Предыдущая публикация
КОШУНА КЫЗ
7- БОЛУМ
Адыгей эмнегедир бул түнү абдан тынч уктады. Анткен менен Айике түшүнө кирген жок. Күндө ал жөнүндө ар тараптуу ойлорду ойлогонго күнү кур эмес түшүнө кирчү. Эртең менен эмнегедир Адыгей карыя күндөгүдөн кеч ойгонду. Таттуу уйкунун азгырыгы, андан дагы көңүлү жайлангангабы айтор жылуу төшөктөн тургусу келбей дагы бир топко жатты. Уйкудан ойгоонору менен дароо эле оюнун учкуну Айикеге барып такалды.
Анын баскан турганын, көз тайгылткан сулуу чырайын эстеп чок болуп күйүп, от болуп түтөп, жылан болуп ийрилип, алты айласы кетип, жүрөгүнүн соккону оорлоп, үнүн чыгарып кыңкыстап жиберди. Атаганат, бул да болсо ичтен жеген ашыктыктын азабы, арзуунун билгизбей жеген санаасы эле. Карыя бир туруп Айикеге үйлөнүп жатканын чын ниетинен, ой чүмбөтүнө берилип кыялданды. Чын эле жаш кызга үйлөнүп калса, анда анын оюндагыдай көңүлүн ала алабы маселе мына ушунда болду. Анткени ашыктыктын эң жогорку чеги бул аң сезимди башкарып алган дене кумарынын күүсүндө эмеспи. Бул жөнүндө Адыгей карыя такыр ойлогусу келбейт. Негизинде өзүнүн денеси муздап, ашыктык оюнунан четтеп калганын кантип тана алат. Ооба, ар бир кыз бала турмушка чыгарда алгач эне болуу бакытына туш болууну ойлойт. Анан күйөөсүнүн табышкерлигин жана көңүл көтөрө сүйлөп эркелеткенин каалары анык иш. Адыгей ушул жаш курагында Айикени канчалык эркелетип, жутса суу көрүнгөн алкымынан аймалап өпкөн күндө дагы ал баары бир өзүнө толук мейип, боюн толук арнай албайт да. Бул жагын ойлогондо Адыгей жөн гана азап чегип, куру кыялга алданып жүргөнүн моюнга алды. Бирок жүрөктүн эңсөөсүн, каалоосун, тилегин аткаруу кимдин гана колунан келет, албетте мансабы жана байлыгы бар жаш жигиттин колунан келе турган иш. Ушул заманда Адыгей карыя канчалык байлыгын чачып, болгон күчүн жумшап аракет кылган күндө дагы Айикеге жетпейт, жетсе дагы оюндагыдай жашоо болбосун курган карыя билсе дагы, алдамчы сезимдин жетегинен чыга албады.
**********
Медалбек үйүнө келип кечки тамакты жеп, атасынан калган эски диванга кыйшая жатып, Адыгей курдашынын айткан сөзүн эстеп, өзүнчө талдоо жүргүздү. Бирок анын ойлогонундай боло турган эч бир жакшы ой акылына келбеди. Бир чети жашы өйдөлөгөндө келген сүйүүгө туура түшүнүп, өзүнүн башынан өткөн окуяны эстеди.
Ооба, көп болсо азыраак эле жыл болбодубу, өзүнүн эч ким билбеген жоругунун аягына чыкканына. Дагы жакшы, айылда эмес шаарда жашап, айткан оозго жарашпаган жоругу эч кимге билинбей калганы.
Ал окуянын четин аялы билип калды, бирок абдан кеч билди.
Медалбек үйүнө жакын жердеги тигүүчү болуп иштеген жашы отуздан оогон келин менен байкоосуздан жолугуп, сүйлөшүп калды.
Келин жакын жердеги күркөөгө келип түшкү тамакка кам көрүп азык-түлүк алганы келсе керек. Ал келиндин ботонукундай жайнаган көздөрү өзүнөн-өзү Медалбектин жүрөгүн кытыгылап, оозунан сөз алып чыкты:
- Ай, карындашым, мен сени күндө ушул жерден көрөм, жакын жерден иштейсиңби? - деди. Айнаш эч жаман ой көңүлүндө жок:
- Ооба, байке бул жердеги тигүүчү цехте иштейм - деди эле, Медалбек күлө карап:
- Ошондой, менин баамымда. Баса, сен бул жерге келип иштегениңе аз эле убакыт болсо керек? - деп, сөз улап сүйлөдү эле, Айнаш жалжылдаган көз карашынан жазбай:
- Сиз абдан туура баамдагансыз, мында келип иштей баштаганыма болгону бир аптадан ашты, бирок бул жактын ишине жакшы көнө албай жатам деди да, шашылыш экенин билгизип, коштошуп кетип калды.
