— Аҳволинг яхши бўлмаса, бирор табиб чақирайлик, келиб даволасин.
— Табиб келган эди...
— Даво буюрдими?
— Нима истасам шуни қўллашимни айтди. Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) бу гаплари билан ҳаёти тугаётганини англатмоқчи бўлди. Одамлар бу буюк зотга бирор яхшилик қилишни исташар, аммо ҳеч нарса қилиб бўлмаслигини тушуниб туришарди. Ўлим ҳукми Аллоҳнинг сўнгги ва энг буюк Пайғамбари (с.а.в.) учун ўзгармаганда, унинг халифаси учун ўзгарармиди. Қайтиш ҳукми бўлмаган, яъни натижаси ўлим билан тугайдиган йўлга кирганлиги аниқ эди.
Зиёратга келганлар унинг нурсиз кўзларидан аҳволини тушунишар, аммо чорасиз эдилар. Халифага саломатлик тилаб кетишаркан, кўнгилларида оғриқ бор эди.
Ҳазрати Абу Бакр (р.а.)нинг ўлими ҳақида бир ривоят маълум бўлиб, у қуйидагича талқин этилган. Хуллас, ўшанда Тоиф ашрафининг машҳур табиби Ҳорис бин Каладанинг ҳам бемор бўлганлиги ҳақида хабар келади. Ҳорис уни кўришга келганлардан бирига, бир йил аввал ҳазрат Абу Бакр (р.а.) билан бўлган бир зиёфатда таомга бир йилдан сўнг таъсирини кўрсатувчи заҳар солинганлигини айтган, уни сезган заҳоти дарҳол чора кўрган, аммо кечикканини айтганди. Унинг фикрича, энди ўша заҳар ўз таъсирини кўрсатаётганди. Ва бунинг натижаси фақат ўлим эди. Азиз саҳоба Абу Бакр (р.а.)нинг отаси Қуҳофа ҳақиқатан ҳазрат Абу Бакр (р.а.) билан бир кунда вафот этади.
Бу ривоятнинг қанчалик ишончлилиги бизга номаълум. Бир кунда содир бўлган ушбу қазолар сабаби хаёлий воқеа
...Ещё
* * *
Ҳазрати Абу Бакр (р.а.)нинг ўлими ҳақида бир ривоят маълум бўлиб, у қуйидагича талқин этилган. Хуллас, ўшанда Тоиф ашрафининг машҳур табиби Ҳорис бин Каладанинг ҳам бемор бўлганлиги ҳақида хабар келади. Ҳорис уни кўришга келганлардан бирига, бир йил аввал ҳазрат Абу Бакр (р.а.) билан бўлган бир зиёфатда таомга бир йилдан сўнг таъсирини кўрсатувчи заҳар солинганлигини айтган, уни сезган заҳоти дарҳол чора кўрган, аммо кечикканини айтганди. Унинг фикрича, энди ўша заҳар ўз таъсирини кўрсатаётганди. Ва бунинг натижаси фақат ўлим эди. Азиз саҳоба Абу Бакр (р.а.)нинг отаси Қуҳофа ҳақиқатан ҳазрат Абу Бакр (р.а.) билан бир кунда вафот этади.
Бу ривоятнинг қанчалик ишончлилиги бизга номаълум. Бир кунда содир бўлган ушбу қазолар сабаби хаёлий воқеа ёки тасодиф бўлиши ҳам мумкин.
Ҳазрат Оиша (р.а.) кундан-кун тобора сўниб бораётган севимли отасининг юзига боқди. Соғлигида ҳам чуқур бўлган кўзлари янада ботиб кетганди. Ётган хонасига «Халифа ётоғи» деб ном бериш учун гувоҳларга эҳтиёж бор эди. Бу умматнинг энг буюк, энг азиз инсони, энг фақир инсон уйида ҳам топиладиган бир-икки эски, яроқсиз ашёдан бошқа нарсаси йўқ эди. Аммо бу инсон Аллоҳ ва унинг Расули (с.а.в.) ёнида бошқаларга насиб қилмайдиган даражадаги юксак мақомга эга эди. Шуларни хаёлидан кечирган мўминлар онаси ҳазрат Оиша (р.а.) юрагидан тошиб келган бир шеърнинг икки байтини тилга олди ва ўша шеърнинг маъноси қуйидагича эди: «Нур юзлидир. Унинг ҳурмати билан Аллоҳдан ёмғир сўралади. Етимлар юзини кулдирган, беваларга қанот бўлган Удир».
Бу байтлар хаста кўзининг очилиб-юмилишига сабаб бўл
...Ещё
* * *
Ҳазрат Оиша (р.а.) кундан-кун тобора сўниб бораётган севимли отасининг юзига боқди. Соғлигида ҳам чуқур бўлган кўзлари янада ботиб кетганди. Ётган хонасига «Халифа ётоғи» деб ном бериш учун гувоҳларга эҳтиёж бор эди. Бу умматнинг энг буюк, энг азиз инсони, энг фақир инсон уйида ҳам топиладиган бир-икки эски, яроқсиз ашёдан бошқа нарсаси йўқ эди. Аммо бу инсон Аллоҳ ва унинг Расули (с.а.в.) ёнида бошқаларга насиб қилмайдиган даражадаги юксак мақомга эга эди. Шуларни хаёлидан кечирган мўминлар онаси ҳазрат Оиша (р.а.) юрагидан тошиб келган бир шеърнинг икки байтини тилга олди ва ўша шеърнинг маъноси қуйидагича эди: «Нур юзлидир. Унинг ҳурмати билан Аллоҳдан ёмғир сўралади. Етимлар юзини кулдирган, беваларга қанот бўлган Удир».
Бу байтлар хаста кўзининг очилиб-юмилишига сабаб бўлди. Секингина бошини кўтариб қизига қаради ва хазин овозда деди:
— Айтмоқчи бўлганинг Расулуллоҳ (с.а.в.)дир. Ҳазрат Оиша (р.а.) бу шеърни Расулуллоҳ (с.а.в.)га атаб амакиси Абу Толиб тарафидан айтилганини билмасди, севикли падарига боқаркан, Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг хаёли ҳам бу чеҳрада акс этгандек бўлди. «Киши севгани билан биргадир», дея марҳамат қилган Буюк Пайғамбар (с.а.в.)нинг шу онда ўз дардида қовурилаётган ҳазрат Абу Бакр (р.а.)нинг ёнида бўлиб, руҳ ва кўнгил бирлиги натижасида хаста юзида шунақа бир ҳолат намоён бўлиши ҳам мумкин.
— Албатта, Салмон, мендан кейин бир қанча фотиҳлар бўлади. Сени улар ичида қорнини ва тўрвасини тўлдирувчи одам сифатида бўлишингни истамайман. Маълумки, беш вақт намоз ўқиган киши Аллоҳнинг лутфи ва марҳамати, ҳимоясида яшайди. Бу имкониятдан фойдаланиб, Аллоҳнинг бир бандасига озор берма. Агард
...Ещё
* * *
Ўша кунларнинг бирида ҳазрат Абу Бакр (р.а.) ҳузурларига бир киши келади:
— Албатта, Салмон, мендан кейин бир қанча фотиҳлар бўлади. Сени улар ичида қорнини ва тўрвасини тўлдирувчи одам сифатида бўлишингни истамайман. Маълумки, беш вақт намоз ўқиган киши Аллоҳнинг лутфи ва марҳамати, ҳимоясида яшайди. Бу имкониятдан фойдаланиб, Аллоҳнинг бир бандасига озор берма. Агарда шундай қилсанг, Аллоҳ ҳисоб қилиб, юзинг билан оловга ташлайди...
Мажолсиз беморнинг ортиқ сўзлашга дармони йўқ эди. Шу сабабли Салмон унга шифо тилаб, чиқиб кетди.
Тобора умри тугаб бораётганини ҳис қилган ҳазрат Абу Бақр (р.а.) қисқа вақт ичида қарор қилди ва бутун масъулиятни ҳис қилиб ўрнига халифа тайинламоқчи бўлди. Бу умматни икки йил олдинги воқеаларга учратмасдан халифалик ишини тугатмоқчи эди.
Бир ярим йил олдин Қуръони каримни бутун китоб ҳолида тўплашни таклиф қилган ҳазрат Умар (р.а.)га: «Ҳазрат Пайғамбаримиз (с.а.в.) қилмаган ишни биз қандай қиламиз?» деган муаммоли саводни берган халифа энди Расулуллоҳ (с.а.в.) қилмаган ишни бажаришга қатъий азм қилган ҳазрат Абу Бакр (р.а.) орасида анчагина фарқ бор эди. Икки ярим йилга яқин давр мобайнида давлат бошлиғи вазифасида ишлаб, ҳақиқатан анча пишганди. Кеча кўролмаётган ҳақиқатларни бугун яхшигина англаб оларди. Вақт ва воқеалар инсон учун шубҳасиз энг яхши сабоқдир.
Бир куни Абу Бакр (р.а.) ўз ҳузурига Абдураҳмон бин Авфни чақиришларини илтимос қилди. Шундан кейин дарҳол хабар юборилди ва кўп ўтмай кириб келган оқсоқ, очиқ чеҳрали бир киши, «Мени йўқладингми, эй, Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг халифаси»,-дея кириб кедди.
Ҳақиқатан умид қиляпсанми, эй, севимли дўстим? Лекин мен умидвор эмасман. Менимча, дунё билан видолашадиган вақт яқин. Ўлимимдан аввал мўминлар ишини зиммасига оладиган бир инсонни тайинлаб, инсонларни ташвишга тушишидан қутқарайин. Сени ҳам шу масалада фикрингни билмоқчи бўлиб чақиртиргандим. Энди менга айт-чи,
...Ещё
* * *
Бир куни Абу Бакр (р.а.) ўз ҳузурига Абдураҳмон бин Авфни чақиришларини илтимос қилди. Шундан кейин дарҳол хабар юборилди ва кўп ўтмай кириб келган оқсоқ, очиқ чеҳрали бир киши, «Мени йўқладингми, эй, Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг халифаси»,-дея кириб кедди.
— У сен ўйлагандан ҳам яхшироқ бир инсондир. Аммо бироз қаттиққўл табиатлироқ.
— Умарнинг бу табиати мени юмшоқ, деб билишингдандир. Мен уни жиддий кузатдим.
Натижа шуки, мен бирор одамга ғазаб қилсам, Умар у одамнинг яхши томонларини кўрсатишга ҳаракат қилди, мени юмшоқ хулқда кўрган вақт тенгликни сақлаш учун у шиддатли бўлди.
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) ўзи учун муҳим бўлган гапни ҳазрат Абдураҳмонга ҳам маъқул бўлганини билди ва паст овозда қўшимча қилди:
— </
...Ещё
— У сен ўйлагандан ҳам яхшироқ бир инсондир. Аммо бироз қаттиққўл табиатлироқ.
— Умарнинг бу табиати мени юмшоқ, деб билишингдандир. Мен уни жиддий кузатдим.
Натижа шуки, мен бирор одамга ғазаб қилсам, Умар у одамнинг яхши томонларини кўрсатишга ҳаракат қилди, мени юмшоқ хулқда кўрган вақт тенгликни сақлаш учун у шиддатли бўлди.
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) ўзи учун муҳим бўлган гапни ҳазрат Абдураҳмонга ҳам маъқул бўлганини билди ва паст овозда қўшимча қилди:
— Бу гап орамизда сир бўлиб қолишини илтимос қиламан...
— Ишонишинг мумкин, эй, Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг халифаси, — деди Абдураҳмон бин Авф ва оқсоқланганича хонани тарк этди. Энди бири калта бўлиб қолган оёғини иймон, Ислом йўлида фидо қилган, Расулуллоҳ (с.а.в.)ни душмандан мудофаа қилганида шу ҳолга тушган эди. Ўзи учун унутилмас бир шараф, тенгсиз ширин хотира бўлган бу воқеани билмаганлар айб (нуқсон) ҳисоблашарди. Улар фикрининг аҳамиятсизлиги маълум. У ҳаётида Расулуллоҳ (с.а.в.)дан жаннат хушхабарини олган инсон эди. Ҳаётининг бу хушхабарга муносиблигини исботлаган ва давом этгирган шахсдир.
