Предыдущая публикация
І.
Мішкевіч "Мне больш да спадобы туга. Палессе"
Частка 9
Вёска Аздамічы мела 130 гаспадарак і 3800 гектараў зямлі, у тым вялікая частка лясоў, балот і не выкарыстаных зямель. Будынкі жылыя часцей за ўсё ставілі шчытом да вуліцы, з круглякоў, крылі саломай. Будынкі гаспадарчыя таксама былі з круглякоў, толькі шчыліну паміж бэлькамі ніхто не ушчыльняў, такім чынам можна было часам у свеце сонца на заходзе палічыць колькасць жывёлы ў будынку. Кароў гаспадары трымалі многа, сорак і болей штук, бо малака давалі вельмі мала. Былі малыя, худыя, выпасеныя на мокрых багняных травах, а зімой гадаваныя ў халодных адрынах. Свінні тутэйшыя былі высокія, худыя, хрыбты тырчалі. Тры гады паслі іх на палях, а потым яшчэ два дапасалі ў хляве. Хрыч такі вырастаў да 500 кіло, а вяндліны з яго было 30 сантыметраў таўшчыні, жылістай, жоўтай і з малай колькасцю тлушчу. Елі яе з хлебам.
Палешукі былі народжаны паляўнічымі і рыбакамі, але тут пад мяжой не пазвалялі ім паляваць і не давалі пазваленне на стрэльбы, таму большасць з іх былі браканьерамі. Памятаю, што калі хацелася труса, качку ці курапатку, то дастаткова было паведаміць дарадчыку і праз момант прыходзіў хазяін і мы ішлі на паляванне. Яны ведалі, якімі дарогамі ходзяць звяры і ўмелі дапамагчы на паляванні. Мужа майго ўмелі завесці ў такое месца, што ён хутка вяртаўся з вынікам. Аднойчы Паляшук паставіў нас на адным месцы і сказаў, што тут будзе бегчы трус, а сам адыйшоў, каб яго нагнаць. Хутка мы ўжо вярталіся дадому з упаляваным зверам. Умелі таксама выбіраць з гнёзд малых ліс. Бачыла ў аднаго хазяіна чатыры малыя ліскі ў клетцы, у другога многа тхароў. Умелі яшчэ выдатна здымаць шкуры са звяроў і птушак.
Назірала неяк вясною, як Паляшук лавіў шчупакоў. Лёкка паварушыў вяслом чарот і калі шчупак рушыў, хутка накрыў яго кашом і праз момант выцягаў з вады дзюрай уверх, выймаў рыбу і кідаў у лодку. Праз кароткі час меў іх ужо некалькі.
Пушча палеская была кампактнай, прыгожай і нічым не спусташонай. Лясы хлопскія былі пры гэтым у плачэўным стане. Хазяін, які ехаў у лес, браў з дрэва, якое расло, толькі, колькі было яму патрэбна ў гэты момант, таму сярод дубоў стаялі самыя пні, галлё павыразана на рознай высаце, часам усе галіны вырэзаны. На некаторых дубах закладалі борці і там размяшчаліся раі пчол у выдзяўбленым пню. Перед кожнай дзюрой на тоўстай вяроўцы размяшчалі дубовы калок для абароны ад мядзведзя. А мёд там быў залацісты і пахучы.
Вуліца па ўсёй вёсцы была гліністай, так што пасля дажджу не магчыма было прайсці і не намачыць лапці. Хазяіны па два бакі вуліцы пабудавалі драўляныя сцежкі, хіба для аховы ног і лапцей, бо хадзілі ў іх усе, нават дзеці. Лапці рабілі з лазы. Аднойчы спытала ў дарадчыка, як плятуць лапці. Даведалася, шта лазу высякаюць позна ўвосень і пакуль яна свежая здзіраюць кару, якую затым параць і здымаюць зялёную скурку. Потым з лазы плятуць лапці. Усе мужчыны умеюць іх плясці. У асноўным займаюцца гэтым дзяды і плятуць для ўсёй сям’і. Лапець звычайна большы за стапу, якая абмотваецца анучай. Кожны мае па бакам вушы, праз якія праходзяць шнуркі і аплятаюць нагу аж да самага калена. У дзяўчат менавіта таму прыгожыя шчыкаладкі і брыдкія, пашыраныя стопы, прыстасаваныя да лапцей. Зімой ногі атульваюць, але вышэй амаль голыя. Колькі ж можа даць цяпла спадніца і кашуля з палатна? Ніжняй бялізны не насілі. Памятаю, як Ксеня моцна змерзла. Дала ёй шарсцяную бялізну, каб было цёпла. Ад ранку ў ёй хадзіла і хваліла за цеплыню. Вечарам наш працаўнік прыпомніў ёй пра сваю кашулю, якую мусіла Ксеня прыгатаваць, бо збіраўся назаўтра да сям’і ў Мікашэвічы:
⁃ Ой, паночку, посвецеце мне, то пойду на гору по ее.