Келиндин назик үнү, көзгө илинген чырайы, жалжылдаган көз карашы, аппак болгон узун мойну, капкара узун чачы, арыкчырай келбети, суу жутса көрүнгөндөй алкымы Медалбектин жүрөгүнүн түпкүрүнөн орун алып, күндө анын жолун караганга алып келди.
Күнгө ишемби болучу. Анткен менен жаздын жылуу илеби, жаңы ачылып жаткан бак-дарактардын жалбырагы, көңүл эргиткен келгин куштардын үнү Медалбекти тынч койгон жок. Жүрөгүнө тынчтык бербеген "сүйүү"- деген нерсенин азабы, алтымыштан ашкан жашын эске албай жаш келиндин алдынан тосуп чыкканга түрткү берди.
- Айнаш? - деди, Медалбек үнү каргылдантып, сүрдөгөнү билинип, жер караган болуп:
- Макул көрсөң менин сага айта турган кебим чыгып калды, кечинде ишиңден чыккандан кийин, бир кафеге барып сүйлөшүп олтуруп келбейлиби? - деди. Сакалдуу эле кишиден мындай сунуш угам деп ойлобогон Айнаш алгач чочуп кетип:
- Байке, кызыксыз го? Мен сиз менен кантип жолугушууга барам. Айта турган сөзүңүз болсо азыр деле айта бериңиз деди, кооптонуп. Медалбектин шаштысы кетип калды да эки жакты элеңдей карап, чукул жерден ойлоно калып шар мүнөзүнө салып , Айнашты күттүрүп олтурбай айтса айтайын деп, уялган түр менен жер карап:
- Айнаш, мен сени арзып калдым деп айтып алып жүзүн алакачып, жер карады. Ушул сөздү айтканга чейин кандай гана бушайман болду, кандай азап чекти. Анан ошол чеккен азабы бир ооз сөз менен Айнашка ооду. Аттиң, кыз баланын деги эле ургаачы жандын эркектен арзуу тууралу сөз укканы эмне деген гана түйшүктү моюнга артат. Эркекке эмне бир ооз сөз менен арзып калганын айтып салат дагы, анан жооп күткөнү аял затын кандай гана түйшөлтөт. Ооба, эркектин көңүлү калбас үчүн аял заты астейил мамиле жасайт, бирок канча ойлонот. Айнаш дагы ушундай бир азапка малынып, алгач Медалбекттен караанын алып качты, бирок анын келбети, жасаган мамилеси, кылгыра караган көз карашы тим эле уктаса түшүнөн, ойгонсо оюнан кетпей болгон дитин ээлеп алып, акыры анын караанын көрүү үчүн өзү далалат кыла баштады. Бул эми алты айласы кеткендеги аял затынын иши экенин жашырганда эмне. Чынында эле сүйүү тууралуу сөз угуу аялдар үчүн кандай жакшы маанайды тартуулайт. Айнаш башында чычалап, каршы болгону менен барган сайын болгон дитин Медалбек ээлеп алып, акыры кадамы өзүнө ээ бербей жолугушууга алып барды.
Экөөнүн алгачкы жолугушуусу анча жемиштүү болбогону менен кийинки жолугушууда Медалбек ойго келбеген белек алып берди. Болгондо дагы баасы кымбат шакек менен сөйкөнү бергенде мындай белек эч кимден алып көрбөгөн Айнаштын болгон дити өзүнөн-өзү бурулуп, ал турсун көрбөй калса экөө бирин-бири сагынышкан убакка да жетишишти. Бул эми сүйүү кары-жашка карабайт деген сөздүн туура айтылганынан белги берет. Эгер Айнашты, Тургунбек "алам" деп чыкпаган болсо, экөөнүн мамилесинин аягы эмне менен аяктай эле аны айтып болбойт болучу.
