Предыдущая публикация
#Остона
Янги ҳикоя
—Сезяпсизми ва ниҳоят баҳор келди. Энди майин шамоллар бахт нафасини, шивирлаган ёмғирлар дуолар ижобатини, яшил кенгликлар яшаш завқини олиб келади.
Яна қирларда лолалар мастона бош чайқайди, дарахтлар бошига оқ, пушти рўмолини ташлаб зеболанади. Кўнгилдан ғуборлар кетади...Қуёшимиз танларга ором бағишлайди. Беморлар ўрнидан туради...
Саҳнада завқ-шавқ билан гапираётган қиз ҳаммани ўзига маҳлиё қилиб қўйганди. У тиззадан сал пастга тушиб турадиган пушти ранг кўйлак кийган, сочларини ҳам баҳорий турмаклаган, оппоққина, тиниқ юзли, қора қош, бодомқовоқ, истараси иссиқ, ёқимтой қиз эди. Қўнғироқдек овози нафақат уч юз одам ўтирган залнинг охирига, балки, юрак-юракларга етиб борарди.
Кейин шеър ўқий бошлади.
Йўлларингга кўз тутардим жим
Қанот қоқиб қор ёққанида
Сени кутдим, сени чорладим
Далаларни соғинганимда...
Ва ниҳоят, кўкда булутлар
Ёрилдилар кўпик сингари
Сендан олиб келдилар хабар
Оппоқ хабар —ўрик гуллари
Сингилларинг бинафшалар боз
Кўрсатдилар сулув жамолин
Ел эсди-ю, кўтарди рўй-рост
Наъматакнинг оппоқ рўмолин
Ариқларда оҳанглар оқар,
Чинорлар ҳам ёзди япроғин
Қизартирди шабнам илинжи
Ғунчаларнинг нозик яноғин
Мунча масъум, сулувсан баҳор
Тиниқ осмон сенинг кўзларинг
Сенинг ўзи мана шу диёр
Мана шу бахт —сенинг кўзларинг
У саҳнадан тушганида ҳам қарсаклар тинмаётганди. Меҳмонлар ўриндиғида ўтирган устозига бошини эгиб хайрлашди, кейин қўли билан "Кетдим" ишорасини қилди. Саҳнанинг ортидаги хонага ўтиб камзулини олди, устига кийди, кейин бежирим сумкасини кўтариб эшикка йўл олди.
Кўчага чиққанида ўзи ҳозиргина таърифлагани бобо Қуёш беминнат нур сочар, қушлар чуғурлаб турарди. Маданият уйининг мармар йўлакларидан юриб ўтаркан кимдир ортидан кузатаётгандек туюлди.
Қадамини тезлатди.
—Мусфира!
Қиз ортига ўгирилди ва узоқдан туриб чақираётган йигитга қаради. Беихтиёр тўхтаб қолди.
—Тўғри чақирдимми? Мусфирамисиз?
Йигит шу гапларни айтаркан унга яқинлашиб қолди. Икки қадам қолганда эса тўхтади.
Қиз ўзининг ўн саккизинчи баҳорини кечираётган, гўзаллик, соғлик, шижоат, бахтиёрлик фаслида, йигит ўктам, салобатли, қиздан нари борса, икки ёш катта эди.
—Исмим — Мироншоҳ. Тарихчи бувам қўйган эканлар.
Қиз жилмайди
—Меникини шарқшунос бувим қўйганлар.
—Биламан, —табассум қилди йигит.
—Қаердан биласиз?
—Бувим жўнатдилар бу ерга, ўртоғини қизини кўришим учун.
Мусфира "вой" деди-ю, орқасига ўгирилиб тез-тез юриб кетди.
Бувиси кечагина "Сени яхши, обрўли бир оила суриштиряпди, бизни уялтириб қўйма!" деганди.
У тез-тез юриб бекатга етиб олди, кейин дуч келган автобусга чиқиб олди.
"Хайрият, қутулдим! Бувим ўлдирадилар мени. Дуч келган йигитга исмимни ким қўйганини айтиб ўтирибман" У кейинги бекатда автобусдан тушиб қолди.
Енгил тин олиб ўз марширути бўйича келадиган транспортни кутаркан шундоқ ёнгинасидан
—Ўзим ҳам билгандим, шу ерда тушиб қолишингизни! —деган овоз келди. Қиз чўчиб тушди.
Йигит унга кулиб турарди
Мусфира қовоғини уюб олди. Автобуси кўринди. У чаққон ҳаракатлар билан уловга чиқиб олгач, тескари ўгирилиб олди. Йигит нигоҳлари билан қиз кетган автобусни кузатиб қолди.
Мироншоҳ уйга келганида бувиси айвонда кўзойнагини бурнига қўндириб китоб ўқиб ўтирарди.
Юз-қўлини ювиб, салом берди кейин кийимларини алмаштириб чиқди. Бувиси фотиҳага қўл очди
—Яхши тўйлар қилайлик, омин.
Сўнг бесабрлик билан сўради
— Ҳа, болам, ўртоғимнинг қизини кўрдингми?
—Кўрдим.
—Хўш?
—Буви, ёқмади ўртоғиззи қизи.
—Ёлғон гапирма. Гуллаётган ўрик новдасидек чиройли қиз-а?
—Гап чиройида эмас, буви.
—Гапирақол, чайналмай.
—Бир зал одамнинг ичида шеър ўқиди, тумонат одам олдига чиқиб бемалол гапирди. Нигоҳлардан сесканмас экан.
Менга бошқача қиз керак, буви. Уятчанг, ҳаёли , уйидан чиқмаган қиз керак.
— Вой тавба, мен бир умр давлат ишида ишладим, диссертация ёқладим, ойинг ҳали ҳануз ишлайди. Олима! Нима биз сенга ҳаёсиз бўлдикми?
—Буви, сиз яшаган даврлар бошқача эди. Бу қиз боғлаб қўйсам ҳам уйда ўтирмаса керак.
Қўйинг, шуни, буви.
Шоира хола неварасига гап кор қилмаслигини билди. Шундай бўлса ҳам кўнглидан кечганларини айтиб қолишни истади.
— Таг-зоти тоза, эшонлар авлодидан эди қиз. Ота-бувалари очарчилик замонларидая қанча одамнинг қорнини тўйдирган. Отам раҳматлик шу авлоддан битта қиз оламан деб армонда ўтиб кетди. Эсизгина. Ҳали сенга қизини берармиди, йўқми? Боламисан деб. Биров гулдек қизини берди-ю, сен ўзингча ноз қилдингми?
***
Мусфира китобни зўрға ёпди. "Тазкират ул авлиё" ажойиб китоб,
авлиёуллоҳларнинг ҳаёти, кашфу кароматлари унда ажойиб таассурот қолдираётган, хайратлар оламига солаётган эди.
—Мусфирахон! Ҳовлидан бувисининг овози келди. У чаққон туриб деразани очди
—Лаббай, бувижон?
—Ойинг кеп қолади болам, чиқақол, иккаламиз бир ош дамлайлик.
—Хўп бўлади, ҳозир чиқаман...
—Баракалла, болам. Ўзим ўргилай. Бувиси чаққон ҳаракатлар билан сабзи тўғраётган қизни алқаб қўйди.
Қозонга сабзи солингач, Мусфира секин гап бошлади.
—"Тазкират ул-авлиё"ни тугатдим, Ростдан ҳам зўр экан, бувижон.
Бир нарса сўрамоқчи эдим.
Увайс Қараний умр бўйи кечалари ухламаган эканлар.
