткандай оюна дагы эмнегедир сөз айткан балдар менен бирге Адыгей карыя дагы келип, чындап аны көргүсү келип кетти. Анткени өзүнө ашык болгондордун арасынан эң көп азап чеккени Адыгей карыя экенин тую сезими менен сезип, билип келет.
Абышканын мээрим төгө уурдана караган көз карашы, күндө алдынан тозуп чыкканы, сөз айта албай кыйналганын кантип эсинен чыгарат. Бир чети айылда жашаган жашоосу эле жакшы экен, байкаса. Шаарга келгени аз убакыт ичинде эле канча бала жолугушууга чакырып, арзуу эшигин кагышпады. Бирок бирине дагы жүрөгү жибип, көңүлү азгырылбады. Бир гана Марселдин "жардам берем" - деп жан тартканы болбосо, башка балдарды көңүлү жактыра бербеди.
Анткен менен Марселдин жан алы калбай сулуулугуна катуу кызыкканы, кулагы уга элек сөздөрдү айтып, өзүнө менчиктеп алуу үчүн жан далбастаганы бир жагынан күлкүсүн келтирсе, бир жагынан ойго салды. Ооба, чынында эле бойго жеткен кыздар үчүн жигиттерден жагымдуу сөз угуу эмне деген бакыт. Ал эми Айике үчүн жигиттерден сөз угуу кадыресе көрүнүшкө айланган үчүн, сөз айткандардын кадырына баа бербей, айтылган сөздөрүнө кулагы көнүп калган. Бирок алиги өңү суук баланын ишенимдүү "мага аял болушуң керек" - деп айткан сөзү кулагына жаңырып "анын көзүнө кантип чалдыкпоо керек?" - деген суроого жооп таба албай, башы катты. Ал турсун мындан ары аны көрбөй койгусу келди. Эгер ал чын эле уурдап кетип, катып алса анда кандай айла кылат. Ага аял болгончо. жашоодон кечип кеткени артык экенин анализдеп ой жүгүртүп көрдү. Түрүнүн суугу көз алдына тартылып, кара чаар жыланды көргөнсүп, аны эстесе эле итиркейи келип, ичиркенип алып жатты. Ушул жашка келгени адам баласынан андай ырайы суук баланы көзү чалбаптыр. Көзү менен атып жиберчүүдөй караган көз карашы, өзүнө ишеним арта айткан сөзүн эстегиси келбей кетти.
Таң эрте гана уйкуга көзү илинген Айике бул күнү сабакка барбай калды. Чоң апасы Айым ойготкону келип, көшүлүп уктап жаткан кызы таң атканга чейин уктабай чыкканын анын уктап жаткан калыбынан улам билип, ойготпой койду.
Айике чоң шашкеде гана ойгонуп, терезден сыртты карап, дароо ордунан тура калып саатка көз агытты. Сааттын жебеси он экини көргөзүп турганына көзү жеткенде сабакка барбай калганын билип, кайра жылуу төшөккө жата кетти.
Атаганат, уйкудан өткөн таттуу эмне бар? Уйку адамды кандай азгырып, кандай гана алаксытат. Айикени эле алып карасак, аягы жок санаа менен түбү жок ойдун кучагынан бир гана уйку алаксытпадыбы. Ушул себептен "уйку баарынан татуу"- деп айтылып калса керек.
Бир сааттай убакыт дагы уктап жатты да, анан уйкусу канганда жылуу төшөктөн туруп, сыртка чыкты. Чоң апасы ушуну эле күтүп тургансып:
- Кызым турдуңбу деги? - деди эле, Айике кабагы салыңкы:
- Апа, ойготуп койбойт белеңиз, бекер сабактан калдым.