Абу Бакр (р.а.) ҳазратлари барча яқинларини ҳузурларига чорлар эканлар, навбатдаги биродарларини йўқлаттирдилар.
— Менга Усмон бин Аффонни чақиринг!...
Бироздан сўнг Расулуллоҳ (с.а.в.)га икки маротаба куёв бўлиш бахтига муяссар бўлган ва шу сабаб икки нур маъносини билдирувчи «Зиннурайн» номини олган бир инсон кириб келди.
— Ваалайкум ассалом, Усмон. Кел, сендан бир киши хусусида сўрамоқчиман. У Умардир, кўпчиликдан у ҳақда фикр олдим ва шулар қаторида сенинг фикрингни ҳам билмоқчиман.</s
...Ещё
* * *
Абу Бакр (р.а.) ҳазратлари барча яқинларини ҳузурларига чорлар эканлар, навбатдаги биродарларини йўқлаттирдилар.
— Менга Усмон бин Аффонни чақиринг!...
Бироздан сўнг Расулуллоҳ (с.а.в.)га икки маротаба куёв бўлиш бахтига муяссар бўлган ва шу сабаб икки нур маъносини билдирувчи «Зиннурайн» номини олган бир инсон кириб келди.
— Ваалайкум ассалом, Усмон. Кел, сендан бир киши хусусида сўрамоқчиман. У Умардир, кўпчиликдан у ҳақда фикр олдим ва шулар қаторида сенинг фикрингни ҳам билмоқчиман.
— Менимча унинг ичи, ташқи қиёфасидан ҳам яхшироқ. Орамизда унга тенглашадиган инсон йўқ...
Ҳазрат Абу Бақр (р.а.) халифа тайинлаш ҳақидаги фикрлари тасдиқланганидан мамнун бўлганди. Унга ҳам бу суҳбат сир сақланишини айтгач, кетишига изн берди. Кейин Авс қабиласи бошлиғи Усайд бин Ҳудайрни чақиртирди. Унга ҳам шу саволни берди. Ундан:
— Сендан кейин энг хайрли инсон сифатида уни кўраман. Юмшоқ муомала лозим бўлган жойда юмшоқ муомала қилади, қаттиққўллик керак жойда, қаттиққўл бўлади. Унинг ички дунёси, ташқи кўринишидан ҳам яхшидир. Орамизда халифаликка ундан муносиброқ киши йўқ, - деган жавобни олди.
Кейин ҳазрат Абу Бакр (р.а.) муҳожир ва Ансор қабилаларидан фикрлари муҳим бўлган кишиларни чақиртирди. Олинган натижа ижобий эди. Кўнгли хотиржам бўлди. Энди эса қатьий бўлган қарорини эълон қилиши мумкин эди.
Фикр алмашиш учун чақирилганлар билан бўлган суҳбатнинг сир тутилиши фойдали эди. Бироқ, бу кенгашга нима учун ҳазрат Али (р.а.)дек илм ва фазилат соҳиби чақирилмади, нега унинг фикри сўралмади?
Бу саволга жавобни фақат Абу Бакр (р.а.)гина изоҳлаб бериши мумкин. Афсуски бу мумкин эмас. Маълум бўлгани шуки, кенгашга чакирилганларнинг ҳеч бири Пайғамбаримиз (с.а.в.)га ҳазрат Алидан кўра яқинроқ эмасди. Ҳеч бири ҳазрат Алидан аввал иймон келтирмаганди. Ҳеч бири ҳазрат Алидан кўра кўпроқ Ислом динига ва Расулуллоҳ (с.а.в.)га хизмат қилмаган эди. Шу билан бирга халифа тайинлаш балки жуда шошилинч бўлгани учун Ул зотнинг фикри сўралмадими? Ҳеч бир сабабсиз зътибордан четда қолдирилди. Бу ўринда шундай савол туғилиши мумкин. Қизиқ, ҳазрат Али(р.а.) халифаликка даъвогармиди?...
Хўш, ҳазрат Али (р.а.)нинг фикри сўрал
...Ещё
* * *
Фикр алмашиш учун чақирилганлар билан бўлган суҳбатнинг сир тутилиши фойдали эди. Бироқ, бу кенгашга нима учун ҳазрат Али (р.а.)дек илм ва фазилат соҳиби чақирилмади, нега унинг фикри сўралмади?
Бу саволга жавобни фақат Абу Бакр (р.а.)гина изоҳлаб бериши мумкин. Афсуски бу мумкин эмас. Маълум бўлгани шуки, кенгашга чакирилганларнинг ҳеч бири Пайғамбаримиз (с.а.в.)га ҳазрат Алидан кўра яқинроқ эмасди. Ҳеч бири ҳазрат Алидан аввал иймон келтирмаганди. Ҳеч бири ҳазрат Алидан кўра кўпроқ Ислом динига ва Расулуллоҳ (с.а.в.)га хизмат қилмаган эди. Шу билан бирга халифа тайинлаш балки жуда шошилинч бўлгани учун Ул зотнинг фикри сўралмадими? Ҳеч бир сабабсиз зътибордан четда қолдирилди. Бу ўринда шундай савол туғилиши мумкин. Қизиқ, ҳазрат Али(р.а.) халифаликка даъвогармиди?...
Хўш, ҳазрат Али (р.а.)нинг фикри сўралса, У нима дерди? Шундай тахмин қилиш мумкинки, ҳазрат Умар (р.а.) хусусида айтадиган фикри бошқа дўстлариникидан фарқ қилмасди. Ҳазрат Али ҳақиқатан ҳам адолатли, бировнинг ҳақига хиёнат қилмаган инсон эди. Ҳазрат Умар халифаликни қабул қилгандан кейин, энг кичик эътироз кучаймаганлиги ва доимо унга ёрдамчи бўлгани унинг бу ажойиб феъл-атворидан далолатдир.
Ҳазрат Умар(р.а.)нинг «Валийаҳд» сифатида тайинланишини билган бир неча киши ҳазрат Абу Бакр(р.а.)ни зиёрат қилдилар. Зиёратга келганлар орасида Талҳа бин Убайдуллоҳ сўз олиб, эътироз билдирди:
— Умар бин Ҳаттобни халифа этиб тайинламоқчи экансан, аввало унинг тазйиқ ва шиддатини кўриб турибсан. Агар у халифа бўлса, ҳолимиз нима кечади? Эртага Раббингга қандай жавоб берасан? — деди.
Талҳа ўз сўзлари билан уни тайинласанг бу умматни қийинчиликка солган бўласан, бунинг масъулияти ҳам оғир бўлади, демоқчи эди.
Бу сўзлар ҳазрат Абу Бакр (р.а.)ни асабийлаштирди. Ўзини ўтирғизишларини сўради ва ўткир нигоҳи билан Талҳага қаради. Талҳани
...Ещё
* * *
Ҳазрат Умар(р.а.)нинг «Валийаҳд» сифатида тайинланишини билган бир неча киши ҳазрат Абу Бакр(р.а.)ни зиёрат қилдилар. Зиёратга келганлар орасида Талҳа бин Убайдуллоҳ сўз олиб, эътироз билдирди:
— Умар бин Ҳаттобни халифа этиб тайинламоқчи экансан, аввало унинг тазйиқ ва шиддатини кўриб турибсан. Агар у халифа бўлса, ҳолимиз нима кечади? Эртага Раббингга қандай жавоб берасан? — деди.
Талҳа ўз сўзлари билан уни тайинласанг бу умматни қийинчиликка солган бўласан, бунинг масъулияти ҳам оғир бўлади, демоқчи эди.
Бу сўзлар ҳазрат Абу Бакр (р.а.)ни асабийлаштирди. Ўзини ўтирғизишларини сўради ва ўткир нигоҳи билан Талҳага қаради. Талҳанинг сўзларига жавоб бериши лозим эди. Шу сабабли ишонч билан гап бошлади:
— Эй, Талҳа, мени Аллоҳнинг азоби билан қўрқитмоқчимисан? Сизга зулм қилган, ҳақингизни еб, дунё тўплаган киши паришон бўлсин. Мен Раббимга етишганимда ва бу мавзуда ҳисоб беришимга тўғри келганда: «Аллоҳим, сенинг қулларингга энг яхши қулингни халифа қилиб қолдирдим», дейман. Менинг бу сўзларимни сиз каби ўйлайдиганларга етказинг, - деди.
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.)нинг бошқа сўз айтишга мажоли қолмади. Халифани ўрнига ётқиздилар ва ҳаммалари унинг ҳузуридан чиқиб кетдилар.
—Лекин мен умид қилаётганим йўқ... Бироз сукутдан сўнг халифа ўз сўзида давом этди, -мен ўз қарашларимга кўра энг оқил, деб билган инсонни сизларга амир этиб тайинладим. Баъзилар менинг бу қароримдан роҳатсиз бўлганларини сезиб турибман. Ҳаммаси бу халифаликни фақат ўзига тегишли бўлишини исташмоқда. Дунёни ўзингизга йўналган ҳолда кўрмоқдасиз. Ҳолбуки, у ҳеч қайси томонга йўналмагандир. У сизга йўналади, аммо у пайтда ялтир-юлтур кийимлар киясиз, тунлар (юнг) устида ётиш сизга кирпи (типратикан) устида ёт
...Ещё
* * *
Кейинги кун халифани ҳолидан хабар олишга Абдураҳмон келди.
—Лекин мен умид қилаётганим йўқ... Бироз сукутдан сўнг халифа ўз сўзида давом этди, -мен ўз қарашларимга кўра энг оқил, деб билган инсонни сизларга амир этиб тайинладим. Баъзилар менинг бу қароримдан роҳатсиз бўлганларини сезиб турибман. Ҳаммаси бу халифаликни фақат ўзига тегишли бўлишини исташмоқда. Дунёни ўзингизга йўналган ҳолда кўрмоқдасиз. Ҳолбуки, у ҳеч қайси томонга йўналмагандир. У сизга йўналади, аммо у пайтда ялтир-юлтур кийимлар киясиз, тунлар (юнг) устида ётиш сизга кирпи (типратикан) устида ётгандек роҳатсиз туюлади (қуш пати устида ётишни истаб қоласиз). Аминманки, бирор кимнинг айбсиз ерга тиз чўктирилиб, бўйнининг узилиши, сизнинг дунё дардига берилиб, инсонларни залолатга бошлаган, ҳақ йўлдан айрилган кишилар бўлишингиздан кўра хайрлидир.
Ҳазрат Абдураҳмон халифанинг сўзини бўлди:
— Тинчлан, ҳаяжонланма, ҳузурсиз бўласан. Баъзилар сен каби ўйлайдилар, булар сен билан биродардирлар. Баъзилар эса сенга муҳолифдирлар. Булар ҳам фикрларининг тўғри эканлигига ишонганлари учун сенга тавсия этмоқдалар. Булар ҳам сенинг самимий дўстларинг, сенинг яхшилигингни билган кишилардир. Биз сенинг хайрли иш қилмоқчи эканлигингни биламиз. Бизга маълумки, сен солиҳ инсонсан. Инсонларга ҳамиша яхшилик истайсан. Дунё молининг қўлдан кетиши сени маҳзун этолмайди.
Ҳа, тўғри айтаяпсан. Мол-дунё учун қайғурмайман. Аммо ҳаётимда уч нарса борки, уни қилмаган бўлишни хоҳлардим. Яна қилмаган уч ишим борки, қанийди қилсам, дейман. Яна уч нарса борки, уларни Набийи Акрам (с.а.в.)дан сўрашни истардим.
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) бир нафас тин олиб, давом этди:
— Қилганим учун пушаймон бўлган уч нарса қуйидагилардир: аввало, ҳазрат Фотима(р.а.) оиласига аралашмасликни, тил теккизмасликни орзу қилардим. У ерда тўпланганлар жангга қарор қилишиб бу эшикни ёпишган бўлса, уни қайта бор очмасликни орзу қилардим. Кейингиси, Фужоани ёнмаслигини истардим. Уни ё ўлдиришим керак ёхуд қўйворишим керак эди, деб ўйлардим. Яна хоҳлардимки, Сақифада ўтказилган йиғилишида халифалик ишини икки кишидан (Умар ва Абу Убайдадан) бирига қолдирсам эди. Улар
...Ещё
Ҳа, тўғри айтаяпсан. Мол-дунё учун қайғурмайман. Аммо ҳаётимда уч нарса борки, уни қилмаган бўлишни хоҳлардим. Яна қилмаган уч ишим борки, қанийди қилсам, дейман. Яна уч нарса борки, уларни Набийи Акрам (с.а.в.)дан сўрашни истардим.