– Бу кеча сажда кечаси, – деб эрталабгача сажда қилиб чиқар эканлар; бошқа кечани эса: «Бу қиём кечаси», деб, қиёмда: «Бу рукуъ кечаси», деб рукуъда тонг оттирар эканлар.
– Эй Увайс Қараний, кеча шунчалик узун-ку, қандай тоқат қила оласиз!—деб сўраганларида
Ул зот жавоб берибдилар:
– Бир марта Субҳона Раббийа-л-аъло, дегунча тонг отади. Уч марта айтиш суннат, шунга тез-тез уч марта айтиб улгураман. Кўкдаги фаришталарга ўхшагим келади, деган эканлар. Битта калимани айтгунча тонг отадими, бувижон?
—Бу—авлиёларнинг мақоми. Бу ҳолатни тушуниш учун уларнинг даражасига етиш керак, болам... Шу ҳолатга тушмагунча, барибир, буни ҳис қилмайсан....
—Бувижон, — деди секин қиз, кеча ўртоғиззи ўғли келди.
—Шоиранинг неварасими? Ҳа, айтган эди, нега жим бўлиб кетди экан деб ўйлаётгандим ўзим.
— Билмасам. Ёқмагандирман-да. Бувижон, ўқишим борку ҳали. Энди 1—курсман.
—Ойингни ҳам биринчи курсда келин қилганман. Тўртта боласиниям катта қилди, номзодлик диссертациясини ҳам ёқлади, яқинда профессор бўлади. Эплаган одам ҳаммасини уддалайди.
Бўладиган одам ўн беш ёшда бош бўлади, бўлмайдигани ўттиздаям ёш бўлади. Қозонни пасайтир, қизим.
— Буёғига энди совчи келаверади, болам.
Мусфира индамай идишларни ювди.
Мастура хола узоқ йиллар илм билан шуғулланди, Шоира ўртоғи билан ҳам илм орқасидан танишди. Кўп йиллик дўстликни қудачилик алоқалари билан яна узайтирмоқни истадилар. Айниқса, ўртоғи Мусфирани кичиклигиданоқ "Ўзим келин қиламан", дер эди.
Йиллар чопқиллаб ўтиб кетди. Мана энди дугоналар фақат телефонда гаплашадилар.
Мастуранинг невара қизидан кўнгли тўқ. Тили ширин, чаққон, пазанда, ўқимишли. Олийгоҳга ҳам энг юқори балл билан ўқишга кирди. Мактаб чоғи Мусфиранинг ота-оналар мажлисига боргани талашиб қолар эдилар. Ким борса ҳам мақтовлардан боши кўкка етиб келарди. Олийгоҳнинг филология йўналишида таҳсил оляпди. Бу ерда ҳам устозлари нигоҳига тушган.
Мироншоҳ Мусфира унинг танловидаги қиз эмаслигини битта кўргандаёқ сезганди. Ҳали уйланмай туриб рашк қила бошлаган, қиз боланинг катта саҳналарда туриб шеър айтишини ҳазм қилолмас, аммо шу билан бирга қандайдир беғубор нигоҳларга асир ҳам бўлиб улгургандек эди. Ақл билан қалб ўртасида жанг кетаётган эди.
У қизни зимдан кузата бошлади.
Мана у. Ўқишдан чиқди. Қучоғида бир даста китоб. Дугоналари билан хайрлашиб бекатга чопди. Автобусга чиқди. Мироншоҳ ҳам.
Икки бўлмали катта автобусда бўш ўриндиқлар бисёр эди. Ана у ўтирди. Сўнг дарҳол китоблардан бирини очди.
Ҳеч қаёққа қарамай китобнинг ичига шўнғиб кетди қиз.
Унинг ҳаворанг кўйлаклари ўзига ярашиб турар, нозик, оппоқ қўллари китоб бетини тез-тез варақлар , шу ўтиришида ниҳоятда ўзал эди. Мироншоҳ буни ич-ичидан тан олди. Кўнглига яна қарама-қарши ҳислар келди. Юраги ғаш бўлиб, автобусдан тушиб қолди.
Мусфира уни сезгани ҳам йўқ. Азиз авлиёлар ва уларнинг сирли кароматлари қизни ўз домига тортиб кетган эди...
Гулранг дарвозадан чиқаверишда акасига рўпара бўлди.
—Бу нима кийим? Сенга неча марта айтаман сипороқ бўл деб!
—Кийимимга нима қипти, ака?
—Бор, узун, енгли кўйлак кийиб чиқ, бунақа қилиб кетмайсан! Бақирди Мироншоҳ синглисига.
— Уфф!- юзини буриштирди Гулранг, сумкасини силкиб ортга қайтаркан.
Уй остонасида Шоира кўринди.
—Буви, акамни қаранг, яна кўйлагингни алмаштир деяптилар! Ўзи ўқишимга кеч қолдим.
—Ҳа, майли, шуни жаҳлини чиқармай қўя қол, бор, узун кўйлагингни кийиб чиқ, жудаям ярашади сенга. Тўғри айтяпди аканг, назар бор, нафас бор.
Гулранг жаҳл қилиб уйга кирди. Бироздан сўнг бошқа кўйлакда чиқиб келди.
—Бу бошқа гап, оппоқ синглим. Ўтир машинага, ўзим олиб бориб қўяман.
—Йўқ, ака, ўзим кетаман, мени Маржона кутяпди.
—Униям оламиз йўлдан. Ўтир, ўтир.
Ака-сингил бирпасда апоқ-чапоқ бўлиб қолдилар, машинага ўтириб жўнаб кетдилар.
Шоира хола уйда қоғоз қоралаб ўтирган чолининг олдига кирди.
Мирҳаким Миродилов машҳур тарихчи олим. Айниқса, Ўзбекистон тарихининг билимдони. Ҳозир ҳам Шайбонийхон ҳақида китоб ёзмоқда. Аёлини кўриб, ёзишдан тўхтади. Кўзойнанини ёзув столига ташлаб, чарчоқдан қисилган кўзларини аёлига тикди.
—Мироншоҳингиз кимга тортди экан-а? Бирам рашкчи, тавба?
— Ўзимга ўхшайди, кимга бўларди.
—Қўйинге, бирор марта қизғанганиззи эслолмайман.
—Сенга айтиб ўтирармидим, бувиси, ортингдан неча марта текширганман, биласанми?
—Вой, тавба! Энди эшитишим. Ҳали шунақа одатларингиз ҳам бормиди?
Шоира хола кулиб юборди.
**
Гулранг ўртоғини олисдан кўрди.
—Ана шу қиз, ака!
Қора кўйлагини кенг жинси шимининг тиззасига тушириб кийган қиз телефон титкилаб турар, узун қўнғир сочлари эгилиб тургани учун юзини тўсиб қўйганди.
У машина келиб тўхтаганини пайқамай қолди.
—Маржона! Ўтир, —деди эшикни очган Гулранг,—кетдик!
Қиз ўртоғига бир муддат қараб турди-да
—Автобусда келаман деган эдинг-ку?-деб дугонасининг ёнига ўтирди, қучиб юзидан ўпиб қўйди.
—Ўҳҳў, камфорт таксиларда юрадиган бўптиларми?
—Таксимас, акам,-деди Гулранг Мироншоҳга ишора қилиб.
—Вой, ассалому алайкум,-деди Маржона уялгансумон.
Қизлар машинадан тушганлари ҳамон Маржона гап қотди.
—Уйланадиган аканг шуми? Банкда ишлайди дегандинг-а?
—Ҳа, ўзи битта акам бору.