Медалбек өткөндү эстеп олтурганда аялы оюн бузуп:
- Ой, сага эмне болду, жогорку кеңештин депутаттарындай ойго алаксып. Же эмне баягы шермендеңди эстеп жатасыңбы? - деди, ойдо жок жерден. Бул сөздү укканда Медалбектин кабагы бүркөлүп, денесин майда калтырак басып, ачуусуу келип, мурду кыпчыла түштү да үнүн өктөм чыгарып:
- Кемпир, сен ойносоң да ойлоп сүйлө.Эмне карыганда бир жериң тартып турабы? Ушул аялдарга камчы салып туруу керек деп бекер айтылган эмес окшойт. Зымырат кабагын бүркөп:
- Ур, азыр ур. Балдарың эмне деп ойлойт экен?! Абышка, карыганда жөн карысаңчы. Сенин алдагы кейпиң эле айтып турбайбы, ким жөнүндө ойлонуп жатканыңды. Менде деле аз болсо дагы кызганыч сезим бар. Билем, сенин ар бир баскан изиңди эле эмес, ойлогон оюңду дагы. Адыгей досуңдун үйүнө эмнеге барып келдиң? Аны эмне билбейт дейсиңби? Баса, ал досуң карыганда бирөөнү арзып калыптыр деген кеп бар, ошол деги чын экенби? - деди эле, аңгыча эле келини ички үйдөн чыгып калып кеп үзүлүп калды. Дагы жакшы келини эч нерсе укпай калганы.
Медалбектин эми чындап көңүлү кирдеди. Курган кемпир менин Адыгейдин үйүнө барып келгенимди кайдан билип алды. Андан дагы эч ким билбейт деген Адыгейдин жаш кызды арзып калганын кайдан укту. Шаардан келгенибизге аз эле убакыт болсо, Зымырат тигинтип эч ооз ача электе эле баарын билип алганына Медалбектин акылы жетпей, башы катып турду. Ооба, чынында эле эч ким менен деле сүйлөшө элек, бирок баары дайын болгонуна жооп таба албай дагы ойго алаксып кетти.
Элүү жылга чукул бир төшөктө жатып, турмуштун ысык-суугун бир тартып, кызартып кыз, агартып уул төрөгөн кемпирин деле бул жерден күнөөлөп болбойт. Ал дагы карыганда көңүлдү көтөрүп "менде деле карысам дагы кызганыч сезими бар" - деп айткан сөзү кандайдыр бир жакшы нерсени көңүлүнө уялатты.
Таш жарып чыккан чөп, ал чөптү оттогон макулук, азуусун ташка жанган жырткыч. Ал жырткычтын жеми кайберен, деги эле дем алып, аба жутуп, күн көрүп, суу ичип, кыймылдап жүргөн жан-жаныбарлардын баары жанын жанга уруп, башын ажалга сайып, жашоо үчүн айыгышкан күрөш жүргүзөт.
Эртең баягы эле жан үрөп ырыскы таап жеген күрөш калыбында кайрадан башталат. Ал эми азыр болсо түндүн көркү болгон ай асманда жерге нурун чачып, өзүнүн кооздугун тартуулап турду. Жашоого келген жан-жаныбарлар текши түнөгүнө келип, караңгылыктан пайдаланып, эс алуунун үстүндө. Медалбек баягы ордунун кыймылга келбей олтурганда Зымырат келип:
- Ой, айтчы, сага эмне болду? - деп сураганда, Медалбек:
- Кемпир деги сенин качан мага карата болгон оюң оңолот. Мени ойго салган Жолбун таптаган жылкы баласы болуп жатат. Анын күлүк жылкысына кызыккан казактар "бир эмес эки баасы кымбат машина берели" - деп келсе дагы бербей коюптур. Мен кичине кезимде ат чабышта ат чапкан элем. Күлүк атка абдан катуу кызыгам. Мага Адыгей ошол Жолбун тууралы кеп кылып берди.
Келбетим шаарда болгону менен болгон ой тилегим айылда. Сага эмне аял ушак болсо болду. Болжолдоп айтылган ушак сөздү муюп угуп коюп жүрө бер. Билесиңби, бул жалганда ар бир эркек адам күлүк ат мингиси келет. Ошол себептен шаарда машина көп. Аны деген "темир ат" деп коёт. Зымырат ээгин кагып:
- Жолбун качантан бери саяпкер болуп калыптыр? Эмне эле саламга келбей калган десе... Жана тиги Гүлжан таяежемдин үйүнө бара жатсак, алдыбыздан чыккан. Мени көрмөксөн болуп, өтүп кетти. Бул адам баласы кичине эле бир нерсеге жетип калса болду, мурдун көтөрүп калган адаттары бар эмеспи. Медалбек кабагын чытып:
- Кемпир деги сен бир нерсени байкап сүйлөйсүңбү. Азыр деген айылды дагы таксырлар баскан. Алардын айтуусу боюнча эркек киши башка аялга салам бермек турсун, жүзүн карабаш керек экен. Жолбун дагы алардын катарын толуктап оң жолго түшкөнүн эске ал да, бекер эле күнөөлөй бербей. Аңгыча эле келини:
- Ата, апа тамак бышты, келиңиздер деди. Ушул бойдон сөз үзүлүп, Медалбек тамак ичкенден кийин эле барып жатып алды.