- Кызым, ойготоюн деп кирсем сен менин киргенимди сезбей абдан катуу уктап жаткан экенсиң, уйкуң бузулбасын дедим. Бир күн сабактан калсаң эч нерсе деле болбойт. Сен эмес тиги эл башкарган чоңдор деле мурунку күнү тойго барып ичимдик ичип алышса, кийинки күнү ишке барбай эле коюшат экен. Алардын ишине караганда сенин окуган окуң жеңил эле эмеспи. Азыр жакшы окуган окуучу эмес, атасы бай окуучу кадырлуу болуп калган. Бул сөздү укканда Айике чоң апасынын таасын айткан сөзүнө муюп, ичинен ойлоп койду "апам туура айтат" - деп. Азыркы мектепте окуган классташтары, адамдын кийген кийимине жана акчасы көп адамга басып жасаарын келген күнү эле байкаган. Мугалимдер дагы байдын балдар - кыздарын көтөрмөлөп, көзүн карап турарын көп эле жолу баам салып билгени чын. Эмнегедир апасынын айткан сөзүнө эч жооп айтпастан сыртка чыкты да, дарбазадан окчун жерде токтоп турган машинаны бир башкача карап алып, ал машинадан шекшине түштү. Анткени ички тую сезими менен билдиби айтор, ал машина көзүнө бир башкача көрүнүп кетти. Дароо ал машина кечээки өзүнө ашык болгон ырайы суук баланын машинасы экенин аңдап билип, ичкери киргенче шашты да, апасына жакын келип:
- Апа, кечээки сиз көргөн машинанын өңү кандай эле? - деди. Айым жасап жаткан ишин токтотуп:
- Анын сага кандай кереги бар, эмне болду? - деп, суроолуу карады. Айике өңүн өзгөртүп:
- Билбейм, көчө жакта турган машина көзүмө бир башкача көрүнүп кетти. Балким тиги баланын машинасыбы?- деп ойлоп, сизден сурайын дедим. Айым кашын серпип, көзүн алайтып:
- Ал машинанын өңү кара түстө болучу. Азыр мен чыгып карайынчы деп, олтурган ордунан элпек туруп, сыртка чыга жөнөдү.
Көзүнө дароо баягы көзгө тааныш машина урунганда эле, жүрөгү бир башкача согуп, корккону өңүнөн билинип,изине кайтып, кызы Айикеге айтканга ашыкты. Санаа деген неме кандай күлүк. Дарбазадан ичкери киргенге чейин эмне деген гана ойду ойлогонго жетишти. Тиги бала машинасы менен кызын уурдап кетип бара жатканы көз алдына тартылып, шашканынан калдастап жыгылып кете дагы жаздады. Алдынан чыккан Айикеге үнүн бир башкача чыгарып:
- Кызым, жашын! Ал машина нак кечээки сени аңдыган баланын машинасы экен. Колуңдан келсе үйдөн чыга көрбө. Бөөдө сени ал балага уурдатып жиберип, жер сабап олтуруп калбайын. Сулуу болбой сумураң калгырдыкы десе. Бул сулуунун дагы ашыкча азабы болот. Ал менин башымдан өткөн, сулуулуктун азабын тарткам. Апасынын ашыкча чамынып айткан сөзү Айикенин дагы шаштысын кетирип салды. Дароо төркү үйгө кирип, терезеден сыртты карады. Машина дале ордунан жылбай турат. Коркконго кош көрүнөт болуп, жөн гана токтоп турган машина кыздын көзүнө бир укмуштай коркунучтуу көрүнүп кетти. Мына бул эми " колдун күчүнөн, сөздүн күчү күчтүүрөк кылат" - деп айтылган сөздүн аныктамасы. Сөз адам баласын кандай гана коркутуп, кандай гана кубанычка бөлөйт. Бекер айтылган эмес да "адам курсагынан эмес, кулагынан арыктайт" - деп. "Бирөө жете албай жүрсө, бирөө качып кете албай жүрөт" - дегендей, Разидин, Айикеге жете албай жүрсө, Айике андан качып кутула албасына көзү жетип, бөлмөдөн чыкпай бир топко олтурду.
********
Эх бул жашоодогу жаман сапат, жаман адат, жаман сөз, жаман иш, жаман нерсенин баары адам баласынын жүрөгүн кандай оорутат. Эгер Разидин кызга карата болгон көз карашын орой айтпай, жылуу сөз менен билдиргенде, анда өзүнүн өңүнүн суугу деле байкалбай калат беле ким билет. Ооба, жакшы сөздү айбан дагы түшүнөт. Бирок жаман адамдардын оозунан жакшы сөздүн чыгышы чанда гана кезигет. Ушул себептен "кылыч жарасы бүтөт, сөз жарасы бүтпөйт" - деп бекер жерден айтылып калган эмес да.