—Тайёр машинаси бор экан, нимага доим олиб келиб қўймайди.
—Ўзим хоҳламайман, тергайверадилар. Сипо кийин, сочингни ёйма, иложи бўлса, уйда ўтирсам.
—Ҳа-а, — деди Маржона ўйчан.
***
Офтоб қизитиб, қиш изғиринлари одамларнинг ёдидан ҳам кўтарилиб кетди. Енгил либослар танага хуш, ёқимли бўла бошлади.
Одамзод ҳамиша қаергадир шошади. Уйидан ишга, ишидан уйга ошиқади. Айниқса, шаҳарликлар бир хил ҳаёт кечиради. Бировнинг биров билан иши йўқ. Шанба, якшанба кунлари шаҳар ташқарисигами, бирор емакхонагами бормасалар, бошқа пайт югур-югурлар билан умр ўтказадилар.
Мусфира ҳам ўқишдан уйига қайтаркан эртага якшанба эканлигини ўйлаб қувониб кетди. Аммаси келади. Баҳонада оила аъзолари жам бўлади, дадаси ўз қўли билан ош дамлайди. У самимий, беғубор, аммажониси билан гаплашиб ўтиришни хуш кўради. Аммаси радиода эшиттиришлар тайёрлайди. Асли урду тили бўйича мутахассис. Мусфира аммасидан куч, илҳом олади.
***
—Гулранг, юпқа қиламиз. Тез кийимларингни алиштириб чиқ. Қарашиб юборасан. Ҳовлидаги жўмракда қўлини юваётган бувиси хамир юқи қўлини ювиб гапирди. Кейин шимарилган енгларини тушириб, давом этди.
—Бўлақол, пиёз тугабди, ертўлага тушиб чиқасан!
—Хўп, бувижон. Қизнинг телефони чақириб қолди
—Ҳа, Маржон? Бизникигами? Тинчликми? Кел, келавер, уйдаман. Телеграмдан жойлашувни ташлаб юбораман.
У жўвада хамир ёяркан бувисига эълон қилди
—Ўртоғим келяпди, буви.
—Келақолсин, болам. Хамирни четини ёй, бир текис чиқсин. Ун сепиб ёй. Онам раҳматлик "юпқани урвоғига чидаган одам қилади", дердилар.
—Ўхшадими, буви?
—Ҳа, баракалла.
Каттагина товада қийма солиб пиширилаётган юпқалар борган сари Гулрангнинг завқини оширарди. Ойиси келди.
—Вой, ойижоней, ўзингизни уринтириб нима қиласиз, чарчаб қоласиз-ку?! —деди қайнонасига салом бераркан.
Бошим қаттиқ оғрияпди, бугун дарсим кўп эди,-деди ойиси ўриндиққа ўтираркан.
—Кириб бирпас дам олинг, чарчагансиз, болам, —деди Шоира опа келинига. Кейин невараси иккиси қозонга манпар солдилар. Худди шу вақт
Маржона билан акаси олдинма кетин кириб келдилар.
Ўртоғи узун ўзбекча кўйлак кийиб олганди. Гулрангнинг бувисини "бувижон", деб ишга тушиб кетди.
Унинг мулозаматини кўрган Гулранг лол эди. Сўзидан бол томар, одоб билан жилмайиб идиш-товоқ юварди.
Кун шомга яқинлашганда Самира чиқди. Гулранг ойисининг анча тиниққан юзига қараб
—Сал яхши бўлдингизми? —деди.
Маржона ҳам
—Сизга нима бўлди, холажон, мазангиз йўқми? —дея меҳрибонлик кўрсатди. Гулранг оғзи очилиб қолди. У ўртоғини энди кўриб тургандек эди.
Қизлар меҳмонхонада, қолганлар ошхонада овқатланди.
Шоира хола атрофга қоронғулик тушаётганидан хавотир ола бошлади.
— Гулранг, туринглар болам, Мироншоҳнинг машинасида Маржона қизимни уйига олиб бориб қўйинглар, бировнинг боласи қоронғида юрмасин.
Маржона кўп қаватли уйда тураркан. Кўчанинг бошида тушиб қолди. Машинанинг ичкари киришига унамади. Мироншоҳга қайта-қайта миннатдорчилик билдириб, машинадан тушди.
Кейин ҳам серқатнов бўлиб қолди қиз. Бир баҳона билан Гулрангникига келишга ошиқар, дид билан қурилган шинам иморатларга суқ билан тикилар, ўзини дилдор, чаққон, ўта одобли кўрсатишга уринар, Мироншоҳ келса, кўзлари порлаб кетарди. Бундан Гулрангнинг тобора ғаши кела бошлади..
***
Аммаси келса, Мусфираларникида байрам бўлади, бувиси иш бошқарувчига айланади. Кун тез ўтади. Сирдошидек бўлиб қолган аммаси кетар чоғи бир гап айтиб қолди.
—Мусфира, қайнопам сени ўғлига сўраяпди. Йигит димоғдорроқ. Поччамиз ҳам ҳамма нарсани пул билан ўлчайдиган одам. Йигит сени суриштириб келиши мумкин, бу ёғи ўзингга ҳавола энди, болам. Ўзинг эслик қизсан. Уйдагилар йўқ деса, орага совуқчилик тушиши мумкин. Ўзинг ҳам бир гаплашиб кўрарсан. Мен ҳам рад этолмайман, биласан-ку!
Мусфира шу ёшгача ҳали муҳаббат нелигини ҳис этиб кўрмаган, бувисининг болалигидан "Қиз бола йигитлар билан гаплашса, юзидан нур кетиб, тасқара бўлиб қолади" деган ақидаси остида улғайганди.
Гарчи баланд саҳналарда жўшиб шеър ўқиса ҳам, жамиятдаги маҳрам номаҳрам аралаш турли танловларда қатнашса ҳам бирорта йигит билан ҳилват жойда гаплашмаган, доим иффатини баланд тутганди.
Қалбидаги ишқ тушунчаси эса яқин-яқиндан бошлаб ўқиётган китоблари орқали илоҳий тарзда уйғонаётган, оламни тенгдошларига нисбатан бошқача идрок қилаётган эди. Бувисининг ёрдамида тасаввуф адабиётини мустақил ўрганиб бораётган эди.
—Бувижон, қаранг,
“Рашаҳот” асари муаллифи Фахриддин Алининг келтиришича, Хожа Аҳрор Валийнинг жони узилиши билан Самарқандда қаттиқ зилзила бўлиб, ердан чанг—тўзон кўтарилган экан...
***
Мироншоҳ иқтисод йўналиши бўйича таҳсил олган, эндигина банкка ишга жойлашган, аста-секин одамлар билан мулоқот қилишни ўргана бошлади. Ҳар куни юзлаб одамларни қабул қилар; кимдир пластик картасини ўғирлатган, кимдир, янги карта очтирмоқчи бўлар, яна кимдир кредитидаги муаммолар масаласида ёрдам сўрар, ҳар бир одамнинг мурожаатини диққат билан тинглаб, сидқидилдан ёрдам бергани ошиқарди. Кенг, тинч, шинам,катта хонада ундан ташқари яна элликка яқин одам ишлар, тушлик ўз вақтида, қатъий тартиб ўрнатилган ишхонаси тобора ўзига ёқиб борарди.
Таблодан А-104 рақами кўриниши билан баравар оператор қизнинг
—А-104 рақамли мижоз А—5- хонага келишингизни сўраймиз,— деган овози янгради.
Мироншоҳнинг ёнига келган мижоз негадир қўлидаги навбат қоғозини кўрсатмади.