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) бир нафас тин олиб, давом этди:
— Қилганим учун пушаймон бўлган уч нарса қуйидагилардир: аввало, ҳазрат Фотима(р.а.) оиласига аралашмасликни, тил теккизмасликни орзу қилардим. У ерда тўпланганлар жангга қарор қилишиб бу эшикни ёпишган бўлса, уни қайта бор очмасликни орзу қилардим. Кейингиси, Фужоани ёнмаслигини истардим. Уни ё ўлдиришим керак ёхуд қўйворишим керак эди, деб ўйлардим. Яна хоҳлардимки, Сақифада ўтказилган йиғилишида халифалик ишини икки кишидан (Умар ва Абу Убайдадан) бирига қолдирсам эди. Улардан бири амир, мен эса ёрдамчи вазир бўлсам эди...
Бироз тин олгач, халифа сўзида давом этди, - қилмаганим учун қайғурган ишларим ҳам бор, яъни Ашъос бин Қайс асир сифатида келтирилганда, ўлдирмаганим учун афсусдаман. Ўша кундан буён ва бугунга қадар кузатдимки, қаерда фитна чиқадиган бўлса, Ашъос унга ёрдамчи бўлади, ёқлаб чиқади. Холид бин Валидни қўзғолон кўтарганларга қарши юборганимда «Зулқасса»да турсам эди. Шояд мусулмонлар урушда мағлуб бўлсалар, мен қарши чиқсам ва ёрдам берсайдим.
Яна истардимки, Холид бин Валидни Ироқдан Сурияга жўнатган пайтимда, Умар бин Хаттобни Ироққа жўнатдим. Шундай қилиб, ҳар икки қулимни (Холид ва Умарни ҳам) Аллоҳ йўлида осган бўлардим. Расулуллоҳ (с.а.в.)дан сўрашни истаган нарсаларим қуйидагилардир: истардимки, бу халифалик кимга тегишли бўлишини, Ансорнинг халифалик ишида ҳаққи бор-йўқлигини, қизларининг ва аммаларининг меросдаги улушини сўрашни истардим. Чунки бу иккисига тегадиган мерос хусусида ҳануз баъзи андишалар бор.
— Мени чақиртирдингми, эй, Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг халифаси, — деди.
—Ҳа, Усмон. Дарҳол қоғоз ва қалам тайёрла. —Тайёрман, эй, халифа.
— Ёз: «Бисмиллаҳир Раҳмонир Роҳийм. Бу ёзув Абу Қуҳофа ўғли Абу Бакрнинг охират оламига кетиш олдидан, яъни кофирнинг иймонга келган, исёнкорнинг ҳақиқатга бўйин эгган, ёлғон, ҳатто рост сўзлаган ўлим они бўлган дунёдаги сўнгги соатларида ёздирган васиятидир:
Биласизки, мен сизга Умар бин Хаттобни халифа этиб қолдирмоқдаман. Уларнинг сўзларини тингланг ва итоат этинг. Мен Аллоҳга, Пайғамбаримиз (с.а.в.)га, динимга, нафсимга ва сизга нисбатан нуқсонли ишлар қилмадим, деб ўйлайман. Агар у сизларга адолатли бўлса, ўзидан кутганимизни килган бўлади. Агар кутганимизни қилмаса ва ўзгариб кетса, ёмонликлари учун оладиган гуноҳ бор. Мен сизларга яхшилик истаб, оқил инсонни танладим.
«Аммо, имон келтирган ва эзгу ишларни қилган ҳамда доим Аллоҳни ёд этган ва (илгари) мазлум бўлганларидан кейин (Ислом равнақ топгач) ғолиб бўлган кишилар (мустаснодирлар). Зулм қилганлар эса яқинда қандай оқибат сари кетаётганларини билиб олурлар!» (Шуаро сураси, 227-оят).
Аллоҳнинг саломи ва раҳмати, баракотлари сизга ёғилсин».
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) сўзларини тугатди ва ёзилган васиятномани муҳрлашни буюрди. Ҳазрат Усмон бу амрни бажарди. Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) қўлларини кўтариб, қуйидагича дуо қилди:
— «Аллоҳим, мен бу халифани тайинлаш билан фақат мўминларга яхшилик истадим. Ораларида фитна чиқишидан қўрқдим. Ростини мендан кўра яхши билганинг учун бу ишни қилдим. Бу мавзуда ўз қарашларимдан келиб чиқдим. Қулларинг ичидан энг оқил ва кучлисини, уларни бошқаришини истовчи кишини тайинладим. Мен бу ҳолга тушдим. Инсонларга менинг вакилим сен бўл! Улар сенинг қулларинг. Халифаларини ўзларига муносиб қилгин. Уни Пайғамбаринг (с.а.в.) ва солиҳ қулларингни йўлига кирган Рашид халифалар ка
...Ещё
Аллоҳнинг саломи ва раҳмати, баракотлари сизга ёғилсин».
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) сўзларини тугатди ва ёзилган васиятномани муҳрлашни буюрди. Ҳазрат Усмон бу амрни бажарди. Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) қўлларини кўтариб, қуйидагича дуо қилди:
— «Аллоҳим, мен бу халифани тайинлаш билан фақат мўминларга яхшилик истадим. Ораларида фитна чиқишидан қўрқдим. Ростини мендан кўра яхши билганинг учун бу ишни қилдим. Бу мавзуда ўз қарашларимдан келиб чиқдим. Қулларинг ичидан энг оқил ва кучлисини, уларни бошқаришини истовчи кишини тайинладим. Мен бу ҳолга тушдим. Инсонларга менинг вакилим сен бўл! Улар сенинг қулларинг. Халифаларини ўзларига муносиб қилгин. Уни Пайғамбаринг (с.а.в.) ва солиҳ қулларингни йўлига кирган Рашид халифалар каби қил».
одамларнинг ёнига чиқди ва:
— Шу саҳифада исми ёзилган инсонга итоат қиласизми, яъни уни халифа сифатида қабул қиласизми? — деди.
У ердагиларнинг бир қисми розилигини билдиришди. Бир қисми эса биз кимнинг халифа бўлишини тахмин қиляпмиз, - дедилар. Ҳазрат Алининг: «Умар бўлиши керак!» деган овози эшитилди. Аммо ҳеч ким эътироз билдирмади. Ҳазрат Абу Бакр (р.а.)нинг олдигача келган ва фикрларини ошкора айтганлардан сас чиқмади. Ёки олган жавоблари уларни қониқтирганди, ё аксарият кишилар рози бўлган бу ишга ноилож рози бўлишаётганди.
Шу пайт хонанинг деразаси очилди. Ҳолдан тойган, мажолсиз Абу Бакр (р.а.)нинг юзи кўринди. Йиқилиб кетмаслиги учун аёли Асмо бинти Умайс уни суяб турарди.
— Сизга халифа этиб тайинлаган одамга розимисиз? Валлоҳи, бу хусусда кўп ўйладим. Сизга бирор қариндошимни халифа қилганим йўқ. Умар бин Хаттобни тайинладим. Уни тингланг ва итоат қилинг, — деди.
Тўпланганлар:
— Тинглаймиз ва итоат қиламиз, — дедилар. Сўнгра ҳазрат Усмон қўлида ушлаб турган номани ўқиди. Шахсан Абу Бакр (р.а.) тарафидан эълон қилинган исм билан, ёзилган васиқадаги исм айни бир шахс эканлиги маълум бўлди.
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) орқага чекинди ва: «Менга Умарни чақиринг», - дедилар. Бу чорловдан кейи
...Ещё
Шу пайт хонанинг деразаси очилди. Ҳолдан тойган, мажолсиз Абу Бакр (р.а.)нинг юзи кўринди. Йиқилиб кетмаслиги учун аёли Асмо бинти Умайс уни суяб турарди.
— Сизга халифа этиб тайинлаган одамга розимисиз? Валлоҳи, бу хусусда кўп ўйладим. Сизга бирор қариндошимни халифа қилганим йўқ. Умар бин Хаттобни тайинладим. Уни тингланг ва итоат қилинг, — деди.
Тўпланганлар:
— Тинглаймиз ва итоат қиламиз, — дедилар. Сўнгра ҳазрат Усмон қўлида ушлаб турган номани ўқиди. Шахсан Абу Бакр (р.а.) тарафидан эълон қилинган исм билан, ёзилган васиқадаги исм айни бир шахс эканлиги маълум бўлди.
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) орқага чекинди ва: «Менга Умарни чақиринг», - дедилар. Бу чорловдан кейин ҳазрат Умар (р.а.) келдилар ва улар ёлғиз қолишди. Шундан сўнг ҳазрат Абу Бакр (р.а.) сўз бошлади:
— Эй, Умар, сени Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг саҳобаларига халифа этиб тайинладим. Доимо Аллоҳдан қўрқишингни тавсия қиламан. Аллоҳ таолонинг инсонлар учун тунда қилиши керак бўлган бир ҳаққи борки, уни кундузи қабул қилмайди. Қундузи бажарилиши лозим бўлган бир ҳаққи борки, тунда бажарилса қабул қилмайди. Аллоҳнинг фарз ибодатлари бажарилмаса, нафл қилган ибодати қабул қилинмайди.
— Эй, Умар, қиёмат куни тарозиси оғир босганлар фақат Аллоҳни севган ва унга боғлиқ бўлганлари учун бу даражага эришадилар. Ҳақдан бошқа бир нарса қўйилмаган бир тарозининг оғир босиши табиий ҳол. Тарозиси енгил бўлганлар эса фақат ботинга боғлиқ бўлганлари туфайли бу натижага эришадилар. Залолатдан бошқа бир нарса қўйилмаган тарозининг енгил келиши ҳам табиий ҳолдир.
— Эй, Умар, кенгчилик ҳақидаги оятлар, шиддатли оятлар билан бирга туширилган. Шиддатли оятлар эса ҳузур бағишловчи оятлар билан бирга нозил қилинган. Токи мўмин ҳар иккисини ҳам эсда тутсин. Умид билан яшасин, аммо азоб қўрқувини ҳам унутмасин. Амалга ошмайдиган нарсага умид боғламасин, ўзни ўзи таҳликага қўймасин!
— Эй, Умар, қара, Аллоҳ жаҳаннам аҳлини қилган гуноҳ амаллари билан эслайди. Мен улар ҳақида ўйлаган пайтимда, «Умид қиламанки, мен ундайлардан бўлмайман», дейман. Жаннат аҳлини эса қилган савоб ишлари билан таъриф этади. Чунки уларнинг майда-чуйда камчиликларини кечирган. Мен уларни эслаганимда «Улар қаерда-ю, мен қаерда?» дейман.
— Эй, Умар,
...Ещё
— Эй, Умар, кенгчилик ҳақидаги оятлар, шиддатли оятлар билан бирга туширилган. Шиддатли оятлар эса ҳузур бағишловчи оятлар билан бирга нозил қилинган. Токи мўмин ҳар иккисини ҳам эсда тутсин. Умид билан яшасин, аммо азоб қўрқувини ҳам унутмасин. Амалга ошмайдиган нарсага умид боғламасин, ўзни ўзи таҳликага қўймасин!
— Эй, Умар, қара, Аллоҳ жаҳаннам аҳлини қилган гуноҳ амаллари билан эслайди. Мен улар ҳақида ўйлаган пайтимда, «Умид қиламанки, мен ундайлардан бўлмайман», дейман. Жаннат аҳлини эса қилган савоб ишлари билан таъриф этади. Чунки уларнинг майда-чуйда камчиликларини кечирган. Мен уларни эслаганимда «Улар қаерда-ю, мен қаерда?» дейман.
— Эй, Умар, менинг васиятимга амал қил! Қўлингдан келмайдиган ишларни эмас, узоқда бўлмаган ва қўлидан қутулиб бўлмайдиган ўлимни ҳамиша ёдингда тут...