Разидин жаш кезинен абактын даамын таткангабы, ал жактан үйрөнгөн сапаты, сөзгө сындырган адаты кармап, кыздын жүрөгүн ушул жол менен багындырып алам деген кыска оюу туура эмес болуп калганын кеч билип, кызды аңдып келип үйдү таап алды да, эч эринбей анын үйдөн чыгышын күтүп олтуруп, кыз үйүнөн чыгып, Марселге жолукканын дароо байкап, жакын жерден аңдыды. Ал турсун алардын сүйлөшкөн кээ бир сөздөрүн угуп алып, Марселди коркутуп коюну ойлоду. Качан гана экөөнүн сөзү бүтүп, кыз үйүнө кирип кеткенде артынан келип Марселди кармап алып, аны машинасына салды. Каршылык көргөзгөнгө Марселдин күчү жеткен жок. Көздөрү сүрдүү, адамды суук көз караш менен караган Разидиндин турган турпаты, аз сүйлөп, кыймылы менен талап коё билгени Марселдин тилин бууп, сөз сүйлөгөнгө мүмкүнчүлүк бербеди. Машина ордунан жылып, шаардын четине барып токтоду. Разидин абактын тилин колдонуп, абдан катуу коркутуп кирди. Аз убакыт илгери эле кыйын болуп жаткан Марсел, Разидиндин ар бир айткан сөзүнө жооп бере албай, ал турсун жаны аман калышынан күмөн санап, денесин майда калтырак басып, ушул жашка келгени бирөөнөн мынчалык коркуп көрбөсө керек, жөн эле жан алгыч көзүнө көрүнүп, анын сөзүнө эч каршы сөз айта албай, тилин жутуп алган адамдай гана туруп берди. Жарым саат мурда эле кыздын жанында өзүн бактылуу сезип жаткан Марсел, Разидиндин жанынан кетип калса эле жаны жай алчудай сезилип "Экинчи мен ал кыздын жанына жакын жолобойм" - деген сөздү кантип айтты өзү дагы билбей калды.
Абакта жатып адамдын ойлогон оюн, ал турсун сүйлөй турган сөзүнөн бери алдына ала билип калган Разидин, Марселдин суу жүрөк экенин дароо билип, катуу коркутуп коюну эсинен чыгарган жок. Дайыма машинасына салып жүрүчү, абактан жасатып чыккан кооз саптуу бычагын алып чыгып, Марселдин кекиртегине такап, үнүн жогору чыгарып:
- Мындан кийин мен, сени алиги кыздын жанына жакын жологонуңду көрсөм, койду мууздагандай гана мууздап салам. Эй, ширеңке баш, сен эмне менден кыз талашканга жарап калдыңбы?! Бычактын муздак мизи кекиртегине такалганда Марселдин өңү ак чүпөрөктөй өчүп, коркконунан купкуу болуп кетти. Эх, билинбегени менен адам баласынын башына коркунуч келгенде, кандай гана абалга туш келет. Жан деген кандай таттуу. Атакесинин акчасына көөп, сөзү чоң чыккан Марсел үчүн ушул окуя жашоонун кыйынчылыгын көрсөтүп койду. Мындай убакта акчанын, чоң сүйлөткөн байлыктын, бардар жашоонун эч кандай таасири жок болуп калаарын билди. Жашоо үчүн күрөшүү кандай гана ойго алып келбейт. Марселдин бул турган турпаты, көзүнө көрүмчү көрүнүп корккондой абалга туш кылды. Разидин качан гана бычакты тартып алганда, Марсел үчүн жашоодон үмүт пайда болду. Эгер дагы биртике коркутканда Марсел шымын булгап салат беле ким билет. Баасы кымбат, боюна жарашыктуу кийим кийгени эле бир шишканын же чөнтөгү калың адамдын баласы экенинен белги берип турганын Разидин дароо эле билген. "Ачка адамга жардам бериш оңой, өтө тоюп алган адамга жардам берген кыйын" - деп айтылгандай, башка кыйынчылык келгенде алгач кыйналып көрбөгөн байлар көбүрөөк азап чегиши турган иш экенин Разидин абакта жатканда байкаган. Айткандай эгер Марсел аз да болсо жашоонун кыйынчылыгын көрүп калган болсо, мынчалык коркуп, сыр алдырбайт эле. Ушул жашка келгени азыркыдай коркуп көрбөгөнгө, Марсел аз жерден өзүн жоготуп коё жаздады.
Жалаң барчылыктын үстүндө, атасы менен апасынын эркелетүүсүндө бал муздак жеп чоңойгон баланын бул абалына Разидин ичинен күлдү. Кыздай болуп назик өскөнүн, башына эч кыйынчылык келбегенин курган бала өзү билгизип койду.
