Предыдущая публикация
[1] Яъни, ўзи тўқиб чиқарган бидъатига қарши чиққанларни қонини ҳалол санайдиган бўлиб қолади.
[2] Шу билан бирга у кишининг ёзган китоблари, толиби илмлар билан уюштирган дарсларига қарасангиз, у киши фақат танқидга чекланиб қолмаганларини кўришингиз мумкин. У кишининг ҳузурларига қилган сафарларимда, қуйидаги китоблардан дарс бераётганларини кўрдим: «Фатҳул Мажид», Ажуррийнинг «аш-Шариъа» китоблари, Барбаҳарийнинг «Сунна», Собунийнинг «Ақийда ас-Салаф Асҳаб ал-ҳадис» китоблари. У кишига яна (ўқувчилари) бўш вақтларида «Соҳиҳ Муслим», «Ихтисор улум ал-ҳадис» ва бундан бошқа китобларни ўқиб топширадилар. У кишининг вақтлари изланиш ва китоб ёзиш билан ўтади. Юқорида мен айтган китоблардан ўтган дарслари, бу фақат Маккадаги дарслари холос. У киши яна бошқа китоблардан Мадинада ҳам дарслар уюштирадилар. Аллоҳ таоло у кишига яхшилик билан мукофот ато қилсин.
[3] Мен шайхимиз ҳафизаҳуллоҳга шундай деб савол бердим: «Сиз шайх ҳофиз Ҳакамий роҳимаҳуллоҳдан дарс олганингизни эслаб ўтгандингиз-а?». У киши: «Ҳа», дедилар. Мен: «Дарҳақиқат у кишининг вафотлари ал-Қоръавий роҳимаҳуллоҳнинг вафотларидан олдин бўлганди. Унда нима учун ал-Қоръавий шайхларингиз қаторида зикр қилинмайдилар?», дедим. У киши айтдиларки: «Мен ал-Қоръавийдан дарс олганман. Бироқ мен кичик ёшда эдим. У киши Жародийяда дарс берардилар. Мен у кишига кўп савол йўллайверганимдан, менга бир дафтар ҳадия қилгандилар. Ушбу дафтар маъҳадни битиргунимча мен билан бўлди. Дафтарда у киши ва шайх Ҳофизнинг ёзиб ўтган битиклари бор эди. Дафтарни сандиққа солиб, Риёзга дарс қилиш учун бориб уч ойдан сўнг қайтиб келсам, дафтарни қурт-қумурсқалар еб битирган экан».
[4] Шайхимизнинг қўлга киритган ижозалари Абдуллоҳ ибн Муҳаммад ибн Омир ал-Аҳмадий тайёрлаган ушбу рисолада жамланган: «ан-Наҳж ал-бадиъ би Асанийд ва Марвийят Шайх Робиъ».
[5] Ажабланарли жиҳати, улар шайх – ҳафизаҳуллоҳни – жомеадан (университетдан) бўшатиб юборилган деган гапни тарқатишди. Ҳолбуки у киши у ерда дарс бериб, ўша ердан нафақага чиқдилар. Ва яна Мадинадан чиқариб ташланди деб гап тарқатишди ва ёлғон айтишди. Балки (Мадинадан) соғлиқларига боғлиқ сабабларга кўра чиқдилар ва ўзларининг хоҳишлари билан Маккага кўчиб ўтдилар. Уларда оз бўлса ҳам ҳаё йўқ. Туҳмат ва бўҳтонлардан Аллоҳнинг паноҳига қочамиз.
[6] Чунки биз уларга эргашишга буюрилиб, уларга хилоф чиқишдан қайтарилганмиз. Аллоҳ таоло айтдики: «Ким ўзи учун ҳақ йўл аниқ бўлганидан кейин пайғамбарга хилоф иш қилса ва мўминларнинг йўлларидан бошқа йўлга эргашиб кетса, Биз уни кетганича қўйиб берамиз. Сўнгра жаҳаннамга дохил қиламиз. Нақадар ёмон жойдир у!» (Нисо: 115).