Компъютерга термулиб ўтирган йигит мижозга қарамай
—Хизмат? —деди
—Ассалому алайкум, Мироншоҳ ака! Қошида синглисининг дугонаси Маржона ўтирарди.
—Ия, Маржона, нима қилиб юрибсиз?
—Ойимлар, пластик карталарини йўқотиб қўйдилар, шуни музлатиб, янгисини очтиргани келдим, —деди у.
Йигит ариза қабул қилиш учун , карта эгаси шахсан келиши лозимлигини айтса ҳам қиз илтимос қилиб анча ўтирди, барибир, фойдаси бўлмади, сўнг саволлар бўлиб қолса сўрайман деб йигитнинг телефон рақамини олди.
Мусфиранинг хайратига жавобан бувиси сокин, аммо таъсирли овозда жавоб қайтарди
—Бўлмасам-чи, қизим, Ўз даврининг улуғ мутафаккири, Шунингдек, хассос шоирлари – Абдураҳмон Жомий ва Алишер Навоийлар ҳамда забардаст шоҳ, сухандон шоир Заҳириддин Муҳаммад Бобурлар Хожа Аҳрорни ўзларининг маънавий пири муршидлари сифатида эҳтиром қилганлар. Унга атаб асарлар битганлар, болам...
Мусфира китобини ёпди, диққат билан бувижонисини тинглай бошлади. Ҳақиқий олима, тирик энциклопедия унинг бувиси.
Ўзи етук олима бўлса ҳам камтар, гаплари маъноли, ҳалигача шогирдлари йўқлаб келадиган мураббия, доим иш билан банд дадасининг суянчиғи, онасининг ғамхўри у.
Гулранг беғубор қиз. Бувисининг жону дили. Ёнидан бир қадам жилмайди. Ривоят-у эртакларнинг, ҳикматларнинг кони бўлган бувижониси ҳаракатлари ўктам, ақли тийрак аёл. Ҳозир ҳам унга эринмай қатлама қилишни ўргатяпди. Ун солинган идишнинг қопқоғини очаркан, ойисини мақтаб қўйди
—Самирахон ажойиб-да, фаросатли ойинг бор қизим, вой, тавба, —деди кулиб, сўнг давом этди, —мана буни қара!
Ун солинган, ўн кило ўлчамдаги оғзи ёпиладиган шаффоф елим идишлардан бирининг устига "Олий нав", иккинчисиникига "1-нав" деб ёзиб қўйилганди
Гулрангнинг юзига кулгу тошди.
—Ертўладаги мурабболарни айтсангиз-чи? Ҳаммасининг устига йили ёзилган. Ишлаб чиқарилган санаси кўрсатилган. Кейин ўзи маза қилиб кулди.
—Омон бўлсин, сен ҳам ойижонингга ўхшаган пазанда, фаросатли бўлишинг керак, болам, —деди кампир кула-кула.
Беихтиёр Маржонани эслади у. Доим бувижониси ҳақида гапирса, "Мен бувимдан нафратланаман, гаплашмайман ҳам, доим онамни қарғайдилар, аммаларим бўлса бўлгани, топганларини аммаларимнинг болаларига ташийдилар, қизлари ҳам бувимнинг ўзидан баттар, уйга келса, кампиршони
" гиж-гиж" лаб кетади", деганди. Соф, соғлом, чиройли муҳитда тарбия кўрган Гулрангга бу гаплар даҳшатнинг ўзгинаси бўлиб туюлганди. Шундай оилада туғилганига шукур келтирганди.
Кейин ҳам Маржонанинг бувиси ҳақидаги шикоятлари тугамади. Бир куни у уйидаги онаси ва бувисининг ўзаро жанжали ҳақида ғазабланиб гапираркан
—Ойим ҳам шу кампир бўлмаса, тинчгина яшардик, деяптилар,- бу кампир Ўлмас Кошшейнинг худди ўзи, ҳаммамизни ўлдириб кейин ўлса керак! —деди
Ўшанда ўртоғининг бувисини Ялмоғиз қиёфасида тасаввур қилиб, дугонаси ва унинг онасига эса раҳми келарди.
Ўртоғи "супер контракт" асосида ўқишга кирган, отаси тадбиркорлик билан шуғулланишини айтар, аммо негадир, ҳамиша пулдан қийналарди.
Кейинги пайтларда ўртоғи негадир бувисини ёмонламай қўйди. Унинг аянчли ҳикояларига ўрганиб қолган эканми Гулрангнинг соддадиллик билан
—Бувинг уришмаяптиларми? —деган саволига
—Ҳа, яхши бўлиб қолдилар, мени ҳам мақтаб, дуо қиляптилар,-деб жавоб берадиган бўлди.
—Бувижон,-леди у хамир муштларкан. Маржона ўртоғим бору, ўзи қоп-қора, лекин исми Маржона, маржон оқ бўлмайдими, нимага унақа от қўйишган экан унга? —деди.
Бувиси унинг саволига бир кулиб кейин жавоб берди.
—Аслида марваридлар йиғиндиси маржон бўлади, қора маржон бўлса керак.
—Менинг исмим ҳам ўзимга ёқмайди, бувижон. Ҳаммага Гули деб айтаман, уяламан Гулранг дегани.
—Бобур Мирзо қизининг исмини қўйганман сенга, болам. Кейин Гулрангмас, Гулрангбегим. Шоир Ойбек ҳам ўз қизига Гулранг деб исм қўйган. Отинг ўзингга ярашади. Гулдек гўзалсан, қизим, гул рангидек нафиссан, болам, сира уялма! Маржона ҳам чиройли исм, менга айтган гапларингни ўртоғинг эшитмасин, хафа бўлади, дили оғрийди. Дунёда инсонга энг ёқадиган нарсалардан бири ҳам унинг исми бўлади. Бировларнинг исмини тўлиқ айтиш керак. Масхара қилмай, лақаб қўймай, камситмай. Кўнгил—Каъба! Уни парчалаш—гуноҳ!
Мусфирага совчи келди. Аммасининг қариндошидан. Совчилар қариндош бўлгани учун иззат-икром билан кутилди.
Совчи бўлиб келган хонадон оила аъзоларидан ҳеч кимга маъқул келмади. Телефонда айтилган рад жавобига қониқмаган қарши томон қиз билан йигит учрашиб кўришини илтимос қилдилар.
Шоирахон неварасини бермайдиган бўлгач, учраштириб нима қилдим, деди, сўнг узоқ ўйлаб
—Қизимиз ҳали ёш, ўқийман деяпди, —деб жавоб берди.
Мироншоҳ Маржона билан қачон апоқ-чапоқ бўлиб кетганини ўзи сезмай қолди. Қиз ёш бўлса ҳам маҳоратли, йигит ундан катта бўлса ҳам содда эди. Маржонанинг ширин илтифотлари, телефонда тинимсиз қилаётган ғамхўрлиги, ғалати-ғалати гаплари йигитнинг тасаввур дунёсини остин-устун қилиб ташлади. Энди Мусфирани кузатмай қўйган, олисларда эди у.
Бувисининг "Ўртоғимнинг қизини олиб бераман!" деган таҳдидларидан чўчимай қўйган, бир сўз билан айтганда Маржонанинг тузоғига илинганди.
Маржона ҳовлига кириб келганда бувиси билан онаси жанжални авжига чиқарган эдилар.
—Турқинг қурсин, тарбиясиз, боламнинг бошини айлантириб тегиб олгансан!