Разидин жаш баланы көп кынабайын деген ойдо кайра машинасына салып келип, шаардын четине түшүрүп жатып:
- Эй, ширенке баш, өз жолуңду билип жүр, макулбу?! - деди эле, Марсел тиги ырайы сууктун колунан кутулганына сүйүнүп, тили сүйлөгөнгө жарабай, башын ийкеп гана жооп берди да, машинадан түшүп калды. Эки жакты элеңдеп карап алып, жол жээгинде токтоп турган таксилердин бирине олтуруп үйүнө келгенче ар нерселерди ойлоп, кантип келип калганын билбей калды. Коркконунан оозуна учук чыгып, өңү өчүп, көзүнүн иреңи качып калганын билгизбөө үчүн ваннага кирип жуунуп чыгып, эч сөзгө келбей төшөккө баш койду. Жатып алып "бир кыз үчүн жаным учуп кете жаздады, андан башка кыз калбай калса дагы эмне болуптур, Айикеге жолукпай койсом кутуламбы" - деген ойду ойлоду.
Ар кандай ойдун кучагында жатып көзү илинип кеткен Марсел жаман түш көрдү. Түн ортосунда уйкудан ойгонуп, таң атканга чейин уктай албай койду. Көз алдына бир Айике тартылса, бир Разидин тартылып, кимисинин талабын аткарууну тандай албай башы катты. Эртеси сабакка барган жок, анын себеби санаа тарткангабы денеси ысып, төшөктөн тура албай койду. Апасы менен атасы чарк көпөлөк болуп айланып, дары-дермегин берип, жылуулап жаап коюшуп иштерине кетти.
Катуу коркуп калган Марселдин көз алдына Разидин тартылып, үйдөн чыкса эле ал кайра кармап алчудай сезиле берди. Андан дагы кечинде анын көзүнөн эле билген, банги зат колдонуп алганын. Банги зат колдонгон адамдын колунан эч качан жакшылык келбесин уккан үчүн коркту. Эгер ал Айикени алып калса, анда эле анын шорунун катканы экенин ойлоп, жаткан ордунан тура калып классташына телефон чалды. Бирок ичтен жеген санаасын ага айта алган жок, анын телефону өчүк болучу. Сабак учурунда мугалим талап кылат "телефонуңарды өчүргүлө" - деп. Бир кезде кайра телефонун терип, башка досуна чалды. Бул жолу ал досу тез эле жооп берди:
- Алоо, Марсел угуп жатам! - деп. Марсел катуу ооруп айыккан кишидей үнүн жай чыгарып:
- Илим, Фархатка айтчы, мага телефон чалсын, анын телефону өчүк экен.
-Марсел, сага эмне болду, эмне сабакка келген жоксуң?
-Аны кийин айтып берем, эгер макул көрсөң, Фархат экөөңөр азыр үйгө келгилечи, силер менен бир маселени чечишип алыш керек болуп жатат. Азыр мен ооруп калдым. Илим шашып жооп берди:
-Марсел, биз азыр барып калабыз - деп.
-Аз убакыт өтпөй үйгө келген экөөнөн Марселдин алгач сураганы эле бул болду:
- - Айике сабакка келдиби? Фархат суроолу карап:
- - Келген жок. Эмне болду анчалык? Жоопту укканда Марсел азга үнсүз туруп:
- - Анда аны тиги бандит уурдап кеткен тура? - деп, кечинде болгон окуяны бир баштан айтып берди, чын ыкласынан берилип, көркөм сөзгө салып. Сөзгө-сөз кошуп Марселдин бир укмуш кылып, кооз айткан сөздөрүнө тиги экөө чындап ишенип калышты да, Айикенин дайынын билүүгө жөнөп кетишти.