Улар ўртасидаги суҳбат тугагандан сўнг ҳазрат Умар (р.а.) хайрлашиб чиқиб кетди. Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) эса қайтиб жойига чўзилди. Энди кўнгли хотиржам эди. Аллоҳ ҳузурига боришдан бошқа ўйи йўқ эди. Бу пайтда ҳазрат Оиша (р.а.) отасининг аҳволини кўриб, Ҳотам ат-Тойининг бир байтини такрорлашдан ўзини тияёлмади. Ҳотам бу байтида, «Онт ичаманки, ўлим келиб бўғзингга тиқилганда ва нафасинг қисганда бойлик инсонга ҳеч қандай фойда бермайди», -дерди.
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) мўминлар онасига қаради:
— Эй, қизгинам, Аллоҳнинг сўзи жуда тўғридир, — деди ва Қурьоннинг шу оятини ўқиди: «Мана ўлим мастлиги (жон чиқиш пайти) ҳақиқатан (етиб) келди. (Эй, инсон,) бу
(ўлим) сен ундан қочувчи бўлган нарсадир.» (Қоф сураси, 19-оят).
Бир гуруҳ кишилар Абу Бакр (р.а.)ни кўришга келишди. Уларнинг орасида йигирма уч ёшли, ҳаётининг ўн йилини Расули Акрам (с.а.в.)га хизмат қилиб ўтказган Анас бин Молик ҳам бор эди. Ҳол-аҳвол сўрадилар. Ҳазрат Абу Бақр (р.а.):
— Мол-дунёмни ҳисоблаб чиқинг. Халифа бўлганимдан сўнг бойлигим ортган бўлса, ўша қисмини Умарга беринг. Халифаликни қабул қилган кунимдан бошлаб «Байтулмулк»дан (давлат мулки) олган маошимни ҳисобланг ва ўз молим ҳисобидан тўланг, - деди.
Бунинг тўлови учун бир ерининг сотилишини ва қарзининг тўланишини
...Ещё
* * *
Бир гуруҳ кишилар Абу Бакр (р.а.)ни кўришга келишди. Уларнинг орасида йигирма уч ёшли, ҳаётининг ўн йилини Расули Акрам (с.а.в.)га хизмат қилиб ўтказган Анас бин Молик ҳам бор эди. Ҳол-аҳвол сўрадилар. Ҳазрат Абу Бақр (р.а.):
— Мол-дунёмни ҳисоблаб чиқинг. Халифа бўлганимдан сўнг бойлигим ортган бўлса, ўша қисмини Умарга беринг. Халифаликни қабул қилган кунимдан бошлаб «Байтулмулк»дан (давлат мулки) олган маошимни ҳисобланг ва ўз молим ҳисобидан тўланг, - деди.
Бунинг тўлови учун бир ерининг сотилишини ва қарзининг тўланишини айтди. Бу иш Анас бин Молик бошчилигида шу ердаги кишилар тарафидан амалга оширилишига келишиб олинди.
Ўртада бойлик йўқ эди. Бой бир мусулмон бўлган ва қўлидаги бойликларини қийин аҳволдаги мусулмонларга ва Аллоҳ йўлида сарф қилган эди.
Халифа бўлгандан кейин ҳам озга эмас, «жуда озга қаноат қилиб яшаган, иштаҳа очувчи таомлар билан безатилган шоҳона дастурхон атрофида ҳеч ўтирмаган, аёллари бўлмиш Асмо бинти Умайс ва Ҳабиба бинти Ҳорисалар халифанинг аёли малика сифатида эмас, озга қаноат қилган бир оиланинг аъзоси сифатида яшаган эдилар.
Агар у бажараётган вазифаси эвазига маош оладиган бўлса, у ҳаммадан кўп маош олиши керак эди. Ҳолбуки, унга халифаликни қабул қилгандан кейин тижорат билан шуғулланишни ҳам таъқиқланган эди. Тайин этилган юқори даражадаги маошни ортиғи билан олган тақдирда виждони қийналарди. Аммо Аллоҳ таоло уни бошқаларга эҳсон қилишни, «берган қўл» бўлишни бахт, деб ҳисобловчи инсон этиб яратган эди. Олган ҳақи ҳеч қачон қилган ишлари учун тўлов бўлолмасди. Ислом тарихида ҳеч қайси халифа ундан кам маош олмаган, аммо вазифасини у каби самимият билан муваффақиятли тарзда давом эттирганини айта олмайди.
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) ҳазрат Оиша (р.а.)дан сўрадилар:
— Бугун қандай кун?
— Бугун душанба, отажон.
— Расулуллоҳ қайси кун вафот этгандилар? —Душанба куни.
— Мен ҳам умид қиламанки, кечгача яшайман. Агар тунда вафот этсам, тонгни кутмай дафн этинглар. Чунки мен кунларнинг ва кечаларнинг энг севимлиси, Саййидул Анбиё (с.а.в.)га етишадиганим кун ва кечадир.
— <
...Ещё
* * *
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) ҳазрат Оиша (р.а.)дан сўрадилар:
— Бугун қандай кун?
— Бугун душанба, отажон.
— Расулуллоҳ қайси кун вафот этгандилар? —Душанба куни.
— Мен ҳам умид қиламанки, кечгача яшайман. Агар тунда вафот этсам, тонгни кутмай дафн этинглар. Чунки мен кунларнинг ва кечаларнинг энг севимлиси, Саййидул Анбиё (с.а.в.)га етишадиганим кун ва кечадир.
— Эй, Оиша, бир пайтлар сенга бир ер бағишлагандим. Аммо кўнглим безовта, уни ҳам мерос орасига қўш. Уни ва бошқа меросимдан сизга тегишли бўлганини икки синглинг билан бўлишиб олинглар.
—Субҳоналлоҳ, менинг бир опам Асмо бор. Бошқа синглим йўқ, отажон.
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) чарчаганди. Бир нафасдан кейин давом этди:
— Вафот этганимдан сўнг ўзимнинг шу икки кўйлагимни ювинг ва уни кафанлик қилинг. Ҳазрати Оиша (р.а.) дарҳол эътироз билдирди:
— Отажон, Аллоҳ бизга икром этган сизга янги кафанлик оламиз.
—Янги кийим ҳаётда яшаётганларга лойиқ. Унинг эҳтиёжини қондиради. Чирийдиган жасадга муносиби эса, эски кийимлардир. Кейин эса аёли Асмо бинти Умайсга қаради:
— Эй, Асмо, мени сен юв. Агар керак бўлса, Абдураҳмон сенга ёрдамлашади.
Сўнгра Абу Бакр (р.а.) молининг бешдан бир қисмини Аллоҳ йўлида садақа қилишларини васият қилди. Энди дунё билан ҳеч бир алоқаси қолмаганди. Муборак лаблари шаҳодат калимасини такрорлади. Ҳаётининг йигирма беш йилини минг бир азобга бардош бериб тугатганди. Кўрган каби ибодат қилган Аллоҳига сўнгги орзусини айта бошлади: «Таваффанийй муслиман ва алҳиқнийй бис солиҳин. Яъни, "(Ажалим етганида) мусулмои ҳолимда жонимни олгин ва менн солиҳлар (қатори)га кўшгин." (Юсуф сураси, 101-оят).
Аллоҳ таолонинг китобида ҳазрат Юсуфнинг ёлвориши сифатида берилган бу дуони тилида, дилида бир неча марта такрорлади.
Сешанба кунги қуёш ҳам ҳар доимги вақтда чиқди, юқорилади ва ботди. Аммо бугун Расулуллоҳ(с.а.в.)нинг халифаси, мўминларнинг амири бўлган бу инсон учун бошқа кунлардек келмади. Вужуди зирқираб оғрирди. Н
...Ещё
Сўнгра Абу Бакр (р.а.) молининг бешдан бир қисмини Аллоҳ йўлида садақа қилишларини васият қилди. Энди дунё билан ҳеч бир алоқаси қолмаганди. Муборак лаблари шаҳодат калимасини такрорлади. Ҳаётининг йигирма беш йилини минг бир азобга бардош бериб тугатганди. Кўрган каби ибодат қилган Аллоҳига сўнгги орзусини айта бошлади: «Таваффанийй муслиман ва алҳиқнийй бис солиҳин. Яъни, "(Ажалим етганида) мусулмои ҳолимда жонимни олгин ва менн солиҳлар (қатори)га кўшгин." (Юсуф сураси, 101-оят).
Аллоҳ таолонинг китобида ҳазрат Юсуфнинг ёлвориши сифатида берилган бу дуони тилида, дилида бир неча марта такрорлади.
Сешанба кунги қуёш ҳам ҳар доимги вақтда чиқди, юқорилади ва ботди. Аммо бугун Расулуллоҳ(с.а.в.)нинг халифаси, мўминларнинг амири бўлган бу инсон учун бошқа кунлардек келмади. Вужуди зирқираб оғрирди. Ниҳоят оқшом чўкаркан, қимирлаши ҳам ҳатто қийин бўлган лаблар яна бир марта қимирлаб: *Таваффанийй муслиман ва алҳиқнийй бис солиҳин* дуосини яна такрорлади. Зўрға эшитилаётган сўзлар муборак дуо ва ниёзлардан иборат эди. Хонаси яқинлари билан тўла эди. Бошида мўминларнинг онаси ҳазрат Оиша (р.а.), кейин эса икки аёли (ҳазрат Асмо ва ҳазрат Ҳабиба), катта ўғли Абдураҳмон ва эндигина икки ярим ёш бўлган Муҳаммад...
Булардан ташқари ҳаёти давомида унга ҳамроҳлик қилган малаклар ва айниқса унинг руҳини олиб Аллоҳ ҳузурига етказиш вазифасини бажарувчи Ажал фариштаси ҳозир турарди. Ҳаётининг тугаши учун белгиланган вақтни кутиб турарди.
Мы используем cookie-файлы, чтобы улучшить сервисы для вас. Если ваш возраст менее 13 лет, настроить cookie-файлы должен ваш законный представитель. Больше информации
Комментарии 50
ҲАЗРАТИ АБУ БАКР (Р.А.)НИНГ ВАФОТИ
Пайғамбаримиз (с.а.в.) ҳижратидан сўнг ўн уч йил ўтган, жумодул охир ойининг еттинчи, душанба куни эди. Ҳаво совуқ. Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) ғусл қилиб, ювиниб чиққанда яхшигина совуқ қотиб, титрай бошлаганди. Буюк Ислом оламига ўн мингларча кишилик қўшинларга ҳукмини ўтказган қудратли халифа вужудини қоплаб келаётган бу титроқни босолмасди. Титроқ иситма билан алмашди. Бора-бора таянчи ва кучини йўқотаётган вужуд ётишга мажбур бўлди. Иложсиз ҳазрат Умар (р.а.)ни чақиртирди. Масжидга боролмайдиган даражада мажолсизлигини айтиб, имомликни бошқаришни буюрди.
* * *
Бироздан сўнг Абу Бакр (р.а.)нинг ҳузурига ҳазрати Умар (р.а.) қайтиб келди ва аҳволни сўради:
— Аҳволларинг яхшими, эй, Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг халифаси?...
— Кўриб турганингдекман, - жавоб қилди халифа.
— Аҳволинг яхши бўлмаса, бирор табиб чақирайлик, келиб даволасин.
— Табиб келган эди...
— Даво буюрдими?
— <
...Ещё* * *
Бироздан сўнг Абу Бакр (р.а.)нинг ҳузурига ҳазрати Умар (р.а.) қайтиб келди ва аҳволни сўради:
— Аҳволларинг яхшими, эй, Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг халифаси?...
— Кўриб турганингдекман, - жавоб қилди халифа.
— Аҳволинг яхши бўлмаса, бирор табиб чақирайлик, келиб даволасин.
— Табиб келган эди...
— Даво буюрдими?
— Нима истасам шуни қўллашимни айтди. Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) бу гаплари билан ҳаёти тугаётганини англатмоқчи бўлди. Одамлар бу буюк зотга бирор яхшилик қилишни исташар, аммо ҳеч нарса қилиб бўлмаслигини тушуниб туришарди. Ўлим ҳукми Аллоҳнинг сўнгги ва энг буюк Пайғамбари (с.а.в.) учун ўзгармаганда, унинг халифаси учун ўзгарармиди. Қайтиш ҳукми бўлмаган, яъни натижаси ўлим билан тугайдиган йўлга кирганлиги аниқ эди.