Следующая публикация
Комментарии 30
[7] Ибн Жарир ўзларининг тафсирларида (5/9) шундай дедилар: «Ушбу оят юқорида эслаб ўтганимиздек ширк аҳли ҳақида нозил бўлган бўлса-да, Аллоҳнинг динига бидъат олиб кирган ҳар бир бидъатчини ҳам назарда тутади. Ушбу кимсанинг қалби Қуръоннинг баъзи муташобиҳ-тушуниш қийин бўлган оятларини (ўзининг ҳавои нафсига мувофиқ) таъвил-тафсир қилишга мойил бўлди. Сўнгра мўминлардан иборат ҳақ аҳлига (ҳақни ботилга) ўраб кўрсатиш ва ким бўлишидан қатъий назар ўзига иштибоҳли-тушунарсиз бўлиб кўринган (оятларни) таъвил-тафсир қилиш илмини истаб, ҳақ ва адолат эгалари билан муҳкам оятлардан иборат аниқ-равшан масалалар борасида ҳужжатлашиб, мужодала олиб борди. Бидъатнинг қандай тури бўлса ҳам, хоҳ у насронийларда ёки яҳудийларда бўлсин, ё бўлмаса мажусийлар ёки сабаийлар (Абдуллоҳ ибн Сабаънинг издошлари), ҳарурийлар (хаворижлар), қадарийлар ёки жаҳмиялар бўлсин, барчалари Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганларидекдирлар: «Ушбулар билан (муташобиҳ оятлар билан) мужодала олиб бораётг
...Ещё[7] Ибн Жарир ўзларининг тафсирларида (5/9) шундай дедилар: «Ушбу оят юқорида эслаб ўтганимиздек ширк аҳли ҳақида нозил бўлган бўлса-да, Аллоҳнинг динига бидъат олиб кирган ҳар бир бидъатчини ҳам назарда тутади. Ушбу кимсанинг қалби Қуръоннинг баъзи муташобиҳ-тушуниш қийин бўлган оятларини (ўзининг ҳавои нафсига мувофиқ) таъвил-тафсир қилишга мойил бўлди. Сўнгра мўминлардан иборат ҳақ аҳлига (ҳақни ботилга) ўраб кўрсатиш ва ким бўлишидан қатъий назар ўзига иштибоҳли-тушунарсиз бўлиб кўринган (оятларни) таъвил-тафсир қилиш илмини истаб, ҳақ ва адолат эгалари билан муҳкам оятлардан иборат аниқ-равшан масалалар борасида ҳужжатлашиб, мужодала олиб борди. Бидъатнинг қандай тури бўлса ҳам, хоҳ у насронийларда ёки яҳудийларда бўлсин, ё бўлмаса мажусийлар ёки сабаийлар (Абдуллоҳ ибн Сабаънинг издошлари), ҳарурийлар (хаворижлар), қадарийлар ёки жаҳмиялар бўлсин, барчалари Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганларидекдирлар: «Ушбулар билан (муташобиҳ оятлар билан) мужодала олиб бораётганларни кўрсангиз, (билингларки) Аллоҳ (ушбу оятда) назарда тутганлар ўшалардир. Бас улардан ҳазир бўлинглар»».
Қуртубий ўзларининг тафсирларида (4/13) шундай дедилар: «Агарчи ушбу оятда Нажрондаги насронийларга ишора қилинган бўлсада, бироқ бу барча тоифаларни, кофир, зиндиқ, жоҳил ва бидъат соҳибини ҳам ўз ичига олади. Қатода айтдиларки: «(Ушбу оятда айтилганлар) ҳарурийялар (хаворижлар) ва хаворижларнинг бошқа турлари бўлмаса, унда билмадим (оятда айтилганлар) кимлар эканини»».
[8] Шунинг учун ҳам Роббимиз азза ва жалла Ўзининг Китобида шундай деди: «Яҳудий ва насронийлар то сиз уларнинг динига кирмагунингизча ҳаргиз сиздан рози бўлмайдилар» (Бақара: 120).
[9] Шу сабабли ҳам аввалгию-ҳозирги уламоларимиз улар билан ўралашиб юришдан огоҳлантиришган ва бу масалада қаттиқ туришган. Бу ҳолат келгусидаги мавзуларда яна ёритилиб ўтилади.