—Оғзизга қараб гапиринг, ўзиз ҳам яхши бўлганингиз учун, тўйсиз, қочиб келиб бошқасиз эрга тегиб олган экансизда!
—Безбет! Шу вақтгача бир одам юзимга солмаганди, на қўшниларим, на қариндошлар. Кампир увиллаб йиғлай бошлади. Онаси ғолибона турар, аммо унинг ҳам асаблари тамом бўлгани пириллаб учаётган лабларидан сезилиб турарди.
Бирдан кампирнинг кўзи Маржонага тушди. Йиғидан шартта тўхтаб қўлини дуога очди
—Илоё, шу қизинг бахтсиз бўлсин, ўшанда мени эслагин, омин, Аллоҳу акбар!
Онаси бувисига отилиб кела бошлаганини кўрган Маржона ўртага туриб олиб, бор овозда чинқирди.
—Бўлди қилинглар! Тинчлик борми, йўқми? Жонимга тегиб кетдииии! Авваллари бувиси билан онаси уришса, йиғларди, ҳозир бир томчи кўз ёш тўкмайдиган бўлди. Дадасига қийин. Тунов куни отаси онаси тайёрлаган ширқовоқни мақтаб ичганди, онасидан балога қолди.
—Биз бемаза овқат қиламизда, кун бўйи газни олдидан кетмасам ҳам меҳнатимиз кўринмайди, онангиз бир марта овқат қилганди, дарров мақтайсиз!
Аслида, дадаси шўрлик онасининг ҳар бир ҳаракатини мақтаб туради, бўлмаса, кун йўқ. Бошқа пайт бўш келмайдиган бувиси ўша куни негадир индамади.
Бугун бувиси уни қарғади. Жонидан тўйди, шекилли. Ана, секин уйга кириб кетди кампир.
Онаси аллапайтгача ҳовлида жавраб юрди.
—Қарғишинг ўзингга урсин, шум кампир!
Маржона ошхонага кирди. Ҳаммаёқ ивирсиб ётар, отаси ҳар йили таъмирлатадиган уйлар файзсиз, кўнгли эса бўм-бўш эди.
—Тезроқ, эрга тегиб кетсам, шулардан қутулардим, кейин бир ойда бир марта ҳам келмасдим шу уйга. Кейин дадасини эслади. Оқкўнгил, одамга илтижоли қарайдиган отаси. Катта корхонага бошлиқ бўлса ҳам уйида сўзи ўтмайдиган отаси. Кейинги пайтда соғлиғи яхшимас. Юраги тез-тез хуруж қиляпди. На она ачинади, на хотин. Мавқе, мансаб талашиш билан овора улар.
У Мироншоҳни, унинг оиласини эслади. Ипакдек мулойим, ақлли бувиси, зиёли онаси, бахтиёр синглиси бор. Уйлари оддий бўлсада файзли, у оилада ҳамма бир-бирини қадрлайди, авайлайди. Бу уйда ҳамма бир-бирини азоблаб, қийнаб роҳатланади, айниқса отасини. Мироншоҳ тезроқ совчи жўната қолса эди, шу ғурбатхонадан қутуларди. Негадир у ҳам жим-жит.
***
Мусфира ҳар доимгидек ўқишдан чиқиши билан тўғри автобекатга қараб кетди. Қулоқчин тақиб олганча, аудио китоб эшитиб бораркан, нигоҳлари билан кузнинг мўъжизаси бўлмиш ранго ранг барглар рақсини кузатиб борарди. Азамат чинорнинг каттагина сарғиш япроғи кўзига чиройли кўриниб, қўлига олди.
Бироз тикилиб тургач, баргни силкитганча йўлида давом этди. Ана яна битта чиройли япроқ! У эгилиб япроқни оларкан, кимдир гавдаси билан олдига туриб олди. Бошини кўтариб, довдираб қолди. Шундоққина олдида оқ-сариқдан келган, бўйлари баланд, келишган бир йигит кулиб турарди.
У уялиб сал сурилди, йигит ҳам сурилди. Шундагина қиз йигит атай унинг йўлини тўсаётганини билиб қолди. Қулоқчинини юлқиб олиб, шартта орқасига ўгирилиб юриб кетди.
—Мусфира, тўхтанг! Ҳазиллашдим-ку! Йигит шўх кулди.
Қиз ўз исмини эшитиб ортига ўгирилди.
Йигит чиройли куларди. Унинг қуёшдек ёришиб кетган юзига, мағрур туриши ярашиб тушганди, шунданми, бир лаҳза қараб қолди қиз, кейин яна ортига ўгирилиб, югуриб кетди.
Қиз қоқилиб-қоқилиб кетаркан, қаёққа кетаётганини ўзи ҳам билмасди. Бир пайт секин ортига ўгирилди, аммо ҳеч кимни кўрмади.
"Ким эди бу? Исмимни қаердан билади?" Уйига етиб келгунича ҳам қизнинг хаёлидан шу саволлар кетмади. Ҳаммаси эртаси куни ошкор бўлди. Яна совчилар келди. Бу сафар аммажониси қайнонаси билан.
Йигит билан қиз кўришсин, дедилар. Бувиси қудасининг юзидан ўтолмади.
—Беш минут гаплашасан, бўлди, кейин қизимиз кўнмади, деб жавоб бериб юборамиз, жон болам.
Мусфира индамади. Сукут-аломати ризо. Қиз кўзларини юмди, бир лаҳзагина кеча йўлини тўсган йигитнинг ўктам қиёфаси, чиройли табассуми кўриниб кетди. Ичидан чиққан хўрсиниқни яширишга уринди у.
Бу жавонлардан китоблари тошиб кетган бир хона эди. Унда юз эллик йиллик, юз йиллик, ярим асрлик, шу билан бирга янги нашрдан чиққан адабиётлар тахланиб турар, Мусфира бувисининг севимли макани бўлган ушбу хонани яхши кўрарди
Дераза токчаларидаги, полнинг очиқ жойларидаги катта-катта хонаки гуллар ҳам, оддийгина ёзув столию ундаги эски, аммо бақувват икки дона оч жигарранг қопламали стул ҳам — ҳаммаси қандайдир файзли эди. Мусфира полнинг ғичирлашидан сергак тортди, ўрнидан туриб тескари қараб олди.
—Қўлга тушар экансизку, қочқоқ қиз. У ялт этиб ўгирилди. Эшик олдида кечаги йигит жилмайиб турарди. Қизнинг юраги "жиз" этиб кетди.
Зўрға салом берди.
Йигит бир зумда ташаббусни қўлига олди. Беш дақиқада тугаши керак бўлган суҳбат бир соатга чўзилди. Ора-чора йигит телефонини ўчириб қўяр, яна хушкайфият билан гапириб кетарди.
Эшик ортидан кимдир қизнинг исмини айтиб чақирди.
—Вой, манга беш минут гаплашгин дейишганди, чиқа қолай, —деди у.
Йигит қизнинг соддалигидан завқланиб куларкан, ўрнидан турди.
—Исмим—Қамариддин, тўғриси манга ёқиб қолдиз, энди совчиларни тиндирмай жўнатаман, — деди..
— Кўришамиз! Ўзингизни эҳтиёт қилинг. Кейин сирли овозда қўшиб қўйди
—Мен учун! Ва ўктам қиёфада хонани тарк этди.
Мусфира анчагача хонада қолиб кетди. Юрагига илк бор ишқ кириб келган, Қамариддининг кулиб турган чеҳраси кўзи олдида туриб қолганди. Юраги гурсиллаб урар, ҳозиргина чиқиб кетган йигитни ҳали узоқлашмай туриб соғинаётганди...