Зиёратга келганлар унинг нурсиз кўзларидан аҳволини тушунишар, аммо чорасиз эдилар. Халифага саломатлик тилаб кетишаркан, кўнгилларида оғриқ бор эди.
* * *
Ҳазрати Абу Бакр (р.а.)нинг ўлими ҳақида бир ривоят маълум бўлиб, у қуйидагича талқин этилган. Хуллас, ўшанда Тоиф ашрафининг машҳур табиби Ҳорис бин Каладанинг ҳам бемор бўлганлиги ҳақида хабар келади. Ҳорис уни кўришга келганлардан бирига, бир йил аввал ҳазрат Абу Бакр (р.а.) билан бўлган бир зиёфатда таомга бир йилдан сўнг таъсирини кўрсатувчи заҳар солинганлигини айтган, уни сезган заҳоти дарҳол чора кўрган, аммо кечикканини айтганди. Унинг фикрича, энди ўша заҳар ўз таъсирини кўрсатаётганди. Ва бунинг натижаси фақат ўлим эди. Азиз саҳоба Абу Бакр (р.а.)нинг отаси Қуҳофа ҳақиқатан ҳазрат Абу Бакр (р.а.) билан бир кунда вафот этади.
Бу ривоятнинг қанчалик ишончлилиги бизга номаълум. Бир кунда содир бўлган ушбу қазолар сабаби хаёлий воқеа
...Ещё* * *
Ҳазрати Абу Бакр (р.а.)нинг ўлими ҳақида бир ривоят маълум бўлиб, у қуйидагича талқин этилган. Хуллас, ўшанда Тоиф ашрафининг машҳур табиби Ҳорис бин Каладанинг ҳам бемор бўлганлиги ҳақида хабар келади. Ҳорис уни кўришга келганлардан бирига, бир йил аввал ҳазрат Абу Бакр (р.а.) билан бўлган бир зиёфатда таомга бир йилдан сўнг таъсирини кўрсатувчи заҳар солинганлигини айтган, уни сезган заҳоти дарҳол чора кўрган, аммо кечикканини айтганди. Унинг фикрича, энди ўша заҳар ўз таъсирини кўрсатаётганди. Ва бунинг натижаси фақат ўлим эди. Азиз саҳоба Абу Бакр (р.а.)нинг отаси Қуҳофа ҳақиқатан ҳазрат Абу Бакр (р.а.) билан бир кунда вафот этади.
Бу ривоятнинг қанчалик ишончлилиги бизга номаълум. Бир кунда содир бўлган ушбу қазолар сабаби хаёлий воқеа ёки тасодиф бўлиши ҳам мумкин.
* * *
Ҳазрат Оиша (р.а.) кундан-кун тобора сўниб бораётган севимли отасининг юзига боқди. Соғлигида ҳам чуқур бўлган кўзлари янада ботиб кетганди. Ётган хонасига «Халифа ётоғи» деб ном бериш учун гувоҳларга эҳтиёж бор эди. Бу умматнинг энг буюк, энг азиз инсони, энг фақир инсон уйида ҳам топиладиган бир-икки эски, яроқсиз ашёдан бошқа нарсаси йўқ эди. Аммо бу инсон Аллоҳ ва унинг Расули (с.а.в.) ёнида бошқаларга насиб қилмайдиган даражадаги юксак мақомга эга эди. Шуларни хаёлидан кечирган мўминлар онаси ҳазрат Оиша (р.а.) юрагидан тошиб келган бир шеърнинг икки байтини тилга олди ва ўша шеърнинг маъноси қуйидагича эди: «Нур юзлидир. Унинг ҳурмати билан Аллоҳдан ёмғир сўралади. Етимлар юзини кулдирган, беваларга қанот бўлган Удир».
Бу байтлар хаста кўзининг очилиб-юмилишига сабаб бўл
...Ещё* * *
Ҳазрат Оиша (р.а.) кундан-кун тобора сўниб бораётган севимли отасининг юзига боқди. Соғлигида ҳам чуқур бўлган кўзлари янада ботиб кетганди. Ётган хонасига «Халифа ётоғи» деб ном бериш учун гувоҳларга эҳтиёж бор эди. Бу умматнинг энг буюк, энг азиз инсони, энг фақир инсон уйида ҳам топиладиган бир-икки эски, яроқсиз ашёдан бошқа нарсаси йўқ эди. Аммо бу инсон Аллоҳ ва унинг Расули (с.а.в.) ёнида бошқаларга насиб қилмайдиган даражадаги юксак мақомга эга эди. Шуларни хаёлидан кечирган мўминлар онаси ҳазрат Оиша (р.а.) юрагидан тошиб келган бир шеърнинг икки байтини тилга олди ва ўша шеърнинг маъноси қуйидагича эди: «Нур юзлидир. Унинг ҳурмати билан Аллоҳдан ёмғир сўралади. Етимлар юзини кулдирган, беваларга қанот бўлган Удир».
Бу байтлар хаста кўзининг очилиб-юмилишига сабаб бўлди. Секингина бошини кўтариб қизига қаради ва хазин овозда деди:
— Айтмоқчи бўлганинг Расулуллоҳ (с.а.в.)дир. Ҳазрат Оиша (р.а.) бу шеърни Расулуллоҳ (с.а.в.)га атаб амакиси Абу Толиб тарафидан айтилганини билмасди, севикли падарига боқаркан, Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг хаёли ҳам бу чеҳрада акс этгандек бўлди. «Киши севгани билан биргадир», дея марҳамат қилган Буюк Пайғамбар (с.а.в.)нинг шу онда ўз дардида қовурилаётган ҳазрат Абу Бакр (р.а.)нинг ёнида бўлиб, руҳ ва кўнгил бирлиги натижасида хаста юзида шунақа бир ҳолат намоён бўлиши ҳам мумкин.
* * *
Ўша кунларнинг бирида ҳазрат Абу Бакр (р.а.) ҳузурларига бир киши келади:
— Ассалому алайкум, эй, Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг халифаси!
— Ваалайкум ассалом, эй, Салмон!
— Менга васият қиларсан, деб келдим.
— Албатта, Салмон, мендан кейин бир қанча фотиҳлар бўлади. Сени улар ичида қорнини ва тўрвасини тўлдирувчи одам сифатида бўлишингни истамайман. Маълумки, беш вақт намоз ўқиган киши Аллоҳнинг лутфи ва марҳамати, ҳимоясида яшайди. Бу имкониятдан фойдаланиб, Аллоҳнинг бир бандасига озор берма. Агард
...Ещё* * *
Ўша кунларнинг бирида ҳазрат Абу Бакр (р.а.) ҳузурларига бир киши келади:
— Ассалому алайкум, эй, Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг халифаси!
— Ваалайкум ассалом, эй, Салмон!
— Менга васият қиларсан, деб келдим.
— Албатта, Салмон, мендан кейин бир қанча фотиҳлар бўлади. Сени улар ичида қорнини ва тўрвасини тўлдирувчи одам сифатида бўлишингни истамайман. Маълумки, беш вақт намоз ўқиган киши Аллоҳнинг лутфи ва марҳамати, ҳимоясида яшайди. Бу имкониятдан фойдаланиб, Аллоҳнинг бир бандасига озор берма. Агарда шундай қилсанг, Аллоҳ ҳисоб қилиб, юзинг билан оловга ташлайди...
Мажолсиз беморнинг ортиқ сўзлашга дармони йўқ эди. Шу сабабли Салмон унга шифо тилаб, чиқиб кетди.
* * *
Тобора умри тугаб бораётганини ҳис қилган ҳазрат Абу Бақр (р.а.) қисқа вақт ичида қарор қилди ва бутун масъулиятни ҳис қилиб ўрнига халифа тайинламоқчи бўлди. Бу умматни икки йил олдинги воқеаларга учратмасдан халифалик ишини тугатмоқчи эди.
Бир ярим йил олдин Қуръони каримни бутун китоб ҳолида тўплашни таклиф қилган ҳазрат Умар (р.а.)га: «Ҳазрат Пайғамбаримиз (с.а.в.) қилмаган ишни биз қандай қиламиз?» деган муаммоли саводни берган халифа энди Расулуллоҳ (с.а.в.) қилмаган ишни бажаришга қатъий азм қилган ҳазрат Абу Бакр (р.а.) орасида анчагина фарқ бор эди. Икки ярим йилга яқин давр мобайнида давлат бошлиғи вазифасида ишлаб, ҳақиқатан анча пишганди. Кеча кўролмаётган ҳақиқатларни бугун яхшигина англаб оларди. Вақт ва воқеалар инсон учун шубҳасиз энг яхши сабоқдир.
* * *
Бир куни Абу Бакр (р.а.) ўз ҳузурига Абдураҳмон бин Авфни чақиришларини илтимос қилди. Шундан кейин дарҳол хабар юборилди ва кўп ўтмай кириб келган оқсоқ, очиқ чеҳрали бир киши, «Мени йўқладингми, эй, Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг халифаси»,-дея кириб кедди.
— Ҳа, Абдураҳмон, кел, бу ёққа ўтир.
— Бугун аҳволинг бироз тузукка ўхшайди, умид қиламанки, шифо топасан.
Ҳақиқатан умид қиляпсанми, эй, севимли дўстим? Лекин мен умидвор эмасман. Менимча, дунё билан видолашадиган вақт яқин. Ўлимимдан аввал мўминлар ишини зиммасига оладиган бир инсонни тайинлаб, инсонларни ташвишга тушишидан қутқарайин. Сени ҳам шу масалада фикрингни билмоқчи бўлиб чақиртиргандим. Энди менга айт-чи,
...Ещё* * *
Бир куни Абу Бакр (р.а.) ўз ҳузурига Абдураҳмон бин Авфни чақиришларини илтимос қилди. Шундан кейин дарҳол хабар юборилди ва кўп ўтмай кириб келган оқсоқ, очиқ чеҳрали бир киши, «Мени йўқладингми, эй, Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг халифаси»,-дея кириб кедди.
— Ҳа, Абдураҳмон, кел, бу ёққа ўтир.
— Бугун аҳволинг бироз тузукка ўхшайди, умид қиламанки, шифо топасан.
Ҳақиқатан умид қиляпсанми, эй, севимли дўстим? Лекин мен умидвор эмасман. Менимча, дунё билан видолашадиган вақт яқин. Ўлимимдан аввал мўминлар ишини зиммасига оладиган бир инсонни тайинлаб, инсонларни ташвишга тушишидан қутқарайин. Сени ҳам шу масалада фикрингни билмоқчи бўлиб чақиртиргандим. Энди менга айт-чи, Умар бин Ҳаттоб ҳақида фикринг қанақа?
Ҳазрат Абдураҳмон ўйлаб ўтирмасдан жавоб берди:
— Нега мендан кўра яхшироқ биладиган инсонинг ҳақида мендан сўраяпсан?
— Билсам ҳам, сенинг ҳам фикрингни билмоқчиман.
— У сен ўйлагандан ҳам яхшироқ бир инсондир. Аммо бироз қаттиққўл табиатлироқ.
— Умарнинг бу табиати мени юмшоқ, деб билишингдандир. Мен уни жиддий кузатдим.
Натижа шуки, мен бирор одамга ғазаб қилсам, Умар у одамнинг яхши томонларини кўрсатишга ҳаракат қилди, мени юмшоқ хулқда кўрган вақт тенгликни сақлаш учун у шиддатли бўлди.
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) ўзи учун муҳим бўлган гапни ҳазрат Абдураҳмонга ҳам маъқул бўлганини билди ва паст овозда қўшимча қилди:
— </
...Ещё— У сен ўйлагандан ҳам яхшироқ бир инсондир. Аммо бироз қаттиққўл табиатлироқ.
— Умарнинг бу табиати мени юмшоқ, деб билишингдандир. Мен уни жиддий кузатдим.
Натижа шуки, мен бирор одамга ғазаб қилсам, Умар у одамнинг яхши томонларини кўрсатишга ҳаракат қилди, мени юмшоқ хулқда кўрган вақт тенгликни сақлаш учун у шиддатли бўлди.
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) ўзи учун муҳим бўлган гапни ҳазрат Абдураҳмонга ҳам маъқул бўлганини билди ва паст овозда қўшимча қилди:
— Бу гап орамизда сир бўлиб қолишини илтимос қиламан...