Эртеси таң эрте али төшөктөн тура электе акырын Зымыраттан чекип сурады:
- Кемпир, сага тиги Адыгейдин бирөөнү арзып калганын ким айтты жана аны кайдан билдиң? - деп суроолуу караганда. Зымырат мурдун чүйрүп:
- Аны болгон айылдын эли билет экен. Анткени ал эч жери оорубаса дагы илдетке кабылган адамдай кабагы ачылбай жүргөнүн элдер ошол бирөөнү арзып калганга жоруп алышса керек. Андан дагы ал такыр эле болуп көрбөгөндөй өзгөрүлүп кетиптир го, акыркы кездерде. Балким аялынын оозунан сөз чыгып кетсе керек, бир ошол нерсеге байланыштуу сөздүн учкуну. Бул сөздү укканда Медалбек кабагын чытып:
- Андай сөздөрдү уккан күндө дагы айтпаш керек. Бирөөнүн күнөөсүн көтөрүп. Ар ким болжолдоп сүйлөнгөн эле сөз турбайбы. Азыр Адыгей аял алган күндө деле ага ким тиймек эле. Бир эмес миң арзып калган күндө дагы деп, сөзүнүн аягын жай бүтүрдү.
Убакыт жалган шашкеден ооп калган кезде, тактап айтканда түш ченде Медалбек, Адыгей карыяга баягы көпүрөнүн жанында эки абышка менен сүйлөшүп турганда жолукту. Ар нерсени сурашкан соң Медалбек эч шек бербей элден бөлүп:
- Адыгей, сен чыныңды айтчы мага, байболгур.
- Эмне болду анчалык деги? - деп суроолу караганда Медалбек:
- Тиги жаш кызда арзып калганыңды эч ким билбейт дебедиң беле, элдин баары билет турбайбы дегенде, Адыгейдин көзү чакчайып, кейпи бузула түшүп:
- Аны сага ким айтты?!- деп, ушундай бир күч менен сурап, кабагына кар жаап, жазгы жамгыр жаай тургандагы кара булуттай өңү өзгөрүлө түштү. Бул жалганда жаман кабардын күчүн ушундан улам билсек болот жүрөктүн кагышы ылдамдап, дене калтырап, көздүн нуру качып, оозго сөз да келбей калаары анык. Айлабызды майда чүйдөлөр кетирет, буга мисалга эле муну алсак болот чымындан эмес, пилден буйтаган оңой. Ооба, ушул сымал эле бир ооз сөз адам баласын кандай азапка салат дагы, кайра эле бир ооз сөз кандай сүйүнтөт. Адыгейдин ушул сөздү уккандагы турпатын жазганга кагаз, айтканга сөз жетпейт го. Медалбек чыканагынан кармап, дагы нары басты да, анан:
- Адыгей, кечинде үйгө барсам сенин бирөөнү арзып калганыңды мага аяшың Зымырат айтты. Ал кимден укканын билбейм. Билсең мен дагы сага окшоп бир жаш келинди арзып калып, Зымыратка билинип калгам. Кечинде ойго алаксып олтурсам айтып жатпайбы. Ал турсун сенин үйүңө барганымдан бери ага жетиптир. Бул сөздү укканда Адыгей чындап таң калып калды да:
- Анда бизди аңдыган бирөө бар го. Болбосо, ким билет эле. Медалбек кабагын чытып:
- Адыгей, сен эми мындан ары кабагыңды ачып жүрчү. Антпесең элдер сени бирөөнү арзып калган үчүн кабагына кар жаап, илдетке кабылган адамдай жүрөт деп сөз чыгарып алышыптыр. Экинчиден эмне кемпириң дагы бир нерседен шек алып калганбы? Балким андан сөз чыгып кетпесин. Аялдар көп сүйлөп жатып эмне сөз сүйлөгөнүн билбей калышат эмеспи. Балким Жибектен ашыкча сөз чыгып кеткен чыгар - дегенде Адыгей кабагын чытып:
- Аның бар. Бул чын эле Жибектин кылганы болуп калды. Сен айткандай ал экөөбүз эки - үч жолу кагылыша кеткен элек. Балким ал ичтеги бугун бирөөнө чыгарып айтты, андан айыл элине тарап кетти да. Медалбек сөздү бөлүп:
- Анда менин силердин үйгө барганымды Зымырат кайдан билди болду экен? Маселе бул жакта дагы болуп жатпайбы. Адыгей карыя жаңы эле Айикенин алдынан чыгып, анын айчырайлуу жамалын көрүп, кыялында анын ак жүзүнөн аймалап өөп, эркелетип, кабагы ачылып, ичинен таттуу кыялга жетеленди эле. Эми бул сөздөрдү укканда эмне айла табууну билбей туруп калды. "Сүйүү бул бирөө үчүн азап чегүү" - деп бекер айтылбаса керек. Болбосо карылык сакалы ээгин жаап, минтип "аксакал" деген атка татыктуу болгондо, кайдан дагы жүрөгүнө ээ бербеген ашыктык азабы башына келгенине жооп жок. Алда ургаачы жандын насили, сулуу чырайы! Кандай адамдарды, кандай көк жалдарды, кары болобу жаш болобу кандай гана таттуу ойго салбайт. Атаганат, ушунча элдин баары көзгө илинип, бир гана көргөндө көз отун жандырган, өпкөндө көксөөнү кандырган, басканы маралдай, сүйлөгөнү кулакка жагымдуу тоо булагынын үнүндөй болгон аял затынын асылы Айике көзүнө дагы бир жолу көрүнүп койсо кана. Анда курдашы Медалбекке дагы көз кыйыгы менен гана көрсөтпөйт беле "мени кыйнаган, жүрөгүмөн орун алып, жанды жай алдырбаган алиги сулуу" - деп. Анда аны көрсө Медалбектин дагы көзү оттой жанып, телмире тиктеп, кареги талыганча карайт беле ким билет. "Жүрөктү бырыш баспайт, так басат" - дегендей, карыганда жүрөгүнө так салып, эч нерсе билбей жүргөн жаш кыздын элеси, көз тайгылткан сулуу турпаты, колго жасап койгондой келбети тим эле жүрөгүн туйлатып, эми ошол арзып калганы элге билинбесе экен деп ичинен миң кайталап тиледи. Дагы жакшы, эл кимди арзып калганын билбей, божомолдоп айткандары. Оюн окуп билгенсип Медалбек:
- Курдаш, эми сен тилди алсаң элге сөз болбой жок дегенде бир ай сыртка чыгып келбейсиңби? Анткени азыр баары сени карап, сени аңдып калган кездери "кимди сүйүп калды болду экен?"- деп. Балким аңдып жүргөндөр дагы болушу толук мүмкүн деди эле, бул сунушту дагы туура кабыл алды. Бирок бир ай Айикени көрбөй жүргөнгө чыдай алабы, маселе мына ушунда. Адыгей башын ийкеп:
- Макул, бүгүн же эртең Жибек келет. Ал келгенде мен шаарга жөнөйүн, балким курортко барып келсемби. Медалбек бул айтылган сөздү туура кабыл алып:
- Биз эртең жолго чыгабыз. Мен сага Ысык-Атага жолдомо таап берейин. Уулум ошол жактын чоңу менен жакшы тааныш. Бирок сен курортко барарыңды эч кимге айтпа. Дагы кандай сөздөр чыгып кетет деди. Адыгей макул болуп:
-Медалбек, сен унутпай дарегиңди таштап кет, барганда таппай калбайын.
- Аны эмне кыласың. Шаардагы кызың менин үйүмдү билет. Азыр андан көрө Жолбундун үйүнө барып келеличи. Мени анын күлүк аты кызыктырып жатат. Баса, ал эмне динге катуу берилип кетти беле?
- Анын жоругуна азыр таң калып деле болбой калбадыбы. Учурда жанагы бала туруп сакал койгондор динди дагы булгап бүтүштү. Акыл айткан оңой, бирок акылдуу болуш кыйын. Жолбундун башын дагы даабатчылар айлантты көрүнөт. Мурда эч кимге билинбей эле беш убак намазын окуп жүргөн эле, эми үйүн таштап даабатка кеткен дагы адат таап алды. Салт-санаа, үрп-адат баары бурмаланып, учурда айыл жерин сакалчандар бийлеп калды. Айтылган кеп бар эмеспи " Ыйманга үгүтөө оңой, бирок ыймандуу болуш кыйын" - деген, кечээки мадыра баштар шарият сөзүн кошуп акыл айтканда айлаң кетет. Кыска сөздүүлөр аз, узун сөздүүлөр көп болуп калбадыбы. Жолбун өзү жакшы адам. Бирок карыганда үйүндө эле олтурса болмок, даабат дебей. Мейли ал дагы бир нерсени ойлоп жаткан чыгар. Эки карыя бир топко Жолбун саяпкерди талкууга алып, анын үйүнө карай кадам ташташты.
Уландысы бар
Урматтуу окурмандар чыгарма жакса класс басып комментарий жазып колдоп кетиңиздер...
Следующая публикация
Комментарии 6