[10] Ҳофиз Нававий роҳимаҳуллоҳ Шарҳ Соҳиҳ Муслим (16/218)да шундай дедилар: «Ушбу ҳадисда (тўғри йўлдан) оғган бидъат аҳли ва фитна истагида (тушуниш) мушкул бўлган (оятлар)га эргашадиганлардан огоҳ қилиш бордир. Уларга ижобат қилинмайди, балки Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу Собиғ ибн Асални муташобиҳ оятларга эргашганда адабини бериб қўйганларидек, улардан қайтарилиб, жеркиб берилади».
Ҳофиз Ибн Ҳажар роҳимаҳуллоҳ Фатҳул Борий (8/266)да айтдиларки: «(Ҳадисдан) мурод шуки, Қуръоннинг муташобиҳ оятларига эргашаётганларга қулоқ солишдан огоҳлантирувдир. Ушбу ҳолат Ибн Исҳоқ эслаб ўтганидек, авваламбор яҳудларда кузатилганди. Улар ҳуруф ал-муқаттоат (Қуръоннинг баъзи сураларининг аввалидаги бир-биридан ажралган ҳарфлар)ни умумий адади, ушбу умматнинг (ер юзида қолишлик) муддати миқдоричаликдир деб таъвил қилгандилар. Сўнгра Исломда хаворижлар томонидан содир бўлганди. Ҳатто Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан (ривоят қилинган асарга биноан), у киши уларга оятни тафсир қилиб берганлар. Ва Умар розияллоҳу анҳуни Собиғга муташобиҳ оятларга эргашаётгани хабари етганда инкор қилишлари. Шунда унинг бошига, боши ёрилгунча ургандилар».
[11] Шайхулислом Ибн Таймия роҳимаҳуллоҳ «ал-Жаваб ас-соҳиҳ» (2/315)да шундай дедилар: «Ушбу ҳолат барчанинг наздида маълум бўлсинким, насоролар, ҳамда ғулувга кетган ибодатгўйлар ва шиаларга ўхшашларнинг залолатга кетишининг сабаби уч ҳолатдан биридадир:
...ЕщёШулардан бири: пайғамбарлардан нақл қилинган муташобиҳ, мужмал ва тушуниш мушкул бўлган лафзлар бўлиб, улар аниқ-тиниқ муҳкам лафзларни қўйиб, ўшаларга ёпишиб олишди. Улар ҳар сафар ўзларида шубҳа бўлган бир лафзни эшитишса, уларнинг фойдасига далил бўлмасада, ўзининг мазҳабига биноан тушунишади. Ўзига хилоф бўлган очиқ-ойдин лафзларни эса, маъносини Аллоҳга ҳавола қилдик, лафзинигина исбот қиламиз дейишади, ё бўлмаса залолат аҳли (шу кунгача) қилиб келганидек уни таъвил қилиб қўйишади. Ақлий ва самъий далилларнинг муташобиҳларига эргашиб, аниқ-равшан, муҳкам далиллардан юз ўгиришади».
[12] Хаворижлар – бош кўтариб чиқувчи деган лафзнинг кўплик кўринишидир. Диндан чиққани ва мусулмонларнинг энг яхшиларига қарши бош кўтариб чиққан
[11] Шайхулислом Ибн Таймия роҳимаҳуллоҳ «ал-Жаваб ас-соҳиҳ» (2/315)да шундай дедилар: «Ушбу ҳолат барчанинг наздида маълум бўлсинким, насоролар, ҳамда ғулувга кетган ибодатгўйлар ва шиаларга ўхшашларнинг залолатга кетишининг сабаби уч ҳолатдан биридадир:
Шулардан бири: пайғамбарлардан нақл қилинган муташобиҳ, мужмал ва тушуниш мушкул бўлган лафзлар бўлиб, улар аниқ-тиниқ муҳкам лафзларни қўйиб, ўшаларга ёпишиб олишди. Улар ҳар сафар ўзларида шубҳа бўлган бир лафзни эшитишса, уларнинг фойдасига далил бўлмасада, ўзининг мазҳабига биноан тушунишади. Ўзига хилоф бўлган очиқ-ойдин лафзларни эса, маъносини Аллоҳга ҳавола қилдик, лафзинигина исбот қиламиз дейишади, ё бўлмаса залолат аҳли (шу кунгача) қилиб келганидек уни таъвил қилиб қўйишади. Ақлий ва самъий далилларнинг муташобиҳларига эргашиб, аниқ-равшан, муҳкам далиллардан юз ўгиришади».