— Ишонишинг мумкин, эй, Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг халифаси, — деди Абдураҳмон бин Авф ва оқсоқланганича хонани тарк этди. Энди бири калта бўлиб қолган оёғини иймон, Ислом йўлида фидо қилган, Расулуллоҳ (с.а.в.)ни душмандан мудофаа қилганида шу ҳолга тушган эди. Ўзи учун унутилмас бир шараф, тенгсиз ширин хотира бўлган бу воқеани билмаганлар айб (нуқсон) ҳисоблашарди. Улар фикрининг аҳамиятсизлиги маълум. У ҳаётида Расулуллоҳ (с.а.в.)дан жаннат хушхабарини олган инсон эди. Ҳаётининг бу хушхабарга муносиблигини исботлаган ва давом этгирган шахсдир.
* * *
Абу Бакр (р.а.) ҳазратлари барча яқинларини ҳузурларига чорлар эканлар, навбатдаги биродарларини йўқлаттирдилар.
— Менга Усмон бин Аффонни чақиринг!...
Бироздан сўнг Расулуллоҳ (с.а.в.)га икки маротаба куёв бўлиш бахтига муяссар бўлган ва шу сабаб икки нур маъносини билдирувчи «Зиннурайн» номини олган бир инсон кириб келди.
— Ассалому алайкум, эй, Расулулуллоҳ(с.а,в.)нинг халифаси!
— Ваалайкум ассалом, Усмон. Кел, сендан бир киши хусусида сўрамоқчиман. У Умардир, кўпчиликдан у ҳақда фикр олдим ва шулар қаторида сенинг фикрингни ҳам билмоқчиман.</s
...Ещё* * *
Абу Бакр (р.а.) ҳазратлари барча яқинларини ҳузурларига чорлар эканлар, навбатдаги биродарларини йўқлаттирдилар.
— Менга Усмон бин Аффонни чақиринг!...
Бироздан сўнг Расулуллоҳ (с.а.в.)га икки маротаба куёв бўлиш бахтига муяссар бўлган ва шу сабаб икки нур маъносини билдирувчи «Зиннурайн» номини олган бир инсон кириб келди.
— Ассалому алайкум, эй, Расулулуллоҳ(с.а,в.)нинг халифаси!
— Ваалайкум ассалом, Усмон. Кел, сендан бир киши хусусида сўрамоқчиман. У Умардир, кўпчиликдан у ҳақда фикр олдим ва шулар қаторида сенинг фикрингни ҳам билмоқчиман.
— Менимча унинг ичи, ташқи қиёфасидан ҳам яхшироқ. Орамизда унга тенглашадиган инсон йўқ...
Ҳазрат Абу Бақр (р.а.) халифа тайинлаш ҳақидаги фикрлари тасдиқланганидан мамнун бўлганди. Унга ҳам бу суҳбат сир сақланишини айтгач, кетишига изн берди. Кейин Авс қабиласи бошлиғи Усайд бин Ҳудайрни чақиртирди. Унга ҳам шу саволни берди. Ундан:
— Сендан кейин энг хайрли инсон сифатида уни кўраман. Юмшоқ муомала лозим бўлган жойда юмшоқ муомала қилади, қаттиққўллик керак жойда, қаттиққўл бўлади. Унинг ички дунёси, ташқи кўринишидан ҳам яхшидир. Орамизда халифаликка ундан муносиброқ киши йўқ, - деган жавобни олди.
Кейин ҳазрат Абу Бакр (р.а.) муҳожир ва Ансор қабилаларидан фикрлари муҳим бўлган кишиларни чақиртирди. Олинган натижа ижобий эди. Кўнгли хотиржам бўлди. Энди эса қатьий бўлган қарорини эълон қилиши мумкин эди.
* * *
Фикр алмашиш учун чақирилганлар билан бўлган суҳбатнинг сир тутилиши фойдали эди. Бироқ, бу кенгашга нима учун ҳазрат Али (р.а.)дек илм ва фазилат соҳиби чақирилмади, нега унинг фикри сўралмади?
Бу саволга жавобни фақат Абу Бакр (р.а.)гина изоҳлаб бериши мумкин. Афсуски бу мумкин эмас. Маълум бўлгани шуки, кенгашга чакирилганларнинг ҳеч бири Пайғамбаримиз (с.а.в.)га ҳазрат Алидан кўра яқинроқ эмасди. Ҳеч бири ҳазрат Алидан аввал иймон келтирмаганди. Ҳеч бири ҳазрат Алидан кўра кўпроқ Ислом динига ва Расулуллоҳ (с.а.в.)га хизмат қилмаган эди. Шу билан бирга халифа тайинлаш балки жуда шошилинч бўлгани учун Ул зотнинг фикри сўралмадими? Ҳеч бир сабабсиз зътибордан четда қолдирилди. Бу ўринда шундай савол туғилиши мумкин. Қизиқ, ҳазрат Али(р.а.) халифаликка даъвогармиди?...
Хўш, ҳазрат Али (р.а.)нинг фикри сўрал
...Ещё* * *
Фикр алмашиш учун чақирилганлар билан бўлган суҳбатнинг сир тутилиши фойдали эди. Бироқ, бу кенгашга нима учун ҳазрат Али (р.а.)дек илм ва фазилат соҳиби чақирилмади, нега унинг фикри сўралмади?
Бу саволга жавобни фақат Абу Бакр (р.а.)гина изоҳлаб бериши мумкин. Афсуски бу мумкин эмас. Маълум бўлгани шуки, кенгашга чакирилганларнинг ҳеч бири Пайғамбаримиз (с.а.в.)га ҳазрат Алидан кўра яқинроқ эмасди. Ҳеч бири ҳазрат Алидан аввал иймон келтирмаганди. Ҳеч бири ҳазрат Алидан кўра кўпроқ Ислом динига ва Расулуллоҳ (с.а.в.)га хизмат қилмаган эди. Шу билан бирга халифа тайинлаш балки жуда шошилинч бўлгани учун Ул зотнинг фикри сўралмадими? Ҳеч бир сабабсиз зътибордан четда қолдирилди. Бу ўринда шундай савол туғилиши мумкин. Қизиқ, ҳазрат Али(р.а.) халифаликка даъвогармиди?...
Хўш, ҳазрат Али (р.а.)нинг фикри сўралса, У нима дерди? Шундай тахмин қилиш мумкинки, ҳазрат Умар (р.а.) хусусида айтадиган фикри бошқа дўстлариникидан фарқ қилмасди. Ҳазрат Али ҳақиқатан ҳам адолатли, бировнинг ҳақига хиёнат қилмаган инсон эди. Ҳазрат Умар халифаликни қабул қилгандан кейин, энг кичик эътироз кучаймаганлиги ва доимо унга ёрдамчи бўлгани унинг бу ажойиб феъл-атворидан далолатдир.
* * *
Ҳазрат Умар(р.а.)нинг «Валийаҳд» сифатида тайинланишини билган бир неча киши ҳазрат Абу Бакр(р.а.)ни зиёрат қилдилар. Зиёратга келганлар орасида Талҳа бин Убайдуллоҳ сўз олиб, эътироз билдирди:
— Умар бин Ҳаттобни халифа этиб тайинламоқчи экансан, аввало унинг тазйиқ ва шиддатини кўриб турибсан. Агар у халифа бўлса, ҳолимиз нима кечади? Эртага Раббингга қандай жавоб берасан? — деди.
Талҳа ўз сўзлари билан уни тайинласанг бу умматни қийинчиликка солган бўласан, бунинг масъулияти ҳам оғир бўлади, демоқчи эди.
Бу сўзлар ҳазрат Абу Бакр (р.а.)ни асабийлаштирди. Ўзини ўтирғизишларини сўради ва ўткир нигоҳи билан Талҳага қаради. Талҳани
...Ещё* * *
Ҳазрат Умар(р.а.)нинг «Валийаҳд» сифатида тайинланишини билган бир неча киши ҳазрат Абу Бакр(р.а.)ни зиёрат қилдилар. Зиёратга келганлар орасида Талҳа бин Убайдуллоҳ сўз олиб, эътироз билдирди:
— Умар бин Ҳаттобни халифа этиб тайинламоқчи экансан, аввало унинг тазйиқ ва шиддатини кўриб турибсан. Агар у халифа бўлса, ҳолимиз нима кечади? Эртага Раббингга қандай жавоб берасан? — деди.
Талҳа ўз сўзлари билан уни тайинласанг бу умматни қийинчиликка солган бўласан, бунинг масъулияти ҳам оғир бўлади, демоқчи эди.
Бу сўзлар ҳазрат Абу Бакр (р.а.)ни асабийлаштирди. Ўзини ўтирғизишларини сўради ва ўткир нигоҳи билан Талҳага қаради. Талҳанинг сўзларига жавоб бериши лозим эди. Шу сабабли ишонч билан гап бошлади:
— Эй, Талҳа, мени Аллоҳнинг азоби билан қўрқитмоқчимисан? Сизга зулм қилган, ҳақингизни еб, дунё тўплаган киши паришон бўлсин. Мен Раббимга етишганимда ва бу мавзуда ҳисоб беришимга тўғри келганда: «Аллоҳим, сенинг қулларингга энг яхши қулингни халифа қилиб қолдирдим», дейман. Менинг бу сўзларимни сиз каби ўйлайдиганларга етказинг, - деди.
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.)нинг бошқа сўз айтишга мажоли қолмади. Халифани ўрнига ётқиздилар ва ҳаммалари унинг ҳузуридан чиқиб кетдилар.
* * *
Кейинги кун халифани ҳолидан хабар олишга Абдураҳмон келди.
— Бугун кўринишинг яхши, эй, халифа. Яратганга шукур, шифо топган ҳолда тонгга етишдинг.
—Шундай деб ўйлайсанми, эй, Абдураҳмон. —Албатга.
—Лекин мен умид қилаётганим йўқ... Бироз сукутдан сўнг халифа ўз сўзида давом этди, -мен ўз қарашларимга кўра энг оқил, деб билган инсонни сизларга амир этиб тайинладим. Баъзилар менинг бу қароримдан роҳатсиз бўлганларини сезиб турибман. Ҳаммаси бу халифаликни фақат ўзига тегишли бўлишини исташмоқда. Дунёни ўзингизга йўналган ҳолда кўрмоқдасиз. Ҳолбуки, у ҳеч қайси томонга йўналмагандир. У сизга йўналади, аммо у пайтда ялтир-юлтур кийимлар киясиз, тунлар (юнг) устида ётиш сизга кирпи (типратикан) устида ёт
...Ещё* * *
Кейинги кун халифани ҳолидан хабар олишга Абдураҳмон келди.
— Бугун кўринишинг яхши, эй, халифа. Яратганга шукур, шифо топган ҳолда тонгга етишдинг.
—Шундай деб ўйлайсанми, эй, Абдураҳмон. —Албатга.
—Лекин мен умид қилаётганим йўқ... Бироз сукутдан сўнг халифа ўз сўзида давом этди, -мен ўз қарашларимга кўра энг оқил, деб билган инсонни сизларга амир этиб тайинладим. Баъзилар менинг бу қароримдан роҳатсиз бўлганларини сезиб турибман. Ҳаммаси бу халифаликни фақат ўзига тегишли бўлишини исташмоқда. Дунёни ўзингизга йўналган ҳолда кўрмоқдасиз. Ҳолбуки, у ҳеч қайси томонга йўналмагандир. У сизга йўналади, аммо у пайтда ялтир-юлтур кийимлар киясиз, тунлар (юнг) устида ётиш сизга кирпи (типратикан) устида ётгандек роҳатсиз туюлади (қуш пати устида ётишни истаб қоласиз). Аминманки, бирор кимнинг айбсиз ерга тиз чўктирилиб, бўйнининг узилиши, сизнинг дунё дардига берилиб, инсонларни залолатга бошлаган, ҳақ йўлдан айрилган кишилар бўлишингиздан кўра хайрлидир.
Ҳазрат Абдураҳмон халифанинг сўзини бўлди:
— Тинчлан, ҳаяжонланма, ҳузурсиз бўласан. Баъзилар сен каби ўйлайдилар, булар сен билан биродардирлар. Баъзилар эса сенга муҳолифдирлар. Булар ҳам фикрларининг тўғри эканлигига ишонганлари учун сенга тавсия этмоқдалар. Булар ҳам сенинг самимий дўстларинг, сенинг яхшилигингни билган кишилардир. Биз сенинг хайрли иш қилмоқчи эканлигингни биламиз. Бизга маълумки, сен солиҳ инсонсан. Инсонларга ҳамиша яхшилик истайсан. Дунё молининг қўлдан кетиши сени маҳзун этолмайди.