Працаўнік узяў ліхтарык і пайшоў у сені. У нейкі момант, калі свяціў, глянуў уверх і ўбачыў цалкам новы від.
⁃ Ксенечка, ты ў штанах. - засмяяўся. Ксенюлька так засаромелася, што скінула штаны і з парадам зышла ў дол, што выклікала ў працаўніка яшчэ больш смеху.
Палешукі ў зіму насілі на сабе кажухі або кабаты з сукна сваёй работы, амаль да зямлі, ад пояса шырока зморшчаны. Дзяўчыны хадзілі летам у чорных спадніцах, вышываных удоле стужкамі, у кашулі палатнянай вышытай крыжыкамі чырвонага і чорнага колеру, у фартушках і сердаках з крэтону. На нагах мелі лапці шнураваныя высока на шчыкалатках. Мужчыны на свята насілі буты з халявамі, чорныя штруксавыя штаны, камізэльку і вышытую кашулю. Летам насілі палатняную кашулю ўверсе і такія самы кальсоны, на нагах лапці. Жанкі на галовах мелі крэтонавыя хусткі, завязаныя пад барадой, замужнія, у адрозненне ад дзяўчат, малі на галовах як бы вянок зроблены са скручанай у валік хусткі, на гэта апраналася другая хустка, завязаная пад барадой. Летам старыя Палешукі хадзілі у кашулях наверх і самых штанах. Шылі іх вельмі дзіўна. З вузкага палатна рабілі калошы, а да іх прыстаўлялі вялікі квадрат. Вісела гэта на іх як вымя каровы. Цэлае шчасце, што апраналіся так толькі старэйшыя асобы.
Летнімі вечарамі, калі хадзілі праз сяло, сустракалі групы моладзі, якія спявалі розныя песні, болей падобна па-расійску. У Аздамічах моладзь была стройная, прыгожая і гібкая ў сцёгнах, чаму прычынай было веславанне стоячы. Казалі, што пасля першай вайны стаяла тут паліцыя пагранічная і яны паправілі мясцовую расу. Таксама да паправення тутэйшай расы прычэпны быў мясцовы Габрэй. Такога прыгожага, расавага габрэя яшчэ не бачыла. Мужчына толькі пасля пятага дзесятку, высокі, шчуплы. Казалі, што ў кожнай хаце мае свайго патомка. Колькі ў тым праўды - не вядома. Зрэшту за маральнасцю не глядзелі вельмі строга. Важна было, каб незамужняя дзяўчына не мела дзіцяці, аб гэтым дбалі мясцовыя знахоркі. Але часамі канчалася то смерцю. Пра кожную дзяўчыну тут усё было вядома. Палешукі не мелі календароў, але ведалі ў якім гаду, на якога святога і з якой дзяўчынай што стала. Святыя былі адказнымі за ўсе здарэнні.
Хаты ў вёсцы былі шырокія. Калі ўваходзіш у сені, з аднаго боку быў уваход да жылога пакою, з другога боку - да каморы. У сенях была драбіна на гару, вісела тут таксама цыбуля, вянкі часныку і дубовае лісце для выпеку на ім хлеба. У кутку каля ўваходу ў сені стаяла яшчэ бочка з квасам, гэта значыць вадой з кускамі плаваючага хлеба.