[12] Хаворижлар – бош кўтариб чиқувчи деган лафзнинг кўплик кўринишидир. Диндан чиққани ва мусулмонларнинг энг яхшиларига қарши бош кўтариб чиққани сабабли шу ном билан номланишди. Бош кўтариб чиқишининг аввали мўминларнинг амири Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳуга қарши бўлганди. Уларнинг бир қанча лақаблари бор. Шулардан: «Ҳарурийя», «Шаррот», «Мариқоҳ» ва «Муҳаккима». Улар ушбу лақабларнинг мариқо деганидан бошқа барчасига рози бўладилар. (Бу ҳақда яна тўлиқ маълумот олиш учун) қуйидаги манбаларга қаранг: Шаҳристонийнинг «ал-Милал ва ан-ниҳал» (1/117) китоблари, Бағдодийнинг «ал-Фарқ байна ал-фироқ» (72) китоблари ва «Мажмуъ ал-фатава» (12/346).
[13] Имом Аҳмаднинг ўғли Абдуллоҳ «Сунна» (1/492)да айтдиларки: «Отамдан: «Рофиза ким?», деб сўрадим. У киши: «Абу Бакр ва Умар розияллоҳу анҳумоларни сўкадиганлар», дедилар».
[14] Улар иймон тил билан нутқ қилишнинг ўзи, инсонлар иймонда бир-бирларидан афзал бўлмайдилар, одамлар ҳамда фаришта ва пайғамбарларнинг иймони бир даражада, иймон зиёдалашиб нуқсонлашмайди, иншааллоҳ мўминман дейиш мумкин эмас, кимки тили билан иймон келтириб, амал қилмаса ҳам у ҳақиқий мўминдир деб даъво қиладиганлардир. Бу Имом Аҳмаднинг уларга берган таърифларидир («Тобақот ал-ҳанабила» 1/31-32).
[15] Улар аввалдаёқ Аллоҳ таоло барча нарсани билганлигини инкор қиладилар. Тақдир деган нарса йўқ. Иш-ҳодисотлар тасодифан рўй бераверади, дейдиганлардир. Нававийнинг Шарҳ Соҳиҳ Муслим (1/36)га қаранг.
Улар тақдир масаласида рўй берган бидъатларнинг аввали эди. Сўнг мана бундай дейдиганлар ҳам бўлди: Аллоҳ таоло бандаларнинг иш-ҳаракатларини яратмаган. Аллоҳ таоло маъсиятларни бандаларига тақдир қилмаган ва уларни яратмаган ҳам, булар демак қадарийлардир. Шарҳ усул эътиқод аҳли сунна (4/72-73)га қаранг.
[16] Чунки ҳар бир бидъат залолатдир.
...Ещё[17] Улар: Каъб ибн Молик, Ҳилол ибн Умайя ва Мирора ибн Роби розияллоҳу анҳумлардир (Бухорий 4418, Муслим 2769).
[18] Каъб ибн Молик розияллоҳу анҳу айтдиларки: «Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам мусулмонларни биз уччовимизга гапиришдан қайтардилар». Балки ана шу уч кишидан бири ўзининг дўстига салом берса, (дўсти) унга алик олмасди. Каъб розияллоҳу анҳу айтадилар: «Мусулмонларнинг менга нисбатан ана шундай салбий муносабатда бўлиши (муддати) узайиб кетгач, амакимнинг ўғли бўлмиш Абу Қатоданинг деворига тирмашиб чиқдим. У менга инсонларнинг энг суюклисидан эди. Унга салом бердим. Аллоҳга қасамки менга алик олмади. Унга: «Эй Абу Қатода, Аллоҳни ўртага қўйиб айтаман, мени Аллоҳу-Росулини яхши кўришимни биласанку?» дедим. Ҳеч нарса демади. Яна Аллоҳни ўртага қўйиб, гапимни қайтардим. Яна индамади. Яна Аллоҳни ўртага қўйиб гапимни қайтардим. У эса: «Аллоҳу-Росули билувчироқ» деди. Кўзимдан ёш оққанча орқага қайтиб кетдим…».
