Предыдущая публикация
Qanat Bibai.
Шығыс Қазақстандағы Лениногор қаласындағы шешен көтерілісі.
Бұл қалада шешендер мен ингуштар жер аударылған жылдары жер аударылған шешендер мен қылмыскерлер (зектер) арасында сұрапыл шайқас болды.
Бүкіл 13 жыл қуғын-сүргіннің ең суық, ең ашты, ең ауыры 1946 жылдың қысы болғаны қазақ жерінен өткендердің есінде болса керек. Бұл сол жылы ел басына түскен егіннің жетіспеушілігіне байланысты болды.
Өскемен облысындағы Лениногор қаласында еркін қонысқа ауыстырылған он бес мың сотталғандар негізінен осында еліміздің түкпір-түкпірінен жер аударылған қылмыстық құрамдар болды; Казармадан Ертістің қарсы жағасындағы басқа қалашыққа ауыстырылды. Ал сол босаған, қылмыскерлерге арналған казармаға туған жерінен жер аударылған шешендерді орналастырды.
Бақытсыз қоныстанушылар жылытылмайтын бөлмелерде аштық пен суықты бастан кешірді. Барактардың бұрынғы «қожайындары» - зектер, мұнда мезгіл-мезгіл келіп тұратын. Олар «погромдар» жасап, шешендерді өлтіріп, мүгедек етті. Олар жайымен кетпеді, барактарды өртеп, халық қақаған аязда шатырсыз, қиындықпен тапқан азық-түліксіз қалды. Билік бұл заңсыздықтардың бәрін біліп отырды, бірақ әдейі араласпай, жергілікті «геноцидке» үнсіз дем берді.
Еш жерден көмек күтуге болмайтынына көз жеткізген шешендер өздерін қорғауға шешім қабылдады. Кезекті «погром» қарсаңында олар жиналып, зектердің баракқа кіруін күтпестен, өз қылмыскерлерімен «құрметпен» қарсы алуды шешті. Қылмыскерлерге қарсы бұл ерекше көтерілістің ұйымдастырушылары Ұлыс-Керттен шыққан мұсылман ғалымы Ума (өкінішке орай, оның тегі анықталмады) және Ғойты ауылынан Махмұд Ахмадов болды.
Басқа амал жоқ екенін түсінген бұл екі ержүрек адам таяқ ұстай алатындардың барлығын (оның ішінде әйелдер мен балаларды да) қолдарынан келгеннің бәрімен қаруландырып, баракқа қарай жылжып бара жатқан зектерді тағы бір рет талқандау үшін қарсы алды. Жастар алға шықты. Алдыңғы сапта жасөспірімдер, қарттар, әйелдер мен балалар болды.
Ертіс өзеніндегі көпірде зектер мен қоныс аударылылған көтерілісшілер арасында нағыз шайқас болды. Әйелдер мен балалар ересек ерлермен тең дәрежеде шайқасты. Күштердің теңсіздігіне қарамастан, шешендер жоғалтатын ештеңесі жоқ халықтың шарасыздығымен шайқасты. Олар қылмыскерлерді ұстап алып, ұрып-соғып, көпірден лақтырып жіберген. Ертісте әлі мұз болды, көпірден лақтырылған қылмыскерлер опат болды. Осының салдарынан мұздың бәрі қанға боялды.
Содан жұрт тарқап, екі жақтағы таңдаулы мықтылар төбелеске кірісті. Түннің бір уағында шешендер қалың топты бұзып өтіп, қазақ қонысына кіріп, жергілікті тұрғындардың арасында пана іздеп тарап кетті. Олар бұл елді мекенде үш күн, үш түн шыдады. Содан кейін бұл іске милиция, әскер және бейбіт тұрғындардың сақшылары араласты. Әуелі аспанға, кейін қорғансыз шешендерге оқ жаудырды.
Осы қанды қырғыннан кейін билік ақыры машиналарын жіберіп, бүкіл шешендерді Семей облысына қоныстандырды. Көтеріліс басшылары Ума мен Махмуд Ахмадовтар Төменгі Тагилге ең қорқынышты лагерьлердің біріне жіберілді, онда аз ғана адам аман қалатын. Ума сауатты адам болған. Ол өзінен гөрі жас досы Махмұдқа көбірек алаңдады. Шешендердің өзін-өзі қорғау үшін осылай әрекетке баруға мәжбүр болғанын, басқа амал жоқ екенін айтып, Мәскеуге хат жазды. Ұманың әрекетінің арқасында Махмұд үш жылдан кейін босатылды. Ал Уманың өзі 1953 жылға дейін осы қорқынышты лагерьлерде мерзімін өтеді. Залпа БЕРСАНОВAның естеліктерінен.
Следующая публикация
Нет комментариев