Предыдущая публикация
Ulug'bek Raxmatov
"Inson tafakkuri kuchli" yoxud Shaxmatning yaratilish tarixi
(rivoyat)
____1-qism____
Bu rivoyatni menga otam aytib bergan.
Qadim zamonlarda Eron degan mamlakatda yovuz hukmdor yashagan ekan. Podshoh ne ne davlatlarni o'ziga bo'ysudiribdi, qanchadan qancha podshohlar unga tobe bo'libdi. Ammo shohga baxt yor bo'lmabdi. U bedavo dardga chalinibdi. Kasallik zo'raygan sari shohning bag'ri toshga aylanaveribdi, g'animlarini beayov qatl etaveribdi. Bundan butun mamlakat iztirobga tushibdi.
Bu mamlakatda Hofiz degan qashshoq hamda darvesh ammo baxtiyor shaharu qishloqlarni kezib doston, ertak va qo'shiqlar kuylab yuradigan odam ham bor ekan. U o'ttiz yil umri davomida hech qanday dushman orttirmabdi. U qanday shahar, qishloq yo ovulga kirsa uni odamlar xushkayfiyat bilan kutib olishar ekan. Chunki uning dostonu ertaklarini yoshu qari birdek yaxshi ko'rar ekanda.
Bir kuni Hofiz saroy yaqinidagi bozorda doston aytyotgan payt vazir kelib shohning ko'nglini ovlash uchun Hofizni saroyga boshlabdi. Hofiz hashamatli saroyni ko'rib hech eti jimirlamabdi. Negaki u oqilligidan dabdabalarni yoqtirmas ekan.
Shoh uni mayus qarshi olibdi. Hofiz tazim qilgach ko'rsatilgan joyga o'tirib, mashhur dostondan bayt o'qiy boshlabdi. Qo'shiq kuch quvvat, mardlik, ozodlik haqida madh etarkan.
Indamay qo'shiq tinglab yotgan shoh tor sadolari tingach:
- Mardligu kuch quvvat bilan ozodligu erkinlik bilan nima ishim bor, Hofiz. Hamma joyda ajal, faqat birgina ajal hukm surmoqda. Jamiki narsadan u kuchlidir.
Hofiz etiroz bildiribdi.
- Yo'q shohim ajal kuchli, ammo borliqdan zo'r emas... Sendan, ajaldan va hamma narsadan eng kuchlisi bu inson tafakkuridir.
Shoh g'azabga kelibdi.
- Kesilgan boshda tafukkur nima qilsin eshshak!-deb baqirib Ey sarbozlar! Bu ahmoqni zindonga tashlanglar, dunyoda nima kuchli ekanligini bilguniga qadar shu yerda yotsin!
O'zini zindon zaxida ko'rgan Hofiz jilmayib " Barcha shohlar bahsdan so'ng shunday qilishni yaxshi ko'radilar." deb ko'nglidan o'tkazibdi va sozini olib.
- Haqiqat deb jafo cheksam mayliga -deya honish qilarkan tor sadolari avjiga chiqibdi.
G'ilay zindonbon Abu Hasan tor sadolarini eshitib pastga tushibdi.
- Yashavor Hofiz!. Eshitib orom olganim bo'lsin.
Dono Hofiz qirq bir kun zindonda yotibdi. Abu Hasan ham uning qo'shiqlarini eshitish uchun shuncha marta zindonga tushibdi.
Shoh bir kuni Hofizni eslab, uni huzuriga keltirishni buyuribdi.
- Xo'sh qalay endi Hofiz? So'rabdi soqolini silab shoh. Olamda eng kuchli nimaligini bilgandirsan endi?
- Bilaman olampanoh! Inson tafakkuri kuchli...
Shoh g'azablanibdi.
- Mayli Hofiz buni yana uch kundan keyin takror so'rayman sendan. O'shanda ham haqiqatni aytmasang, boshingni olaman.
Hofizni yana zindonga tashlabdi. Hofiz o'ylanib qolibdi chunki shohga hech kim uch bor yolg'on gapirishga haddi sig'maydi.
¤¤*¤davomi bor...¤*¤¤
Следующая публикация
Нет комментариев