Имом Нававий роҳ
[16] Чунки ҳар бир бидъат залолатдир.
[17] Улар: Каъб ибн Молик, Ҳилол ибн Умайя ва Мирора ибн Роби розияллоҳу анҳумлардир (Бухорий 4418, Муслим 2769).
[18] Каъб ибн Молик розияллоҳу анҳу айтдиларки: «Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам мусулмонларни биз уччовимизга гапиришдан қайтардилар». Балки ана шу уч кишидан бири ўзининг дўстига салом берса, (дўсти) унга алик олмасди. Каъб розияллоҳу анҳу айтадилар: «Мусулмонларнинг менга нисбатан ана шундай салбий муносабатда бўлиши (муддати) узайиб кетгач, амакимнинг ўғли бўлмиш Абу Қатоданинг деворига тирмашиб чиқдим. У менга инсонларнинг энг суюклисидан эди. Унга салом бердим. Аллоҳга қасамки менга алик олмади. Унга: «Эй Абу Қатода, Аллоҳни ўртага қўйиб айтаман, мени Аллоҳу-Росулини яхши кўришимни биласанку?» дедим. Ҳеч нарса демади. Яна Аллоҳни ўртага қўйиб, гапимни қайтардим. Яна индамади. Яна Аллоҳни ўртага қўйиб гапимни қайтардим. У эса: «Аллоҳу-Росули билувчироқ» деди. Кўзимдан ёш оққанча орқага қайтиб кетдим…».
Имом Нававий роҳимаҳуллоҳ ушбу ҳадисга шарҳ бериб, айтдики (17/94): «Ушбу ҳадисдан бидъат аҳли ва маъсиятларни ошкора қиладиганларни паст олиш ва адабини бериб қўйиш учун алоқа узиш ва уларга алик олмаслик (каби фойдаларни оламиз)».
Ҳофиз Ибн Ҳажар роҳимаҳуллоҳ Фатҳул Борий (11/50)да шундай деди: «Нававий айтдиларки: Бидъатчи ва катта гуноҳга қўл урганларга салом берилмайди ва уларнинг саломига алик ҳам олинмайди. Бу ҳақда бир жамоа аҳли илмлар айтиб ўтишган. Ва Бухорий роҳимаҳуллоҳ бу ҳолатга Каъб ибн Молик розияллоҳу анҳуни қиссасини ҳужжат қилиб келтирган».
Сўнг Ҳофиз яна айтадики: «(Гуноҳидан) Тавба қилмаган кимсадан четланиш яхши ишдир. Бироқ бу ҳолатга Каъб ибн Молик розияллоҳу анҳунинг қиссасини далил қилиб келтиришлик кишида бироз норозилик уйғотади. Чунки у киши розияллоҳу анҳу ўзларидан содир бўлган ишга надомат чекиб, тавба қилди. У киши билан гаплашмаслик эса Аллоҳ таоло у кишидан тавбасини қабул қилиш муддатигача кечикди. Демак у кишининг ҳолати то Аллоҳ таоло у кишидан тавбасини қабул қилгунгача гаплашмаслик ҳолати эди…».