***
Невараси Маржонага уйланиши хабарини айтганидан бери Шоиранинг юрагига бир ғашлик тушиб қолган. Қизнинг ҳаракатларидаги сохталик, уйига кетишга ошиқмаслиги, кўз қарашларининг қаттиқлиги уни ташвишга солаётганди.
—Самирахон, Мироншоҳнинг танловидан хабарингиз бўлдими?-деди у беҳи мураббоси учун банкаларни ҳозирлаётган келинига. Ўзи эса қўлидаги каттагина беҳини тинимсиз қўлида айлантирарди.
—Ҳа, айтди, ойижон, шу сира кўнглим чопмаяпди-да. Эрталаб ҳам бувимга айтинг, совчиликка борсинлар, деб манзилини ташлаб кетди. Бизга Мастура холамнинг невара қизлари тузук эди. Ўзимизга ўхшаган оддий оила, онаси ҳам баъмани.
—Ўртоғимдан уят бўлди. Тақдир эмас эканда. Ҳозир мажбурлаб олиб берсак, кейин қарамай қўйса, ундан ёмони йўқ. Манзилини берган бўлса, майли, бир бориб кўрайлик, биздан нима кетди. Ёқмаса, ётиғи билан тушунтирамиз. Бувисини, онасини кўрайлик, суриштирайлик...
***
Кузнинг сўнгги ойи. Тошкент кўчаларидаги азамат дарахтлар алвон, сариқ либосларини кийиб зеболанган. Эрта-индин келадиган аёзлардан хабари йўқ, мастона бош чайқарди. Маржона қўлидаги гулдастани бағрига маҳкамроқ босди. Машина чамбарагини чаққон бошқариб кетаётган Мироншоҳга қизнинг машинанинг олд ўриндиғига ўтириб олгани ёқмаса-да буни ўзига айтолмаганидан ғаши келаётган эди.
—Шоҳ ака, қошиззи унақа чимирмен, жаҳлдорларга ўхшаб. Сизга кулиб юриш ярашади.
—Маржона, бугун совчилар боради, —деб секин гап бошлади йигит. Қиз деярли қичқириб юборди.
—Вой, нега аввалроқ айтмадиз? Энди нима бўлади?! Мани тезроқ уйга ташлаб қўйинг!
—Қўрқиб кетдим, нега бақирасан?
—Ҳаяжонланиб кетяпман! —вазиятни беркитишга уринди қиз, аслида эса, хаёлида уйдаги иккита аёлни яраштириш режасини тузаётганди у.
—Вой, эсим қурсин, Шоҳ ака, уйингиздагилар бугун келиб овора бўлишмасин, бизникилар тоққа кетишган, эртага кечроқ қайтадилар.
Йигит сира ёлғон гапирмаган, шунданми, ишонди қизга.
—Хавотир олма, эртага бўлса эртага-да!
Маржона уйга кирди-ю, бақира кетди.
—Ойи, дадамга айтинг тезроқ картамга пул ташлаб берсинлар! Уйларни тозалаб кетадиган фирмани чақирамиз. Эртага совчи келади. Сиз орзу қилган жойдан!
Аввалига анграйиб турган онаси гап нимадалигини тушунгач, эрига қўнғироқ қила бошлади...
—Ойи, пардадан тортиб қандилгача ювиб кетадиган энг зўр фирмани гаплашдим. Ҳозир келиб қоладилар.
Буларнинг томошасини кўриб оғзи очилиб қолган кампир, барибир, жим туролмади.
—Бели оғримаганнинг нон ейишини кўр! Болам бечора не ҳасратда пул топсин, сенлар совурларинг. Эсиз одамгарчилик, эсиз аёллик!
—Буви, ҳозир шу гапларнинг ўрними? Ҳеч яхши гапингиз йўқ эканда. Сизнинг ўғлингиз бўлса, менинг отам! Маржона гапира туриб бир нарса эсига тушиб қолгандек уйга югурди.
—Ойии, эртага бувимни бирор ёққа жўнатиш керак, ҳар балони гапириб ўтирмасинлар яна.
—Ўйлама, унақа пайтда ўзини жуда яхши тутади бувинг!
Уй тозаловчи фирма мўъжиза яратди. Туш пайтига яқинлашганда гард йўқ уйлар ярақлаб турарди.
Дастурхон безаш учун ҳамма нарса буюртма қилинди. Сомсадан пишириққача, салатдан иссиқ овқатгача!
Каттагина меҳмонхона кўзни олгудек ҳашамат касб этганди. Сархил мевалар, эндигина урфга чиққан турфа хил шарбатлар, ҳали кўпчилик хонадонларга номи ҳам кириб бормаган ширинликлар ўз ишининг усталари томонидан ясатилган дастурхонда кайфиятни кўтарадиган қилиб чиройли. безатилганди. Санъат асари даражасига кўтарилган ошпазлик маҳоратининг давоми ошхонада кечаётганди.
—Ким экан шунча, кечадан бери битта тўйга кетадиган пулни сарфлаётган меҳмонларинг, қандай совчилар экан булар?
Солия буви жавраб у ёққа ўтар, вайсаб бу ёққа ўтар, бошқа пайт сал нарсага бобиллаб кетадиган Васида чурқ этмасди. Аср вақтида ҳамма иш битди. Ҳовлилар чинни-чироқ, кузнинг ботиб бораётган эрка қуёшида ярақлаб турарди. Пешайвондаги дарпардалар топ-тоза ойналар шуъласида рақсга тушар, уй ичи илиққина, тотли таомлар иси ва яна аллақандай гуллар ифори билан тўлган эди.
Дарвоза тагида машина овози эшитилиши билан баробар Маржонанинг телефонига хабар келди.
"Биз келдик!"
"Ассалому алайкум, хуш кўрдик"
"Ҳаяжонланмаяпсанми?"
"Ўлиб қолай деяпман!"
"Қўй, одамни қўрқитма! Энди яшашимиз керак!"
Меҳмонлар кўрсатилаётган мулозаматдан ҳижолат бўлар, "овора бўлманглар", десалар ҳам, тортилаётган анвойи таомларнинг охири кўринмасди.
Васида қўлини кўксига қўйиб, ширинзабонлик қилар, ора-орада," Ойижон, олинг сиз ҳам",-деб қайнонасига манзират қилиб қўяр, Солиянинг ўз-ўзидан энсаси қотиб кетаётган эди.
"Микс" деб номланган антиқа шўрванинг ичида бедана тухумдан тортиб юмалоқланган қиймагача, уградан тортиб гўштгача, сабзавотлару зираворларгача тобида эди. Яна қайноққина! Совчилик таомили бўйича ҳеч нарса емайман деган меҳмонлар қандай қилиб овқатланганини сезмай қолдилар. Самиранинг
—Мироншоҳ кутиб қолди, бора қолайлик, — деган эътирози йигитни ҳам меҳмонга чақириш билан якунланди. Эркаклар учун алоҳида жой ҳозирланган эди.
Хуллас, қудалар оғзи қулоғига етиб қайтдилар. Энди фотиҳа кунини белгилаш қолган эди, холос!
***
Мана бир ҳафта бўлдики, Мусфира осмонларда учиб юрибди.
Қамариддин кунора гулдаста, ширинликлар билан ўқишининг олдида кутиб олади. Кейин қиз авваллари сира кирмаган емакхоналардан бирига борадилар. Кузги боғларда сайр қиладилар. Қизгина умрида илк бор севиб қолган, илтифотлардан ҳам кўра йигитнинг ўзига асир эди.
