Предыдущая публикация
ДЗЯЦІНСТВА АПАЛІЛА ВАЙНА
Я прысвячаю гэты аповяд усім, хто ў час нямецка-фашысцкага нашэсця аказаўся на акупіраванай тэрыторыі, каму таксама, як і маім родным, давялося перажыць нямала гора і пакут.
Сям’я маёй маці Веры Васільеўны Гарбачэўскай (у той час Ялец), жыла ў вёсцы Заяленье Драгічынскага раёна Брэсцкай вобласці. Фашысты прыйшлі ў іх мясцовасць праз некалькі дзён пасля пачатку вайны. Матуля дагэтуль (ёй споўнілася 84 гады) не можа чуць нямецкую мову і глядзець фільмы пра тыя падзеі. З памяці не сцерліся ўспаміны пра дні, калі родных і яе двойчы хацелі расстраляць за быццам бы існуючую сувязь з партызанамі – ставілі ля дома і нацэльвалі на няшчасных дарослых і перапалоханых дзяцей дулы аўтаматаў. Але кожны раз якімсьці цудам яны заставаліся жывымі.
Аднойчы вярнуліся дадому з лесу, дзе хаваліся, а прыкладна праз гадзіну ўбачылі над дрэвамі дым. Гэта было ў тым баку, дзе знаходзіўся іх шалаш. Справа ў тым, што немцы рабілі аблаву на партызан і выпадкова патрапілі на няхітрыя збудаванні. Можна толькі ўявіць сабе, што б яны зрабілі, каб у тым шалашы засталі людзей…
Ці вось такі эпізод. Раптоўна ўсіх жыхароў вёскі сагналі ў хлеў і трымалі там два дні. Відавочна, рыхтавалася кара за дыверсіі партызан. Немцы абвясцілі: калі адбудзецца хоць адзін падрыў, іх спаляць. Хтосьці папярэдзіў партызан, і тыя спынілі свае вылазкі. Большасць людзей адпусцілі, але расстралялі жанчыну з дзецьмі за спробу ўцячы…
Летам 1944 года акупанты хацелі адправіць жыхароў навакольных населеных пунктаў у Германію. Людскі натоўп з адабраных да вывазу ахоўвалі аўтаматчыкі. Мая маці і яе сястрычка былі самымі малодшымі, вельмі стаміліся і не маглі больш ісці. Тады адзін нямецкі салдат пасадзіў іх у грузавік, дзе ехалі салдаты. Да вечара яны дабраліся да Драгічына, начавалі на зямлі, а раніцай прачнуліся і ўбачылі: фашысты зніклі. Людзі пабеглі да цэнтральнай дарогі і там маглі назіраць, як немцы ўцякаюць на перапоўненых машынах, некаторыя нават на падножках. Прабіраліся ў свае вёскі лесам, над якім узвівалася полымя. Навокал грымела артылерыя. Ніхто не разумеў, што адбываецца. Калі маці з роднымі на наступны дзень прыйшла да сваёй хаты, на дварэ ўбачылі савецкіх салдат і вельмі ўзрадаваліся. Хутка чырвонаармейцы рушылі далей на захад. Гэта было доўгачаканае і імклівае наступленне Чырвонай Арміі.
Мой дзядуля Васілій Аляксеевіч (бацька маці) на той момант знаходзіўся ў канцлагеры, куды немцы сагналі ўсіх мужчын з наваколля, каб узводзіць ахоўныя збудаванні. Некалькі вязняў зрабілі падкоп і ўцяклі з лагера. Дзед прабіраўся дадому полем толькі ноччу. Каб не памерці з голаду, еў зерне з каласкоў. Калі дабраўся ў родныя мясціны, убачыў: нікога няма, і рушыў да сястры ў суседнюю вёску. Тыя месцы на палескіх балотах з’яўляліся цэнтрам партызанскага руху. Як сустрэў партызанаў, тыя не паверылі, што мужчына ідзе да сваякоў, прынялі за лазутчыка, абяцалі расстраляць, калі сястра не прызнае. Але яна кінулася да яго са словамі: “Васіль, браток мой...”
Адразу пасля вызвалення Беларусі дзядулю прызвалі ў Чырвоную Армію. Ён служыў на 1-м Прыбалтыйскім фронце ў 1080-м стралковым палку 310-й стралковай дывізіі. Удзельнічаў у штурме горада Кёнінгзберга, у баях за вызваленне польскіх гарадоў Гдыня і Гданьск, сустракаўся з войскамі саюзнікаў на рацэ Эльбе. Дзядуля ўспамінаў, як амерыканцы запрашалі савецкіх салдат плыць з імі ў ЗША. Многія лічылі гэта прывабным, згаджаліся, аднак дзядуля не мог уявіць, што можна кінуць сям’ю. Мама ж расказвала, як яны кожны вечар станавіліся на калені і маліліся, каб хутчэй скончылася вайна, і бацька вярнуўся дадому. Ён прыйшоў…
Усе чатыры гады, пакуль ішла вайна, дзеці не вучыліся, а 1 верасня 1944 года школа распачала сваю дзейнасць. Не хапала чарнілаў, сшыткаў. Бацькі настойвалі торф, і гэтай чорнай вадой на абрыўках картону ці між радкоў газет хлопчыкі і дзяўчынкі выводзілі літары і рашалі прыклады. Падручнік меўся адзін на ўвесь клас. У сярэдніх класах школы мама вучылася ў вёсцы Хомск. Там нават партаў не было, пісалі на каленях. Узрост вучняў – самы розны. Хоць наўкола холад і голад, але ўсе разумелі: трэба вучыцца…
Аднойчы ў клас увайшла настаўніца і абвясціла: “Вайна скончылася! Перамога!”. Ніхто не змог стрымаць слёз. Матуля ўмела выдатна расказваць, таму карціна таго, што адбывалася ў той дзень, уяўляецца яскрава. Нават я не магу не плакаць. Кожны раз, калі вяртаюся да гэтай гісторыі, думаю: колькі гора давялося перажыць ім, дзецям вайны…
Вера Васільеўна пасля вайны скончыла школу, атрымала адукацыю настаўніка. Працавала ў дзіцячым доме для дзяцей-сірот, затым 38 гадоў была настаўніцай пачатковых класаў СШ № 1 г. Валожына, вучыла сваіх выхаванцаў не толькі чытаць і пісаць, але, самае галоўнае, любіць Радзіму, быць годнымі грамадзянамі сваёй краіны. І гэта ёй удавалася. Яна заўсёды лічыла (і я падзяляю яе перакананне): маладое пакаленне павінна ўсведамляць, што без павагі да гісторыі немагчыма будучыня.
Мая сям’я ненавідзіць фашызм, які прынёс столькі гора і выпрабаванняў нашаму народу. Сваім аповядам я імкнулася яшчэ раз нагадаць чытачам “Працоўнай славы” пра тую страшную вайну. Мне вельмі хочацца, каб на нашай зямлі такое больш не паўтарылася, каб родная Беларусь квітнела, а неба над ёй заўсёды заставалася мірным.
Тамара БУЯН,
жыхарка горада Горкі Магілёўскай вобласці
Следующая публикация
Нет комментариев