Хаттобий «Маъалим Сунан» (4/274)да шундай деди: «Ушбу ҳадисда, яъни Каъб ибн Молик ва у кишининг икки шериги ҳадисида, мусулмонлар ўзаро алоқаларини уч кундан ортиқ муддатга узишини ҳаром экани келиб чиқади. (Ушбу уч кунгача алоқани узишлик сабаби) ҳафагарчилик ва қизишиб кетилган ҳолатлар ёки ўзаро муомалада нуқсонга йўл қўйиш сабабидан ва ёки шунга ўхшаш диний сабабдан бошқа ҳолатлар сабабли бўлиши мумкин. Аҳли ҳаво ва бидъатчиларга нисбатан алоқа узишга келсак, то улардан тавба ва ҳаққа қайтишлик зоҳир бўлмагунча, қанча вақт ўтишидан қатъий назар, алоқа узилаверади. Ҳуддики Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Каъб ва у кишининг шериклари Табук ғазотига чиқмай ортда қолиб кетишганида мунофиқлик етиб қолдимикин деб хавфсирадилар. Ва ҳадисда келганидек уларга нисбатан алоқалар узилишига ва эллик кунгача уйларида ўтиришга буюрдилар. Бу ҳолат то Аллоҳ таоло у киши ва икки шерикгининг тавбасини қабул қилганлиги ҳақидаги оятини нозил қилгунча давом этди.
Шунда Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам уларни мунофиқликдан батамом пок эканларини билдилар…».
...Ещё[19] Ҳавои нафсига эргашганлар аҳли суннанинг танқид ўқларини ёғдириб, уларни шарманда қилишидан ҳимояланиш учун ҳам ушбу яхши гумонда бўлиш керак деган гапни илгари суради. Бироқ ҳақ аҳли уларни аяб ўтиришмади. Балки ўша ҳаво аҳлига нисбатан чиройли гумонда бўлган кишини ҳам нафрат остига олишди. Шайхулислом Ибн Таймия роҳимаҳуллоҳ «Мажмуъ фатава» (2/132)нинг иттиҳодиялар ҳақида гапирган ўринларида шундай деди: «Ўшаларга ўзини нисбат берган ёки уларни ҳимоя қилиб мақтаган, ҳамда уларнинг китобларини улуғлаган, ё бўлмаса уларга ёрдам қўлини чўзиб, улар билан ҳамкорлик қилиш билан танилган, ёки улар ҳақида (танқидий) гаплар айтилишини ёмон кўриб, ушбу гапни билмай айтиб қўйди ёки ушбу китобнинг муаллифи у эканини қаердан биласан, деганга ўхшаш гаплар билан уларга нисбатан узр қидираётган ҳар бир кишини жазосини бериб қўйиш вожиб бўлади. Буларга ўхшаш узр ахтараётганлар ёки жоҳил, ё
Шунда Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам уларни мунофиқликдан батамом пок эканларини билдилар…».
[19] Ҳавои нафсига эргашганлар аҳли суннанинг танқид ўқларини ёғдириб, уларни шарманда қилишидан ҳимояланиш учун ҳам ушбу яхши гумонда бўлиш керак деган гапни илгари суради. Бироқ ҳақ аҳли уларни аяб ўтиришмади. Балки ўша ҳаво аҳлига нисбатан чиройли гумонда бўлган кишини ҳам нафрат остига олишди. Шайхулислом Ибн Таймия роҳимаҳуллоҳ «Мажмуъ фатава» (2/132)нинг иттиҳодиялар ҳақида гапирган ўринларида шундай деди: «Ўшаларга ўзини нисбат берган ёки уларни ҳимоя қилиб мақтаган, ҳамда уларнинг китобларини улуғлаган, ё бўлмаса уларга ёрдам қўлини чўзиб, улар билан ҳамкорлик қилиш билан танилган, ёки улар ҳақида (танқидий) гаплар айтилишини ёмон кўриб, ушбу гапни билмай айтиб қўйди ёки ушбу китобнинг муаллифи у эканини қаердан биласан, деганга ўхшаш гаплар билан уларга нисбатан узр қидираётган ҳар бир кишини жазосини бериб қўйиш вожиб бўлади. Буларга ўхшаш узр ахтараётганлар ёки жоҳил, ё мунофиқ бўлади. Балки ўша бидъат аҳлини ҳақиқий ҳолатини билиб, уларнинг масаласини бирёқлик қилишда ҳамкорлик қилмаган ҳар бир кисмсани жазолаш вожиб бўлади. Чунки ана ўшандай кимсаларнинг масаласини бирёқлик қилиш вожиботларнинг энг улуғидандир. Чунки улар шайху-уламолар, подшоҳу-амирлардан иборат кўплаб халқнинг ақл ва динларига бузуқ тушунчаларни олиб киришди. Улар ер юзида фасод тарқатиб, Аллоҳнинг йўлидан тўсадилар…».