Ҳа, тўғри айтаяпсан. Мол-дунё учун қайғурмайман. Аммо ҳаётимда уч нарса борки, уни қилмаган бўлишни хоҳлардим. Яна қилмаган уч ишим борки, қанийди қилсам, дейман. Яна уч нарса борки, уларни Набийи Акрам (с.а.в.)дан сўрашни истардим.
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) бир нафас тин олиб, давом этди:
— Қилганим учун пушаймон бўлган уч нарса қуйидагилардир: аввало, ҳазрат Фотима(р.а.) оиласига аралашмасликни, тил теккизмасликни орзу қилардим. У ерда тўпланганлар жангга қарор қилишиб бу эшикни ёпишган бўлса, уни қайта бор очмасликни орзу қилардим. Кейингиси, Фужоани ёнмаслигини истардим. Уни ё ўлдиришим керак ёхуд қўйворишим керак эди, деб ўйлардим. Яна хоҳлардимки, Сақифада ўтказилган йиғилишида халифалик ишини икки кишидан (Умар ва Абу Убайдадан) бирига қолдирсам эди. Улар
...ЕщёҲа, тўғри айтаяпсан. Мол-дунё учун қайғурмайман. Аммо ҳаётимда уч нарса борки, уни қилмаган бўлишни хоҳлардим. Яна қилмаган уч ишим борки, қанийди қилсам, дейман. Яна уч нарса борки, уларни Набийи Акрам (с.а.в.)дан сўрашни истардим.
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) бир нафас тин олиб, давом этди:
— Қилганим учун пушаймон бўлган уч нарса қуйидагилардир: аввало, ҳазрат Фотима(р.а.) оиласига аралашмасликни, тил теккизмасликни орзу қилардим. У ерда тўпланганлар жангга қарор қилишиб бу эшикни ёпишган бўлса, уни қайта бор очмасликни орзу қилардим. Кейингиси, Фужоани ёнмаслигини истардим. Уни ё ўлдиришим керак ёхуд қўйворишим керак эди, деб ўйлардим. Яна хоҳлардимки, Сақифада ўтказилган йиғилишида халифалик ишини икки кишидан (Умар ва Абу Убайдадан) бирига қолдирсам эди. Улардан бири амир, мен эса ёрдамчи вазир бўлсам эди...
Бироз тин олгач, халифа сўзида давом этди, - қилмаганим учун қайғурган ишларим ҳам бор, яъни Ашъос бин Қайс асир сифатида келтирилганда, ўлдирмаганим учун афсусдаман. Ўша кундан буён ва бугунга қадар кузатдимки, қаерда фитна чиқадиган бўлса, Ашъос унга ёрдамчи бўлади, ёқлаб чиқади. Холид бин Валидни қўзғолон кўтарганларга қарши юборганимда «Зулқасса»да турсам эди. Шояд мусулмонлар урушда мағлуб бўлсалар, мен қарши чиқсам ва ёрдам берсайдим.
Яна истардимки, Холид бин Валидни Ироқдан Сурияга жўнатган пайтимда, Умар бин Хаттобни Ироққа жўнатдим. Шундай қилиб, ҳар икки қулимни (Холид ва Умарни ҳам) Аллоҳ йўлида осган бўлардим. Расулуллоҳ (с.а.в.)дан сўрашни истаган нарсаларим қуйидагилардир: истардимки, бу халифалик кимга тегишли бўлишини, Ансорнинг халифалик ишида ҳаққи бор-йўқлигини, қизларининг ва аммаларининг меросдаги улушини сўрашни истардим. Чунки бу иккисига тегадиган мерос хусусида ҳануз баъзи андишалар бор.
* * *
Халифанинг сўнгги сўзларини эшитиш, унинг ҳузурида бўлиш Усмон бин Аффонга келганди. Бироз вақтдан сўнг ичкари кирган Усмон бин Аффон сўз бошлади:
— Мени чақиртирдингми, эй, Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг халифаси, — деди.
—Ҳа, Усмон. Дарҳол қоғоз ва қалам тайёрла. —Тайёрман, эй, халифа.
— Ёз: «Бисмиллаҳир Раҳмонир Роҳийм. Бу ёзув Абу Қуҳофа ўғли Абу Бакрнинг охират оламига кетиш олдидан, яъни кофирнинг иймо
...Ещё* * *
Халифанинг сўнгги сўзларини эшитиш, унинг ҳузурида бўлиш Усмон бин Аффонга келганди. Бироз вақтдан сўнг ичкари кирган Усмон бин Аффон сўз бошлади:
— Мени чақиртирдингми, эй, Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг халифаси, — деди.
—Ҳа, Усмон. Дарҳол қоғоз ва қалам тайёрла. —Тайёрман, эй, халифа.
— Ёз: «Бисмиллаҳир Раҳмонир Роҳийм. Бу ёзув Абу Қуҳофа ўғли Абу Бакрнинг охират оламига кетиш олдидан, яъни кофирнинг иймонга келган, исёнкорнинг ҳақиқатга бўйин эгган, ёлғон, ҳатто рост сўзлаган ўлим они бўлган дунёдаги сўнгги соатларида ёздирган васиятидир:
Биласизки, мен сизга Умар бин Хаттобни халифа этиб қолдирмоқдаман. Уларнинг сўзларини тингланг ва итоат этинг. Мен Аллоҳга, Пайғамбаримиз (с.а.в.)га, динимга, нафсимга ва сизга нисбатан нуқсонли ишлар қилмадим, деб ўйлайман. Агар у сизларга адолатли бўлса, ўзидан кутганимизни килган бўлади. Агар кутганимизни қилмаса ва ўзгариб кетса, ёмонликлари учун оладиган гуноҳ бор. Мен сизларга яхшилик истаб, оқил инсонни танладим.
«Аммо, имон келтирган ва эзгу ишларни қилган ҳамда доим Аллоҳни ёд этган ва (илгари) мазлум бўлганларидан кейин (Ислом равнақ топгач) ғолиб бўлган кишилар (мустаснодирлар). Зулм қилганлар эса яқинда қандай оқибат сари кетаётганларини билиб олурлар!» (Шуаро сураси, 227-оят).
Аллоҳнинг саломи ва раҳмати, баракотлари сизга ёғилсин».
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) сўзларини тугатди ва ёзилган васиятномани муҳрлашни буюрди. Ҳазрат Усмон бу амрни бажарди. Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) қўлларини кўтариб, қуйидагича дуо қилди:
— «Аллоҳим, мен бу халифани тайинлаш билан фақат мўминларга яхшилик истадим. Ораларида фитна чиқишидан қўрқдим. Ростини мендан кўра яхши билганинг учун бу ишни қилдим. Бу мавзуда ўз қарашларимдан келиб чиқдим. Қулларинг ичидан энг оқил ва кучлисини, уларни бошқаришини истовчи кишини тайинладим. Мен бу ҳолга тушдим. Инсонларга менинг вакилим сен бўл! Улар сенинг қулларинг. Халифаларини ўзларига муносиб қилгин. Уни Пайғамбаринг (с.а.в.) ва солиҳ қулларингни йўлига кирган Рашид халифалар ка
...ЕщёАллоҳнинг саломи ва раҳмати, баракотлари сизга ёғилсин».
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) сўзларини тугатди ва ёзилган васиятномани муҳрлашни буюрди. Ҳазрат Усмон бу амрни бажарди. Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) қўлларини кўтариб, қуйидагича дуо қилди:
— «Аллоҳим, мен бу халифани тайинлаш билан фақат мўминларга яхшилик истадим. Ораларида фитна чиқишидан қўрқдим. Ростини мендан кўра яхши билганинг учун бу ишни қилдим. Бу мавзуда ўз қарашларимдан келиб чиқдим. Қулларинг ичидан энг оқил ва кучлисини, уларни бошқаришини истовчи кишини тайинладим. Мен бу ҳолга тушдим. Инсонларга менинг вакилим сен бўл! Улар сенинг қулларинг. Халифаларини ўзларига муносиб қилгин. Уни Пайғамбаринг (с.а.в.) ва солиҳ қулларингни йўлига кирган Рашид халифалар каби қил».
одамларнинг ёнига чиқди ва:
— Шу саҳифада исми ёзилган инсонга итоат қиласизми, яъни уни халифа сифатида қабул қиласизми? — деди.
У ердагиларнинг бир қисми розилигини билдиришди. Бир қисми эса биз кимнинг халифа бўлишини тахмин қиляпмиз, - дедилар. Ҳазрат Алининг: «Умар бўлиши керак!» деган овози эшитилди. Аммо ҳеч ким эътироз билдирмади. Ҳазрат Абу Бакр (р.а.)нинг олдигача келган ва фикрларини ошкора айтганлардан сас чиқмади. Ёки олган жавоблари уларни қониқтирганди, ё аксарият кишилар рози бўлган бу ишга ноилож рози бўлишаётганди.
Шу пайт хонанинг деразаси очилди. Ҳолдан тойган, мажолсиз Абу Бакр (р.а.)нинг юзи кўринди. Йиқилиб кетмаслиги учун аёли Асмо бинти Умайс уни суяб турарди.
— Сизга халифа этиб тайинлаган одамга розимисиз? Валлоҳи, бу хусусда кўп ўйладим. Сизга бирор қариндошимни халифа қилганим йўқ. Умар бин Хаттобни тайинладим. Уни тингланг ва итоат қилинг, — деди.
Тўпланганлар:
— Тинглаймиз ва итоат қиламиз, — дедилар. Сўнгра ҳазрат Усмон қўлида ушлаб турган номани ўқиди. Шахсан Абу Бакр (р.а.) тарафидан эълон қилинган исм билан, ёзилган васиқадаги исм айни бир шахс эканлиги маълум бўлди.
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) орқага чекинди ва: «Менга Умарни чақиринг», - дедилар. Бу чорловдан кейи
...ЕщёШу пайт хонанинг деразаси очилди. Ҳолдан тойган, мажолсиз Абу Бакр (р.а.)нинг юзи кўринди. Йиқилиб кетмаслиги учун аёли Асмо бинти Умайс уни суяб турарди.
— Сизга халифа этиб тайинлаган одамга розимисиз? Валлоҳи, бу хусусда кўп ўйладим. Сизга бирор қариндошимни халифа қилганим йўқ. Умар бин Хаттобни тайинладим. Уни тингланг ва итоат қилинг, — деди.
Тўпланганлар:
— Тинглаймиз ва итоат қиламиз, — дедилар. Сўнгра ҳазрат Усмон қўлида ушлаб турган номани ўқиди. Шахсан Абу Бакр (р.а.) тарафидан эълон қилинган исм билан, ёзилган васиқадаги исм айни бир шахс эканлиги маълум бўлди.
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) орқага чекинди ва: «Менга Умарни чақиринг», - дедилар. Бу чорловдан кейин ҳазрат Умар (р.а.) келдилар ва улар ёлғиз қолишди. Шундан сўнг ҳазрат Абу Бакр (р.а.) сўз бошлади:
— Эй, Умар, сени Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг саҳобаларига халифа этиб тайинладим. Доимо Аллоҳдан қўрқишингни тавсия қиламан. Аллоҳ таолонинг инсонлар учун тунда қилиши керак бўлган бир ҳаққи борки, уни кундузи қабул қилмайди. Қундузи бажарилиши лозим бўлган бир ҳаққи борки, тунда бажарилса қабул қилмайди. Аллоҳнинг фарз ибодатлари бажарилмаса, нафл қилган ибодати қабул қилинмайди.
— Эй, Умар, қиёмат куни тарозиси оғир босганлар фақат Аллоҳни севган ва унга боғлиқ бўлганлари учун бу даражага эришадилар. Ҳақдан бошқа бир нарса қўйилмаган бир тарозининг оғир босиши табиий ҳол. Тарозиси енгил бўлганлар эса фақат ботинга боғлиқ бўлганлари туфайли бу натижага эришадилар. Залолатдан бошқа бир нарса қўйилмаган тарозининг енгил келиши ҳам табиий ҳолдир.
