Предыдущая публикация
Հոդվածը գրել է համայնքի բնակչուհի, վաստակաշատ մանկավարժ,
Արծվիկ Հայրապետյանը:
Մի հատված ՀՀ Սյունիքի մարզի սահմանամերձ Եղվարդ գյուղի պատմության ու խնդիրների մասին
Սյունիքի մարզի Եղվարդ գյուղը շատ հինավուրց գյուղ է, իր բարենպաստ կլիմայով, բերրի դաշտերով, հարուստ բնությամբ, որը և նպաստավոր պայմաններ էր ստեղծում բնակչության բարեկեցության համար:
Եղվարդը կարելի համարել նաև Հայաստանի հարավ-արևելյան դարպասներից մեկը, որովհետև նա սահմանակից է Ադրբեջանին: Դեմ-դիմաց գտնվող ադրբեջանական գյուղերից հեռու է ընդամենը 2 կիլոմետրով:
Հայաստանի մյուս վայրերի նման` Եղվարդը ևս դարերի ընթացքում բազմիցս ավերվել է ավերիչ հորդաների կողմից, բայց դարձյալ վերաշինվել է:
Այդպես եղավ և արցախյան պատերազմի տարիներին` օր ու գիշեր առանց դադարի, թշնամին տարբեր զինատեսակներից, ընդհուպ մինչև «գրադ» հրետակոծում էր գյուղը` պատճառելով մեծ ավերածություններ, հրդեհներ, տալով զոհեր, վիրավորներ, ահ ու սարսափի մեջ պահելով բնակչությանը: Վառում էին հասուն արտերը, բռնում և տանում մարդկանց, հետո էլ սպանում: Մոտ 2,6 տարի ապրել ենք մութ ու խոնավ նկուղներում, որոնք չունեին ոչ դուռ, ոչ լուսամուտ:
Առաջին արկը գյուղում պայթել է 1991 թվականի ապրիլի 10-ին: Մեծ հրետակոծությունը սկսվել է ապրիլի 24-ի առավոտյան: Մի պահ մենք խուճապի մատնվեցինք, որովհետև մենք անպատրաստ ու անպաշտպան էինք: Մենք դրան չեինք սպասում: Հրետակոծում էին դիմացի բլրաշարքում տեղակայված բոլոր կրակակետերից միաժամանակ: Բայց ուժ հավաքեցինք ու որոշեցինք գյուղից հեռացնել մանկամայրերին ու ծերերին: Այնուհետև գյուղի բնակիչները շտապ կազմեցին կամավորական ինքնապաշտպանական ջոկատ` առանց տարիքի սահմանափակման: Սկզբում պաշտպանում էին որսորդական հրացաններով ու ինքնաշեն նռնակներով: Որոշ ժամանակ անց գյուղ եկան ևս 14 ժամկետային զինծառայողներ: Վաշտ ստեղծվեց Կապանում և որոշ կամավորականներ ևս անդամագրվեցին և ստացան ինքնաձիգներ:
Նրանք պաշտպանում էին ոչ միայն գյուղի սահմանները, այլ նաև Հայաստան աշխարհիս սահմանները:, հարևան գյուղերի սահմանները:
Այդ դժվարին օրերին Հայաստանում գտնվեցին մարդիկ, ովքեր անգամ չէին լսել ինքնաձիգ կրակոց, բայց լքեցին ոչ միայն իրենց բնակավայրերը, այլ նաև Հայաստանը: Նրանք գնացին լավ ու փափուկ կյանք վայելելու: Իսկ եղվարդցին չլքեց իր գյուղը, անգամ մենք` կանայքս, մնացինք գյուղում մինչև պատերազմի ավարտը: Մնացինք մեր ամուսինների, մեր որդիների և այն 18-20 տարեկան զինվորների կողքին, որպեսզի նրանք մենակ չզգան, մնացինք, որպեսզի նրանք կուշտ ու մաքուր լինեն, մնացինք, որ ուժ տանք նրանց: Մնացինք, որպեսզի առավոտյան մեր երդիկներից բարձրացող ծխով թշնամուն ասենք, որ Եղվարդը կա, եղվարդցին վախկոտ չէ, եղվարդցին աննամուս չէ, որ իր հողը, իր տունը տա քեզ: Օգնության եկան և տարբեր վայրերից, ում մեջ եղվարդցու արյուն կար:
Բայց ցավոք, մինչ այսօր գյուղում դեռ կա հրետակոծությունից վնասված տներ, տանիքներ: Որոշ ընտանիքներ պետությունից ստացել են օգնություն` նորոգելու համար, մի մասն էլ մինչ այսօր սպասում է: Վնասված է և այլ շինություններ` նորակառույց մշակույթի տունը, դպրոցը, որի սպորտ դահլիճի լուսամուտները արդեն 25 տարի է առանց ապակիների են, առանց շրջանակների: Դպրոցի ներսը խարխուլ ու անմխիթար է: Ամեն տարի գալիս նայում են ու հեռանում: Վթարային է և նորակառույց նախկին գյուղապետարանի շենքը: Գյուղը ունի բազմաթիվ չլուծված խնդիրներ: Ամենակարևորն ու ամենասարսափելին` գյուղը չունի խմելու ջրի կանոնավոր մատակարարում: Ճիշտ է գյուղից 8-10 կմ հեռավորությունից` անտառից խողովակներով ջուր է բերված, բայց այն այնքան քիչ է, որ մեկ շաբաթում հազիվ է լցնում ջրամբարը: Շաբաթը մեկ անգամ էլ ջուր են բաց թողնում այն էլ ժամով: Ջուրը մեկ շաբաթ ջրամբարում է մնում, մեկ շաբաթ էլ տանը, ստացվում է 14 օրվա ջուր, դառնալով հոտած ու խմելու համար անպիտանի: Որքանով է դա ճիշտ և հիգենիկ, թույլատրելի:
Գյուղը ունի միայն մեկ աղբյուր, բայց նրա աշխարհագրական դիրքն այնպիսինն է, որ աշնան, գարնան անձրևներից, նույնիսկ ձմռան ձնհալքից` կեղտաջրերը խառնվում ու ջուրը դարձնում են պղտոր ու կեղտոտ:
Այդ պատճառով գյուղացիները ամիսներով խմելու ջուր են բերում կամ Կապանից, կամ հարևան գյուղերից: Բա կենցաղային հոգսերը, բա անօգնական ծերերը?: Գյուղը վաղուց զրկվել է և ոռոգման ջրից: Խորհրդային տարիներին անց էր կացվել Գեղի-Եղվարդ հզոր ջրատարը, որից օգտվում էին տասնյակ գյուղեր և այդ գծի վրա գտնվող այլ բնակավայրերի բնակիչներ, քաղաքաբնակներ: Բայց սեփականաշնորհման հետևանքով մեծահարուստները սեփականացրել են ոչ միայն ընդերքը, այլ նաև ձորերով հոսող ջուրը և այն մղել իրենց հանքավայրերը: Երբ գյուղը ապահովված էր ոջոգման ջրով շատ ու շատ քաղաքաբնակներ վերադարձել էին գյուղ, կառուցել գեղեցիկ տներ, գյուղում երկու մեծ թաղամաս էր ավելացել: Գյուղը դարձել էր շեն ու բազմամարդ: Իսկ հետո նրանք նորից լքեցին գյուղը ու հեռացան` փակելով դռներ: Գյուղում կա մոտ 48-50 փակ դռներ: Այժմ գյուղում կա 50 ընտանիքներ` մոտ 130 բնակիչներով, որոնցից շատերը միայնակ ծերեր են, այն ինչ 1917 թվականին գյուղում կար 184 ընտանիք` 950 բնակիչով: Կամաց-կամաց գյուղը դատարկվում է, ծերանում: Գյուղի «երիտասարդների» տարիքը մոտ 50 տարի է:
Եղվարդցին աղքատացել է, խեղճացել, հնարավորություն չունի նույնիսկ սեփականաշնորված վարելահողերը մշակելու, որի հետևանքը այն է, որ վարելահողերը աստիճանաբար վեր են ածվել թփուտների: Գյուղացիները տարիներով հողի հարկը վճարում են, բայց ոչ մի եկամուտ չեն ստանում: Խմելու ջուրը բավարար չէ, ոռոգման ջուրն էլ իսպառ վերացվել է, որի պատճառով գյուղացին հնարավորություն չունի նույնիսկ իր բակում եղած փոքր հողակտորում /տնամերձում/ թեկուզ կանաչի ցանել: Ով կգա գյուղում այդպիսի պայմաններում ապրելու: Ջրի պակասության պատճառով սակավաթիվ են և գյուղի անասունները, որը գյուղացու, սուղ պայմանները ապահովող միակ միջոցն է:
Գյուղը վաղուց չունի շրջկենտրոնին կապող հասարակական տրանսպորտ: Անկախության տարիներից ի վեր աչքաթող է արված այս ուղղության վրա գտնվող հեռավոր սահմանամերձ գյուղերը: Այսքան տարիներ ոչ մի պատգամավոր կամ սրտացավ ղեկավար չի եկել գյուղ, ականջալուր չի եղել գյուղացու հոգսերին: Եկել են միայն ընտրությունից-ընտրություն, այն էլ իրենց ցանկությունները մեզ թելադրելու, պարտադրելու: Այսօր ես ցանկանում եմ համայնքի և բնակիչների խնդրանքով, նրանց անունից դիմում-խնդրանքով դիմել Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանը, բարերար մարդկանց` հնարավորությունների սահմաններում օգնել մեր համայնքին, համայնքի բնակիչներին, այս մոռացված սահմանամերձ գյուղում առկա թերությունները վերացնելու համար: Գոնե մարդավայել ապրելու պայմաններ ստեղծելու, չէ որ 21-րդ դարն է:
Հուսով ենք նաև, որ մեր անկախ Հայաստանում եզակի ու խաղաղ կերպով կայացած հեղափոխության սերմերը ծիլեր կտան նաև մեր համայնքում:
Խնդրանքներով` համայնքի բնակչուհի, վաստակաշատ մանկավարժ,
Արծվիկ Հայրապետյան 81 տարեկան :
Սյունիքի մարզ, Եղվարդ գյուղ
2019 թվական
Следующая публикация
Нет комментариев