Мана бир ҳафта бўлдики, Мусфира ҳар куни дугоналарининг ҳавасини келтириб қоп-қора машина олдида кутиб турган йигитнинг қўлидаги гулдастани олади, кейин машинага ўтириб, жўнаб кетарди.
Унаштирилганига бир ҳафта бўлган ёшлар машина ичида шўх қўшиқни қўйганча шаҳар кезадилар.
Бувиси ҳам, онаси ҳам, дадаси ҳам танловни қизнинг ўзига ташладилар, катта эҳтимол билан рад жавобини кутган эдилар, аммо қизгина онасининг қулоғига
"Ойижооон, ўша йигитни яна кўргим келяпди",-деди, кейин қизарганча, йиғлаб юборди.
Қолганини катталар ҳал қилди.
Кеч кузда тўй бўлди. Мусфирахон келин бўлди. Жондек азиз бувисини, меҳрибон онасию отасини йиғлатиб, узатилиб кетди.
Уйларининг файзини олиб кетди.
***
Гулрангнинг кўнгли ғаш. Негадир ичига чироқ ёқса, ёнмайди.
—Бувижон, акамнинг тўйи яқинлашяпди, мен хурсанд бўлишим керак эмасми? Нега кўнглим ёришмаяпди?
—Қўй, қизим, ундай дема, ёшлар бахтли бўлсин. Балки акангни қизғанаётгандирсан? Шоира шундай деди-ю ичидан бошқа гап ўтди " Гулранг—пок қиз, кўнгли ниманидир сезаётганмикан. Ўша куни бувисининг ҳеч чиройи очилмади, неварасини бир оғиз гапирмади-я. Қайнона-келин муносабати ҳам ғалати кўринди, худо асрасин"
Кейин кўнглидаги ўйларни қувишга уринди...
Тўй яқинлашиб қолди. Келиннинг сепини ёйиб кетдилар.
Мироншоҳ рашки кучли йигит. Шу ёшдаги бувисига ҳам баъзан эътироз билдириб қўяди. Онасига ҳам. Синглисига-ку хўжайин.
Аммо тўй куни келин кийган кўйлакдан Шоиранинг кўнгли тўлмади, Самира бошини кўтаролмай қолди. Кун совуқ бўлса ҳам, елкалари қўллари анча очиқ эди келиннинг. Оппоқ кўйлакда унинг қорамағизлигини билдириб турган томоқ-бўйинлари барча меҳмонларнинг нигоҳида эди. Чеҳраси очилмаётган Мироншоҳ синглисини имлади. Гулрангнинг шовқинаро эшитган гапи
—Келинойингнинг елкасига нарса ташлаб қўй!-дегани бўлди. Қизгина ўзи учун сотиб олган паҳмоқ, аммо енгил қаймоқранг пўстинчани келиннинг елкасига ташлади. Кейин зийраклик билан Маржонанинг қулоғига пичирлади
—Акам келинойинг шамоллаб қолмасин деяпдилар! Ечмай ўтиринг, хўпми?! Кейин "панчо" деб номланадиган ўша ёпинчиқни келиннинг бўйнидан ўтказиб, тугмасини ҳам қадаб қўйди.
Шундан сўнггина куёвнинг чеҳраси очилди.
Ҳофиз эса " Ойнинг ўн беши қоронғу,
Ўн беши ёғду билан", — дея куйлар, даврадагилар шодумон рақсга тушарди.
Маржона Шоира буви орзу қилгандек келин эмасди. Гаплари ҳам, қилиқлари ҳам сохтадек туюлар, ёш келин-куёвнинг бир-бирига тўймайдиган пайтидаги жанжалларидан ёқа ушларди. Ўзи чоли билан, ўғли ҳам келини билан сокин яшаб ўтганлари учунми, оилада бўладиган арзимас кўнгилсизликлар ҳам нари борса, ярим кунлик араз билан ниҳоясига етарди. Маржона рашкчи Мироншоҳга бўйсунмаётган эди.
Шоира опа кузнинг изғиринли ҳавосида деразадан ташқарига қараганча ўрикнинг олтиндек сарғайган баргларига тикилиб ўтирар экан ёш келинчакнинг кириб келганини сезмай қолди. Қовоқ уйиб салом берди келин.
Кейин тарақлатиб иш қила бошлади.
"Бу қизни тарбиялаш осон бўлмайди-ёв. Жанжал-тўполон ичида катта бўлган шекилли, энди ўзимизга мослаштиргунимизча анча тер тўкамиз чоғи. Гапни нимадан бошласам экан?"
—Маржонахон, гўзал қизим, Мироншоҳ яна хафа қилдими сиззи?
Келинчак ҳам тўлиб турган эканми йиғлаб юборди.
—Ўзим ўргилай, қани келинг ёнимга.
Аёл келинчакни ўтирган куйи маҳкам қучди, сочларини силади.
— Ман ҳамиша ёнингиздаман, хўпми, ҳали ўзим уни адабини бериб қўяман. Қани, гапиринг-чи, нима бўлди ўзи? Шунақа чиройли қизни ҳам хафа қиладими одам?!
Мана бир ой бўлдики, Мусфирахон кенг уйнинг келинчаги. Янги уй, янги муҳит, янгича ҳаёт унга завқ бағишлайди. Қайнотаси, қайнилари бир олам бўлса, қайнонаси бир олам.
—Ассалому алайкум, ойижон, яхши дам олдингизми?
Қайнонасининг алик олгани эшитилмайди, овозини чиқармай минғирлаб қўяди.
Чой қуйса, юзига қарамай олади, гапирса ҳам негадир одамнинг юзига қарамай гапиради.
Ҳар тонг бувижонисини, ойисини қучоқлаб қўядиган Мусфира илк саломга чиққан куни юзидаги нафис ёпинчиқ билан уч марта эгилиб салом қилли, кейин чаққон келиб қайнонасининг ёнига тиз чўкиб қучмоқчи бўлди, аммо негадир қайнонаси елкасига совуққина уриб қўйди. У бувисининг, онасининг қайноқ қучоғини эслади, аммо тез унутиб ўрнидан турди, чой дамлади.
Мана бир ой бўлдики, шу аёлга ёқишга ҳаракат қилади келинчак, аммо фақат танқид эшитади.
У тўйдан олдин энг машҳур пазандалик курсларида ўқиган, ширин-ширин таомлари билан уйидагиларнинг олқишига сазовор бўларди. Бошида ўзи овқат тайёрлаб юрди, қайнотаси, турмуш ўртоғи, қайин укалари мақтаб-мақтаб, талашиб ер, бир қошиқ овқат ҳам ортиб қолмасди.
—Бунақа ширин овқатларни умримда емаганман, келинойи, қўлиз роса ширин экан —деди кичкинтой Самариддин. Қайнонасининг энсаси қотиб кетди. Кейинги сафар ўзи бошида туриб овқат қилдира бошлади.
—Вой нима қиляпсиз, ҳеч замонда овқатга ҳам шакар соладими?
—Томатнинг тахирини олади дерди устозимиз.
—Қанақа аҳмоқ устоз экан, қочинг, нари туринг, ўзим қиламан.
Ўша куни ҳеч ким косасини бўшатиб қўймади, ахлат челакка тушди қолдиқлар.
—Ман ичмайман, бемаза бўпти,-деди Самариддин бу сафар
—Емасанг заҳарри е!
Қайнонаси пинагини бузмади. Бора-бора қайнонасининг шавлага ҳам лавр япроғи соладиган овқатларидан унинг ҳам кўнгли айнийдиган бўлди, аммо, мақтаб ейишга мажбур эди келинчак.