— Эй, Умар, кенгчилик ҳақидаги оятлар, шиддатли оятлар билан бирга туширилган. Шиддатли оятлар эса ҳузур бағишловчи оятлар билан бирга нозил қилинган. Токи мўмин ҳар иккисини ҳам эсда тутсин. Умид билан яшасин, аммо азоб қўрқувини ҳам унутмасин. Амалга ошмайдиган нарсага умид боғламасин, ўзни ўзи таҳликага қўймасин!
— Эй, Умар, қара, Аллоҳ жаҳаннам аҳлини қилган гуноҳ амаллари билан эслайди. Мен улар ҳақида ўйлаган пайтимда, «Умид қиламанки, мен ундайлардан бўлмайман», дейман. Жаннат аҳлини эса қилган савоб ишлари билан таъриф этади. Чунки уларнинг майда-чуйда камчиликларини кечирган. Мен уларни эслаганимда «Улар қаерда-ю, мен қаерда?» дейман.
— Эй, Умар,
...Ещё— Эй, Умар, кенгчилик ҳақидаги оятлар, шиддатли оятлар билан бирга туширилган. Шиддатли оятлар эса ҳузур бағишловчи оятлар билан бирга нозил қилинган. Токи мўмин ҳар иккисини ҳам эсда тутсин. Умид билан яшасин, аммо азоб қўрқувини ҳам унутмасин. Амалга ошмайдиган нарсага умид боғламасин, ўзни ўзи таҳликага қўймасин!
— Эй, Умар, қара, Аллоҳ жаҳаннам аҳлини қилган гуноҳ амаллари билан эслайди. Мен улар ҳақида ўйлаган пайтимда, «Умид қиламанки, мен ундайлардан бўлмайман», дейман. Жаннат аҳлини эса қилган савоб ишлари билан таъриф этади. Чунки уларнинг майда-чуйда камчиликларини кечирган. Мен уларни эслаганимда «Улар қаерда-ю, мен қаерда?» дейман.
— Эй, Умар, менинг васиятимга амал қил! Қўлингдан келмайдиган ишларни эмас, узоқда бўлмаган ва қўлидан қутулиб бўлмайдиган ўлимни ҳамиша ёдингда тут...
Улар ўртасидаги суҳбат тугагандан сўнг ҳазрат Умар (р.а.) хайрлашиб чиқиб кетди. Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) эса қайтиб жойига чўзилди. Энди кўнгли хотиржам эди. Аллоҳ ҳузурига боришдан бошқа ўйи йўқ эди. Бу пайтда ҳазрат Оиша (р.а.) отасининг аҳволини кўриб, Ҳотам ат-Тойининг бир байтини такрорлашдан ўзини тияёлмади. Ҳотам бу байтида, «Онт ичаманки, ўлим келиб бўғзингга тиқилганда ва нафасинг қисганда бойлик инсонга ҳеч қандай фойда бермайди», -дерди.
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) мўминлар онасига қаради:
— Эй, қизгинам, Аллоҳнинг сўзи жуда тўғридир, — деди ва Қурьоннинг шу оятини ўқиди: «Мана ўлим мастлиги (жон чиқиш пайти) ҳақиқатан (етиб) келди. (Эй, инсон,) бу
(ўлим) сен ундан қочувчи бўлган нарсадир.» (Қоф сураси, 19-оят).
* * *
Бир гуруҳ кишилар Абу Бакр (р.а.)ни кўришга келишди. Уларнинг орасида йигирма уч ёшли, ҳаётининг ўн йилини Расули Акрам (с.а.в.)га хизмат қилиб ўтказган Анас бин Молик ҳам бор эди. Ҳол-аҳвол сўрадилар. Ҳазрат Абу Бақр (р.а.):
— Мол-дунёмни ҳисоблаб чиқинг. Халифа бўлганимдан сўнг бойлигим ортган бўлса, ўша қисмини Умарга беринг. Халифаликни қабул қилган кунимдан бошлаб «Байтулмулк»дан (давлат мулки) олган маошимни ҳисобланг ва ўз молим ҳисобидан тўланг, - деди.
Бунинг тўлови учун бир ерининг сотилишини ва қарзининг тўланишини
...Ещё* * *
Бир гуруҳ кишилар Абу Бакр (р.а.)ни кўришга келишди. Уларнинг орасида йигирма уч ёшли, ҳаётининг ўн йилини Расули Акрам (с.а.в.)га хизмат қилиб ўтказган Анас бин Молик ҳам бор эди. Ҳол-аҳвол сўрадилар. Ҳазрат Абу Бақр (р.а.):
— Мол-дунёмни ҳисоблаб чиқинг. Халифа бўлганимдан сўнг бойлигим ортган бўлса, ўша қисмини Умарга беринг. Халифаликни қабул қилган кунимдан бошлаб «Байтулмулк»дан (давлат мулки) олган маошимни ҳисобланг ва ўз молим ҳисобидан тўланг, - деди.
Бунинг тўлови учун бир ерининг сотилишини ва қарзининг тўланишини айтди. Бу иш Анас бин Молик бошчилигида шу ердаги кишилар тарафидан амалга оширилишига келишиб олинди.
Ўртада бойлик йўқ эди. Бой бир мусулмон бўлган ва қўлидаги бойликларини қийин аҳволдаги мусулмонларга ва Аллоҳ йўлида сарф қилган эди.
Халифа бўлгандан кейин ҳам озга эмас, «жуда озга қаноат қилиб яшаган, иштаҳа очувчи таомлар билан безатилган шоҳона дастурхон атрофида ҳеч ўтирмаган, аёллари бўлмиш Асмо бинти Умайс ва Ҳабиба бинти Ҳорисалар халифанинг аёли малика сифатида эмас, озга қаноат қилган бир оиланинг аъзоси сифатида яшаган эдилар.
Агар у бажараётган вазифаси эвазига маош оладиган бўлса, у ҳаммадан кўп маош олиши керак эди. Ҳолбуки, унга халифаликни қабул қилгандан кейин тижорат билан шуғулланишни ҳам таъқиқланган эди. Тайин этилган юқори даражадаги маошни ортиғи билан олган тақдирда виждони қийналарди. Аммо Аллоҳ таоло уни бошқаларга эҳсон қилишни, «берган қўл» бўлишни бахт, деб ҳисобловчи инсон этиб яратган эди. Олган ҳақи ҳеч қачон қилган ишлари учун тўлов бўлолмасди. Ислом тарихида ҳеч қайси халифа ундан кам маош олмаган, аммо вазифасини у каби самимият билан муваффақиятли тарзда давом эттирганини айта олмайди.
* * *
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) ҳазрат Оиша (р.а.)дан сўрадилар:
— Бугун қандай кун?
— Бугун душанба, отажон.
— Расулуллоҳ қайси кун вафот этгандилар? —Душанба куни.
— Мен ҳам умид қиламанки, кечгача яшайман. Агар тунда вафот этсам, тонгни кутмай дафн этинглар. Чунки мен кунларнинг ва кечаларнинг энг севимлиси, Саййидул Анбиё (с.а.в.)га етишадиганим кун ва кечадир.
— <
...Ещё* * *
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) ҳазрат Оиша (р.а.)дан сўрадилар:
— Бугун қандай кун?
— Бугун душанба, отажон.
— Расулуллоҳ қайси кун вафот этгандилар? —Душанба куни.
— Мен ҳам умид қиламанки, кечгача яшайман. Агар тунда вафот этсам, тонгни кутмай дафн этинглар. Чунки мен кунларнинг ва кечаларнинг энг севимлиси, Саййидул Анбиё (с.а.в.)га етишадиганим кун ва кечадир.
— Эй, Оиша, бир пайтлар сенга бир ер бағишлагандим. Аммо кўнглим безовта, уни ҳам мерос орасига қўш. Уни ва бошқа меросимдан сизга тегишли бўлганини икки синглинг билан бўлишиб олинглар.
—Субҳоналлоҳ, менинг бир опам Асмо бор. Бошқа синглим йўқ, отажон.
—Ҳорисанинг қизи Ҳабиба ҳомиладор. Туғадиган фарзанди қиз бўлишини тахмин қилмоқдаман. Унинг ҳаққига хиёнат қилмаслигингни, тарбиясига эътибор қилишингни, айниқса, сендан илтимос қиламан.
Ҳазрат Абу Бакр (р.а.) чарчаганди. Бир нафасдан кейин давом этди:
— Вафот этганимдан сўнг ўзимнинг шу икки кўйлагимни ювинг ва уни кафанлик қилинг. Ҳазрати Оиша (р.а.) дарҳол эътироз билдирди:
— Отажон, Аллоҳ бизга икром этган сизга янги кафанлик оламиз.
—Янги кийим ҳаётда яшаётганларга лойиқ. Унинг эҳтиёжини қондиради. Чирийдиган жасадга муносиби эса, эски кийимлардир. Кейин эса аёли Асмо бинти Умайсга қаради:
— Эй, Асмо, мени сен юв. Агар керак бўлса, Абдураҳмон сенга ёрдамлашади.
Сўнгра Абу Бакр (р.а.) молининг бешдан бир қисмини Аллоҳ йўлида садақа қилишларини васият қилди. Энди дунё билан ҳеч бир алоқаси қолмаганди. Муборак лаблари шаҳодат калимасини такрорлади. Ҳаётининг йигирма беш йилини минг бир азобга бардош бериб тугатганди. Кўрган каби ибодат қилган Аллоҳига сўнгги орзусини айта бошлади: «Таваффанийй муслиман ва алҳиқнийй бис солиҳин. Яъни, "(Ажалим етганида) мусулмои ҳолимда жонимни олгин ва менн солиҳлар (қатори)га кўшгин." (Юсуф сураси, 101-оят).
Аллоҳ таолонинг китобида ҳазрат Юсуфнинг ёлвориши сифатида берилган бу дуони тилида, дилида бир неча марта такрорлади.
Сешанба кунги қуёш ҳам ҳар доимги вақтда чиқди, юқорилади ва ботди. Аммо бугун Расулуллоҳ(с.а.в.)нинг халифаси, мўминларнинг амири бўлган бу инсон учун бошқа кунлардек келмади. Вужуди зирқираб оғрирди. Н
...ЕщёСўнгра Абу Бакр (р.а.) молининг бешдан бир қисмини Аллоҳ йўлида садақа қилишларини васият қилди. Энди дунё билан ҳеч бир алоқаси қолмаганди. Муборак лаблари шаҳодат калимасини такрорлади. Ҳаётининг йигирма беш йилини минг бир азобга бардош бериб тугатганди. Кўрган каби ибодат қилган Аллоҳига сўнгги орзусини айта бошлади: «Таваффанийй муслиман ва алҳиқнийй бис солиҳин. Яъни, "(Ажалим етганида) мусулмои ҳолимда жонимни олгин ва менн солиҳлар (қатори)га кўшгин." (Юсуф сураси, 101-оят).
Аллоҳ таолонинг китобида ҳазрат Юсуфнинг ёлвориши сифатида берилган бу дуони тилида, дилида бир неча марта такрорлади.
Сешанба кунги қуёш ҳам ҳар доимги вақтда чиқди, юқорилади ва ботди. Аммо бугун Расулуллоҳ(с.а.в.)нинг халифаси, мўминларнинг амири бўлган бу инсон учун бошқа кунлардек келмади. Вужуди зирқираб оғрирди. Ниҳоят оқшом чўкаркан, қимирлаши ҳам ҳатто қийин бўлган лаблар яна бир марта қимирлаб: *Таваффанийй муслиман ва алҳиқнийй бис солиҳин* дуосини яна такрорлади. Зўрға эшитилаётган сўзлар муборак дуо ва ниёзлардан иборат эди. Хонаси яқинлари билан тўла эди. Бошида мўминларнинг онаси ҳазрат Оиша (р.а.), кейин эса икки аёли (ҳазрат Асмо ва ҳазрат Ҳабиба), катта ўғли Абдураҳмон ва эндигина икки ярим ёш бўлган Муҳаммад...
Булардан ташқари ҳаёти давомида унга ҳамроҳлик қилган малаклар ва айниқса унинг руҳини олиб Аллоҳ ҳузурига етказиш вазифасини бажарувчи Ажал фариштаси ҳозир турарди. Ҳаётининг тугаши учун белгиланган вақтни кутиб турарди.