*********
Көптөн бери пиво ичпегенгеби, Адыгей карыя кызып калды. Жаш кезинде ичкенде дайыма үнүн созуп ырдап калчу. Бул жолу дагы машинада кыңылдап ырдап келе жатып, уулуна кайрылды:
- Уулум, мени кечирип кой. Көптөн бери ичпегенге, кызып калдым көрүнөт. Ичкилик бул адамды убактылуу жыргатканы менен, акырындап өзүнүн сазына соруп тынат. Билсең Медал курдашым экөөбүз бүгүн бир жерге баралы да, жаш кезди эстеп келели дедик эле деп, андан аркы сөзүн айтпай токтоп калганда, Эркинбектин оюу бузулду "бул эки абышка жанагы бузулган кыздарга барышмак го" - деп. Андан дагы атасы сөзүнүн аягына чыкпай калганы бушайманга салды. Бир жагынан атасына андай жерди ыраа көрбөй турду. Медалбек аяш атасы шаарда жашагандыктан, атасын бузганы жатабы - деген дагы ойду ойлоду. Табышмактантып айтылган сөздүн түйүнүн чечкенге чейин кандай гана ойлор башка келбейт. Ар бир айтылган сөздүн эки мааниси болот. Жаман жагын кабыл алган киши санаага батып, жакшы жагын кабыл алган киши таттуу кыялга жетеленет эмеспи. Эркинбек айтылган сөздүн жаман жагын кабыл алып алганга, санаага батып бир топко үнсүз келип, акыры чыдабай кетип:
- Ата, кайда баралы дедиңер эле? - деди. Айикени ойлоп кыялга жетеленип кеткен Адыгей аз жерден "Айикени көргөнү" - деп айтып ала жаздап, өзүн араң кармап калды да:
- Ээ балам, аны эмне кылат экенсиң. Биз да бир кезде жаш болгонбуз. Жаштык кез бир келет экен да, бир кетет экен. Кайда бармак элек, айттым го жаш кезди эстегени - деп. Бул сөздүн артында эмне сөз жатканын толук аңдабаган Эркинбек:
- Ата, бара турган жериңерге мен эле машина менен жеткизип койгонум оң болуп жүрбөсүн?
- Балам, азыр ден-соолук калыбында. Медалбек экөөбүз такси деле кармай коюбуз, сени убара кылбай. Ишиңден калба. Бул шаардыктардын убактысы тар болот экен, көрдүм. Көчөдө машинанын тыгыны көп, элдин көбү деги койчу деп, сөз багытын башка жакка буруп кетти.
- Мен жаш кезде шаарга келгенде мынчалык машина жок эле. Бирок ал кезде шаардын тазалыгы укмуш жакшы болучу. Азыр абдан эле булганып бүтүптүр, бир гана акчанын артынан калбай жүгүрүп, өзүн гана ойлогондордун айынан. Байкасам бизди орус башкарган эле оң өңдүү. Тартип бар эле, бир кезде. Эркинбектин кулагына бул сөздөр кирген жок. Бир гана атасы кайда барат ошол болгон дитин ээлеп алып, санаага алдырып жиберди. Көзү жолду караганы менен оюу башка жакта болуп, атасынын кээ бир айткан сөздөрүн укпай да калды.
Машина үйдүн эшигинин алдына келип токтогондо, Адыгей карыя дароо эле ажааткананы көздөй кадам таштады. Анткени пиво өз вазыйпасын аткарып, табарсыкка чуркаганы карыянын шаштысын кетирди. Баам салбаганыбыз менен пиво бөйрөктү тазалайт деп айтылат эмеспи. Ажаатканга жеткен карыя ушундай бир ыракаттана бошонуп алып, кадимкидей эс ала түштү.
Эмне болгон күндө дагы кайын ата, келинден жазганат. Адыгей карыя келининен ыйбаа кылып өзү жаткан бөлмөгө кирип кетип кайра чыккан жок, "жытанганым билинбесин"- деп.
Бирок оюнан баягы эле арзып жанын жай алдырбаган Айике кеткен жок. Бүгүн аны көргөнгө кандай ынтызары күч болду эле. Эгер уулу жолтоо болбогон болсо азыр арзыганын өз көзү менен көрүп, Айымдын чайын ичип, небереси менен чоң энесин салыштырып карап, бир кумардан чыкпайт беле... Кап! Болбой калды. Жүрөгү бат-бат согуп, эмнегедир Айикени эстегенгеби тынчы кете түштү. Балким кан басымы көтөрүлүп кеттиби, чалкасынан жаткан калыбында көзү тунарып, асманга учуп бара жаткансып сулк жатып калды. Канча жатканын билбейт, көзүн ачса такыр башка жакта жатыптыр. Терезени караса сырт караңгы, бирок жаткан жери чоочундай. Уулунун үйү дейин десе темир кроватта жатат. Акылы жетпей эки жакты аяр караган болду да, кайра көзүн жумду. Бул жолу эмнегедир тез эле уктап кетти.