—Кимё келинини роса мақтаяпди. Қўлидан келмаган хунари йўқ деди, бизани келин ўқишдан бошқасини билмайди,-дедим. Ош-овқат ҳам ўзимга қолди.
Мусфиранинг дили оғрийди, аммо индамайди, ҳозир оғзини очса, қайнонасининг кечгача овози ўчмаслигини билади.
—Ойи, биз Мусфира билан айланиб келамиз, майлими? —Қамариддин ялинчоқ нигоҳлари билан тикилиб тураркан аёл ўрнидан туради.
—Қаёққа борасизлар, менам бораман, уйда зерикиб кетдим.
Бироз айланган бўлиб зерикиб қолади аёл.
—Уйга қайтамиз, совқотдим.
—Овқатланайлик, ойи, зўр жойга обораман
—Уйда бир қозон мошхўрда туриб, уят эмасми? Ўтиринглар машинага!
Йигит Мусфирага илтижоли қарайди.
Қиз табассум билан
—Ўтиринг, ойижон,- дея машинанинг эшигини очиб беради.
Машина зўрға йўлга тушиб олади. Уйга боргунча ҳеч ким чурқ этиб оғиз очмайди.
Аксар ўзбек аёллари сингари Гулчеҳра ҳам ўзини келин устидан ҳукмрон бўлиш ҳуқуқига эга деб ҳисоблайди. Бировнинг азиз боласини унга омонат берилганини ўйлаб ҳам ўтирмайди. Тонг саҳардан кечгача тинимсиз меҳнат қиладиган келинига бир оғиз раҳмат айтишни эп билмайди-ю, ақл ўргатишни қойиллатади. Қилган овқатини биров ичолмаслигини билса ҳам қозонини бериб қўйишни истамайди. Ўзи умрида бир ишни қойиллатмаган бўлса-да келин олгач, ҳаммасини унутади, ёлғон тарих яратиб олади ва бунга ўзи ҳам чандон ишонади. Вақтида энг ёмон келин бўлгани ёдидан чиқиб, бора-бора ёмон қайнонага айланади. Одамзот-энг шафқатсиз мавжудот. Шунингдек,бизнинг баъзи ўзбекойимлар ҳам. Новдадек ёш келинлар —бировнинг азиз фарзанди. Беминнат хизмат қиладиган фаришталарнинг меҳнатини суиистеъмол қилиш бориб турган ноинсофлик!
—Гулчеҳрахон, ассалому алайкум, саломатмисиз?
Бу—Мусфиранинг бувиси эди.
—Ассалому алайкум, Мастура хола,-тунд овозини бироз ўзгартирди Гулчеҳра.
—Қизингизни олиб якшанба меҳмонга келиб кетинглар, кутамиз... Узун гапнинг қисқаси шу эди.
Бир ой бўлибдики, янги келинчак ҳали уйига бормади. "Бувиси бало, мени ҳам қўшиб чақирса, қизи боришини билган. Мана энди иззатимиз билан борамиз меҳмонга!"
***
—Маржонахон, ўзимнинг ақлли қизим, Мироншоҳ нима деса, хўп денг, болам.
—Қандай қилиб хўп, дейман, бувижон, ўртоғимнинг тўйига юбормаяпдилар, ҳамма курсдошлар келяпди.
—Мана, Гулранг ҳам бормаяпди-ку!
—Гулранг аввал ҳам бормасди ўзи. Ман, барибир, бораман, аввал ҳам сира тўйлардан қолмаганман.
Шоира бувининг тоқати тоқ бўлди. "Бу келин бунча қайсар, бунчалар худбин бўлмаса!"
Ўша куни Маржона ясан-тусанни ўрнига қўйиб, тўйга кетди, кечқурун эса Мироншоҳ уни ота-онасиникига олиб бориб ташлади!
Дарвоза олдида чинқириб қолган келинчак машинанинг ортидан қарғаниб тош отди! Йигит парвосиз ҳайдаб кетаверди.
Шоира соат ўнда ҳам уйқудан уйғонмаган келиндан хавотир олиб ўтираркан Мироншоҳ чиқиб келди.
—Маржонахонни чақир болам.
—У йўқ! Кейин кечаги воқеаларни айтиб берди.
Шоиранинг қон босими ошиб кетди.
—Уят бўпти, болам, юр, олиб келамиз, эшитган қулоқ нима дейди?
—Э, жонимга тегиб кетди. Керакмас. Тарбиясиз, ҳаёсиз, фаросатсиз экан. Ярашмайман.
—Унақа дема болам, ўйин-кулгини яхши кўрса ҳам кўнгли очиқ қиз экан. Секин, алдаб-сулдаб йўлга соласан. Бирдан бунақа қилиш тўғримас, ўзинг ақлли боласанку!
Шоира қудасининг уйига кириб борганида атрофга шом қоронғулиги чўкаётган эди. Уни Васида кутиб олди. Ёшгина қуданинг ҳам қошлари қизиникидек чимирилиб турарди.
Шоира меҳмонхонага кириши билан
—Манга бир жойнамоз бериб қиблани кўрсатиб юборсангиз. Асрни ўқибоқ йўлга чиққандик,-деди. Васида индамай чиқиб кетди. Кейин каттагина, юмшоқ, яп-янги жойнамоз келтириб, қиблага қаратиб солиб берди.
Шоира каттагина меҳмонхонадаги стуллардан бирига ўтираркан, эшикдан Маржонанинг бувиси кириб келди.
Кейин фотиҳага қўл очдилар.
—Маржонахон қизим қанилар?
—Ётибди аразлаб, эри ўлганлардек, —деди Васида шартакилик билан.
—Астағфируллох денг, болам, ўлимдан асрасин.
Васида юзини бурди-ю тарсиллаб юрганча хонадан чиқиб кетди.
Ҳижолатда қолган Шоира қуда бувига юзланди
—Яхшимисиз, айланай? Сизларни ҳам безовта қилдик.
— Бу ўзи безбет қиз, баттар бўладиган қиз. Онасини қаранг, ман онасини одам қилолмадим, сиз қайдамов?! Кампир бечора шу гапларни айтаркан, эшикка қараб олди.
Шоиранинг нафаси ичига тушиб кетган, оиладаги муҳитни кўриб, бўлари бўлган эди, аммо келинини тезроқ олиб кетмаса, бу яра газак олиб, катталашиб кетишини ўйлаб, чора излаётганди.
***
Гулчеҳра синглисини, жиянини ёнига олиб, келинчак Мусфира ёпган бир тоғора сомса билан қудасининг уйига кириб борди.
Ҳовли-жойлар файзга тўлган, мусиқа карнайидан ҳофизнинг
"Хуш келибсан, жон қизим" қўшиғи янграб турарди.
Негадир, ҳамма кўзда ёш билан кўришиб чиқди. Мусфира ҳам кўз ёшларини тўхтата олмасди. Гулчеҳранинг тоқати тугади чоғи келинига пичирлади.
—Бўлди қилдинг, йиғлашни тўхтатинг, нима деб ўйлашади?
Келинчакнинг кўз ёши таққа тўхтади.
Самимий инсонларнинг дастурхонида муҳаббат бўлади, улар тортган таом шифо, кўрсатган меҳри дардларга дармондир.
Айланиб ўргилиб сўрашишлару кўрсатилаётган иззат-эътибордан Гулчеҳрахоннинг қадди тобора ўсиб, ўзи кеккайиб борарди.
Следующая публикация
Нет комментариев