Предыдущая публикация
#цікававедаць
🔵 КАЛОДЗЕЖ, студня, у мітапаэтычнай традыцыі адзін з дзейсных каналаў камунікацыі зь «іншасьветам», цесна зьвязаны з жаночай сымболікай і стыхіяй (зямной і нябеснай) вільгаці. У чарадзейнай казцы «Падчарыца» гераіня, апусьціўшыся ў калодзеж, трапляе на неба, дзе сустракае Бога, які загадвае ёй «зімой... падушкі падбіваць, каб сьнег ішоў, а ўлетку... двор месьці, каб дождж ішоў». Сувязь калодзежа зь нябеснай вільгацьцю выразна прасочваецца ў абрадах выкліканьня дажджу (з гэтай мэтай у калодзежы «сеялі» мак, ваду з трох (сямі) калодзежа разьлівалі па палях, што ўяўляла сабой сымбалічны акт апладненьня, ці ўкідвалі ў яго скрадзены ў ганчара гаршчок. Адначасова калодзеж зьвязаны з хтанічнай, патэнцыйна небясьпечнай сфэрай. Лічылася, што лясны калодзеж апоўначы ператвараецца ў жытло чорта, дзе ён захоўвае сваё багацьце. На Случчыне, падчас сонечнага ці месяцавага зацьменьня, зачынялі ўсе калодзежы, баючыся, каб празь іх на свойскую жывёлу не прыйшоў мор ці пошасьць. На Мазыршчыне ў час перадсьмяротнай агоніі паміраючаму давалі напіцца вады з калодзежа. У паданьні пра заснаваньне Турава фігуруе мітічны калодзеж князя Тура, які мае тры дны: меднае, сярэбранае і залатое. У выпадку, калі прарвецца апошняе, залатое дно мусіць наступіць канец сьвету (хаос), і зямля ператворыцца ў вялікі акіян. Міталягічным чынам «абыгрывалася» напоўненасьць - ненапоўненасьць калодзежа. У беларускім народным соньніку поўны калодзеж азначаў багацьце, прыбытак, а сухі, пусты — нястачу і голад.
Канструктыўныя асаблівасьці калодзежнага зруба асацыяваліся з жаночымі дзетароднымі органамі, параўн. загадку: «У дзеда вісіць, у бабы зьзяе, дзед папросіць - баба дае» (калодзеж з журавом). Адсюль наяўнасьць шэрагу перасьцярог, зьвязаных з калодзежам, якія датычылі цяжарных жанчын. Так, цяжарнай забаранялася сядзець на агароджы калодзежа, бо дзіця, якое народзіцца, магло ўтапіцца. Гэтаксама нельга было глядзецца ў калодзеж (будзе сьляпое дзіця), выліваць назад зачэрпнутую ваду, бо дзіця будзе ванітаваць пасьля кармленьня цыцкаю. Калі ж рэшту вады, што засталася пасьля мыцьця «месячнай» кашулі, уліць у замок і, замкнуўшы, укінуць у калодзеж - гэта прыводзіць да бясплоднасьці жанчыны.
Каб "залагодзіць" калодзеж. зь ягонай "новай" вадой, на Піншчыне ў першы дзень Калядаў (да ўсходу Сонца) жанчыны сьпецыяльна хадзілі «вітаць» яго. У вясельнай абраднасьці маладая, ідучы першы раз па ваду ў сялібе мужа, павінна была пакінуць ля калодзежа акрайчык хлеба. З мэтай павелічэньня удойнасьці кароў і каб не трацілася малако, жывёлу трэба было абліць вадой з трох калодзежаў. або, пакрыўшы ваду з калодзежа абрусам, выпіць праз яго чатыры разы, пачаргова перастаўляючы вядро на чатыры бакі ад калодзежа.
Функцыя калодзежа як канала камунікацыі зь «іншасьветам» абумовіла яго вялікае значэньне ў дзявоцкіх варожбах «на жаночую долю» і замужжа. Так, на сьв. Андрэя (30 лістапада н. ст.), каб убачыць у сьне суджанага, дзяўчына тры разы абыходзіла калодзеж, абсейваючы яго канапляным насеньнем з прыгаворам: «Сьвяты Андрэю, на цябе канапелькі сею» і кладучы рэшту пад падушку (Случчына). На Каляды, каб вызначыць, куды дзяўчына пойдзе замуж, у калодзеж на нітцы апускалі ключ (сымбалічны). У які бок адхіліцца ключ у час крананьня да вады - зтаго боку будзе жаніх (Віцебшчына). Пазнаць жа свайго жаніха можна было, замкнуўшы калодзеж; той, хто прыйдзе да дзяўчыны па ключ, і будзе яе жаніхом. З гэткай жа мэтай пад Новы год або напярэдадні Вадохрышча на ноч пад ложак ставілі сымбалічны калодзеж (2-3 вяночкі, зробленыя з лучынак, і судзіна з вадой, часам вешалі замок), з якога, у сьне, мусіў падаць ваду суджаны. Таксама на «Куготы» (пярэдадзень Новага года) дзяўчаты хадзілі да калодзежа есьці прасяную кашу, а пасьля крычалі ў калодзеж «ку-гу-гу». Адкуль адгукнецца рэха, туды ёй і ісьці замуж (Маларыцкі р-н).
Пакрыцьцё калодзежнага зруба страхой акрамя ўтылітарнай функцыі абароны ад засьмечваньня мела і магічнае значэньне - каб у калодзеж не ўлез нячысты. Стрэхі маглі аздабляцца разнастайнай сымболікай («дрэва жыцьця», салярная сымболіка, сымбалы вады ды інш.).
Асаблівай пашанай у народзе карысталіся так званыя «сьвятыя калодзежы», культавыя калодзежы, вада якіх надзялялася цудадзейнымі лекавымі і ачышчальнымі ўласьцівасьцямі і зь якімі былі зьвязаны тыя ці іншыя паданьні. Гэта, напрыклад, ужо згаданы Тур-калодзеж, выкапаны князем Турам. Блізу в. Масалаі Крупскага р-на ёсьць Вітавы калодзеж, які, паводле аповедаў, быў выкапаны для караля Віта, калі той абедаў у час паходу.
Сіні калодзеж, Каралеўскі калодзеж, Калодзеж Ундзіны, Сьвяты калодзеж, Еўжын калодзеж ды інш
Следующая публикация
Нет комментариев