Калі ўваходзіш у хату у рагу каля дзвярэй была вялікая печ, якая служыла для выпеку хлебу, штодзённага гатавання ежы, сушэння грыбоў і рыбы. Печ таксама грэла хату і служыла месцам спання дзядоў. Улязалі на печ і там спалі. Печ была каля сцяны, якая не мела акна, бо ад печы да другой сцяны быў пол - тут спала ўся сям’я. То была дошка каля 2 метраў шырыны з лёккім пад’ёмам пад галаву, ад боку хаты таксама закрытая дошкай, каб не высоўвалася салома. На гэты пол слалі салому, далей дыванік уласнай работы, нейкая пярына, падушка і пасцель гатова.
У сцяне, да якой даходзіў пол, было акно, пад ім лава, перад лавай вялікі стол, перад сталом зноў лава. Над сталом у рагу хаты ікона ўбраная звісаючымі вышытымі рушнікамі. На сцяне супраць - другое акно. Наўпрост печы ў рагу драўляныя вёдры з вадой і стол кухонны. Са столі сярод хаты звісала бляшаная труба з абажурам. З-пад яго выступалі чатыры друты да якіх была прымацавана пляская бляха. На яе клалі смольную лучыну, якая асвечвала усё мяшканне. Калі ў хаце было немаўля, то да столі чаплялі на крук калыску. Ад крука шлі чатыры шнуры, а да іх была прывязана драляная рама абшытая палатном. У паглыбенню спала дзіця. Ад рамы ўніз звісаў адзін шнур, які маці прывязвала сабе да нагі, калі шла спаць. І калі дзіця заплача, маці нагой пакалыша калыску, а тая ціха і доўга калыхалася.
Стравы гатаваліся ў чугунах. Гэта быў шырокі посуд, звужаны ўнізе, з накрыўкай. Гаспадыня брала яго на відзёлкі і ставіла ў печ. Відзёлкі то былі моцныя двураговыя вілы прыстасаваныя да ніжняй часткі чугуна, які ставілі на нагрэтую дровамі цэглу, адразу каля агню, і так гатавалі. Абед быў з адной стравы. У чугун клалі бульбу, рыбу, цыбулю, перац, ліст лаўровы - і ў печ. Так сама гатавалі грыбы, кашу з мясам, кашу з малаком. Ніколі не бачыла, каб там хтось штосьці смажыў альбо пёк, усё варылі.
Палешукі былі чыстыя, хоць пралі адзенне ў вельмі прымітыўных умовах. Зімою жанкі пралі ў палонках. Мокрым адзеннем удыралі аб лёд, выцягнуты з палонкі і паласкалі ў вадзе. Пралі змерзшыя, з сінімі рукамі. Цэлае шчасце, што былі ў штанах і ботах з халявамі. Летам таксама пралі ў вадзе толькі ў самых кашулях і босыя. Удыралі бялізнай аб дошку, якая тырчала з вады і часта змывалі яе вадой.
Жанкі заўсёды пралі ў грамадзе, пры гэтым смяяліся і размаўлялі. Каля іх бавіліся дзеці на беразе. Аднойчы жанкі пралі ў кашулях і стаялі тылам да вёскі. Вецер мацней павеяў і задраў камусьці кашулю. Якісь хлопец з кустоў у крык:
⁃ О, у чоры чорна!
Жанкі пачалі хлопцаў гнаць, крычаць, прыціскаць да балота...
Аднак кашулі былі чыстыя, прыгожа выбеленыя і вышытыя. Калі моладзь на святы выстраілася, то было на што паглядзець. Усе былі ў бутах з халявамі, з вывярнутымі чырвонымі абшэўкамі. Мужчыны ўсе ў чорным, а жанчыны ў спадніцах са стужкамі, у маляўнічых сердачках, рознакаляровых хустках. Царква ад іх аж засвяцілася.
Палатно ў Аздамічах рабілі на кроснах, лакцёвай шырыны і, ці тоўстае, ці тонкае, было хораша і роўна ўпрадзёнае. Прадзёнае яно было на верацёнах. Бачыла малых шасцігадовых дзяўчынак, якія ўмелі прасці і вельмі добра. Гэты ўтвор сваіх рук служыў розным мэтам. З палатна шылі бялізну, давалі ў цэркву на ахвяру, плацілі ім бацюшцы. Палатном таксама абвязвалі прыдарожныя крыжы.
Следующая публикация
Комментарии 5