Эртең менен ак халат кийинген медик кыздын ойготконунан улам билди ооруканага келип жатып калганын. Мед айым ийне сайып, колтугуна градусник салып эч үн дебестен кайра изине кайтып кетип калды. Эми гана билди, ооруканага жатып калганын. Эмне болуп бул жакка келип калганына акылы жетпей, абдан таң калды. Бир баштан болуп өткөн окуяны эстеп көрдү. Кечинде кадимкисиндей эле уулунун үйүнө келип жаткан, анан уктап кеткенин бир билет, калганы эсинде жок. Шыпты тиктеп бир топко жатты. Аппак болгон палатанын ичине текши көз жүгүрүтп алып, дагы ойго алаксып кетти. Алгач эле оюна "кап, бүгүн дагы Айикени көрбөй каламбы" - деген ой дароо мээсине кыттай уюп, кайра санаага алдырып жиберди. Санаа адамдын кан басымын жогорулатары анык иш. Бир гана Айике үчүн минтип атайын жол кезип шаарга келсе, келгени менен алигиче аны көрө албай, караанына зар болгонуна ичи ачышып кетти. Аз убакыт өтпөй врач келип карыянын кан басымын текшерип, кайра жогорулап кеткенин билип, калдастай түштү. Кечинде кандай келсе абалы ошондой эле болуп чыкты. Темпиратурасы да жогору. Врачтын кабагы бүркөлүп, эмне кылышты билбей шалдырап олтуруп калганда, карыя акырын үнүн чыгарып:
- Балам, менин абалым жакшы эле. Мен мында эмне болуп келип калдым? - деди. Сулк жаткан карыянын тилге келгени аз да болсо жакшы маанай тартуулап:
- Аксакал, сизге санаа чеккенге болбойт. Кечинде аз жерден гана калдыңыз. Болбосо азыр сиз минтип бул жерде жатпайт элеңиз. Карыя үнүн жай чыгарып:
- Менде кайдагы санаа, мүмкүн болсо мени чыгарып эле койгула. Айылыма эле кетпесем болбой калды көрүнөт. Кемпиримдин ысык чайын ичсем эле айыгып кетем. Врач күлүп:
- Аксакал, кемпириңиздин чайын ичкиңиз келсе санаага алдырбаңыз. Баса, сиз кечинде Айике деп кобурандыңыз, ал ким эле? - дегенде Адыгей карыя эми гана өзүнө толук келип:
- Балам, аны өзүм да билбейм. Балким оозума келген бир ат болгондур. Сенден бир өтүнүч, дарыңды жазып бер дагы, мени чыгаргандай бол. Тилди алсаң үйдөн эле дарыланайын.
- Болбойт, сиздин абалыңыз бул болсо, мен кантип сизди чыгарып жиберет элем. Эгер эрте үйгө кетем десеңиз, санаа тартып, ойлонбоңуз. Балким сизди жанагы Айике деген неме санаага салып жаткан жокпу? - деп мыйыгынан күлгөн болду эле, Адыгей карыя:
- Карыганда мага андай нерсенин кереги эмне. Аны коюп тынч үйүмө барып жатканым жакшы эмеспи. Кечинде курдашым экөөбүз азыраак пиво ичип койдук элек, ошонуку болсо керек деп, сөз өңүтүн башкага бурган болду. Аңгыча эле уулу Эркинбек келип калды. Уулунун караанын көргөндө карыяда бир ой пайда болду "кап, кечинде ал дагы "Айике" - деп айткан сөзүмдү угуп калбады болду бекен" - деген. Эркинбе учурашкан соң дароо врачка кайрылды:
- Эмне дейсиз, атам деги жакшыбы?
- Аны өзүң көрүп турбайсыңбы? Баса мен сага дары жазып берейин, алып келип бер. Кан басымы түшпөй жатат. Кечээ бекер ичиргенсиңер. Каны суюулуп кеткенби, айтор азыр дагы абалы анча жакшы эмес деп, врач сыртка чыга жөнөдү. Артынан чыккан Эркинбек аны менен бөлмөсүн көздөй жөнөгөнүн көрүп, Адыгей карыяны эми чындап санаа басты. "Айике жөнүндө эми уулум билбей эле койсо экен. Кайдан дагы шаарга келе койдум эле" - деп. "Каман өлсө тиши калат, адам өлсө иши калат" - дегендей, Адыгей карыянын минтип ойдо жок жерден ооруканага жатып калганы, арзуусуна жолуга турган иши калып, кайрадан санаа курчады.
Уландысы бар
Следующая публикация
Комментарии 4