Ва яна (2/133) шундай деди: «Кимки уларнинг ҳақиқий ҳолатини билмаслигини пеш қилиб, уларга нисбатан яхши гумонга борса, унга ўшаларнинг (бидъат аҳлининг) ҳолати таништирилиб ўтилади. Энди улардан ажралиб, уларга (ушбу бидъатларини) ошкора инкор қилса яхши. Акс ҳолда бу ҳам (ўша бидъатчилардан) деб, уларнинг сафига қўшиб қўйилади».
Аллома Ибн Боз роҳимаҳуллоҳга қуйидаги савол берилди: «Бидъат аҳлини олқишлаб, уларни мақтайдиган киши ўшаларнинг ҳукмида бўладими?»
Роҳимаҳуллоҳ қуйидагича жавоб бердилар: «Ҳа, бунда шак-шубҳа йўқ. Ким уларни олқишлаб, мақтаса, бу одам ўшаларнинг йўлига чақираётган ва уларнинг даъватчиларидан бўлади. Аллоҳ таолодан офият сўраймиз» («Шарҳ фазлул ислам» кассетасидан кўчирилди).
Мен айтаманки: Суннат уламолари бидъат аҳлини мақтаган, уларнинг қарашини оқлаган ва уларга ёрдам қўлини чўзган кишини ўшаларнинг сафига киргазишган. Бу ҳолатга эътибор қаратмаётган, балки бутун ғам-ташвишлари ким бўлишидан қатъий назар ўзларига ёқиб қолган кишига олқишлар айтаётган анави қавм ҳақида нима дейиш мумкин. Бу мағлубият ва тавфиқдан мосуво бўлишдир. Аллоҳ таолодан офият ва саломатлик сўраймиз.
[20] Каъб ибн Молик розияллоҳу анҳу айтадилар: «У киши менга (Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламни назарда тутяпти): «Нима учун орта қолдинг? Ахир (минишинг учун) маркаб сотиб олмаганмидинг?», дедилар. Мен: «Эй Росулуллоҳ, мен Аллоҳга қасамки, сиздан бошқа дунё аҳлидан бўлган бирортасининг ҳузурида ўтирган бўлганимда, бир узр айтиб унинг ғазабидан (қутулиб) чиқиб кетардим. Дарҳақиқат менга гапга чечанлик хусусияти ато қилинган. Бироқ Аллоҳга қасамки, агар бугун сиз мендан рози бўладиган бир ёлғон сўзни айтсам, албатта Аллоҳ таоло сизни менга нисбатан ғазабли қилиб қўйишини жуда яхши биламан. Энди ўзимнинг ҳақиқий ҳолатимдан келиб чиқиб, рост сўзлайдиган бўлсам, Аллоҳ таолонинг ушбу масаладаги жазосини (адолатли ҳукмини) умид қилиб қоламан. Аллоҳга қасамки мени ҳеч қандай узрим йўқ эди. Аллоҳга қасамки сиздан ортда қолганимда (бошқа вақтда ўзимни бундай) кучли ва (муаммоларсиз) енгил ҳис қилмаганман». Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Мана бу рост сўзлади. Аллоҳ таоло сен ҳақин
...Ещё[20] Каъб ибн Молик розияллоҳу анҳу айтадилар: «У киши менга (Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламни назарда тутяпти): «Нима учун орта қолдинг? Ахир (минишинг учун) маркаб сотиб олмаганмидинг?», дедилар. Мен: «Эй Росулуллоҳ, мен Аллоҳга қасамки, сиздан бошқа дунё аҳлидан бўлган бирортасининг ҳузурида ўтирган бўлганимда, бир узр айтиб унинг ғазабидан (қутулиб) чиқиб кетардим. Дарҳақиқат менга гапга чечанлик хусусияти ато қилинган. Бироқ Аллоҳга қасамки, агар бугун сиз мендан рози бўладиган бир ёлғон сўзни айтсам, албатта Аллоҳ таоло сизни менга нисбатан ғазабли қилиб қўйишини жуда яхши биламан. Энди ўзимнинг ҳақиқий ҳолатимдан келиб чиқиб, рост сўзлайдиган бўлсам, Аллоҳ таолонинг ушбу масаладаги жазосини (адолатли ҳукмини) умид қилиб қоламан. Аллоҳга қасамки мени ҳеч қандай узрим йўқ эди. Аллоҳга қасамки сиздан ортда қолганимда (бошқа вақтда ўзимни бундай) кучли ва (муаммоларсиз) енгил ҳис қилмаганман». Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Мана бу рост сўзлади. Аллоҳ таоло сен ҳақингда бирор ҳукм қилгунича бор энди», дедилар. Бану Салама (қабиласидан) бўлган кишилар ушбу ҳолатга норози кайфиятда олдимга келиб, айтишдики: «Аллоҳга қасамки сени бундан олдин бирор гуноҳ қилганингни билмаганмиз. Ортда қолганлар узрларини айтгани каби Росулуллоҳга узр айтишда ожизлик қилдингда. Росулуллоҳ сенга гуноҳингдан мағфират сўраб қўйишлари кифоя қиларли эди…». Сўнг мен уларга: «Мендан кейин яна бирор кишида ҳам шундай ҳолат бўлдими?» дедим. Улар: «Ҳа, сен каби ҳолатга яна икки киши тушди. Улар ҳам сен айтгандек айтишди. Ва уларга ҳам сенга нима дейилган бўлса, шундай дейилди…», деб айтишди».
[21] Каъб ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам мусулмонларни (Табук ғазотига бормай) ортда қолганлар ичида биз уччовимизга гапиришдан қайтаргандилар. Одамлар биздан четлашиб, ўзгача муомала қилишди. Ҳатто ер юзи ҳам мендан ўзини олиб қочаётгандек туюлди. У (гўёки) мен билган ер эмасди».
Яна Каъб ибн Молик розияллоҳу анҳу айтадики: «Ҳатто эллик куннинг қирқтаси ўтгач, ваҳий келиши тўхтаб қолди. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг элчилари мени ҳузуримга келиб: «Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам сенга аёлингдан четлашишингни буюрдилар», деди. Мен: «Талоқ қилайми ё нима қилай?», дедим. У эса: «Йўқ. Ундан четланда, алсо яқинлашма», деди. Менинг икки шеригимга ҳам ҳудди шундай деб элчи жўнатгандилар».
[22] Шунинг учун ҳам салафларимиз роҳимаҳумуллоҳ улар билан бир жойда ўтиришдан огоҳлантиртиш масаласига қаттиқ эътибор қаратган. Доримий «Муқаддима ас-Сунан» (1/387)да шундай деди: «Сулаймон ибн Ҳарб Ҳаммод ибн Зайддан, у киши эса Айюбдан шундай хабар айтдилар: «Абу Қулоба айтдиларки: «Ҳавои нафсга эргашганлар билан бир жойда ўтирманг ва улар билан баҳс-мунозара қилманг. Чунки мен сизни уларнинг залолатларига шўнғиб кетишингиздан ёки улар сизга ўзингиз билган ҳақни чалкаштириб юборишларидан ҳотиржам эмасман». Ушбу асар саҳиҳдир. Санаддаги кишиларнинг барчалари ишончли. Санаддаги Айюб, бу киши Ибн Абу Тамима ас-Сухтиёнийдир. Абу Қулоба роҳимаҳуллоҳнинг аҳли суннани тоинки ақидалари саломат қолсин дея аҳли ҳаво билан бир жойда ўтиришдан огоҳлантиришини бир мулоҳаза қилиб, ўйлаб кўринг. Улар аҳли суннани ё ўзларининг залолатига ботириб олади, ё бўлмаса уларнинг саҳиҳ ақидасига шак-шубҳалар солади.
...Ещё[23] У киши имом, сиқо (ишончли) ва пешво бўлмиш Саллом ибн Абу Мутиъ Абу Саид ал-Хузаъ
[22] Шунинг учун ҳам салафларимиз роҳимаҳумуллоҳ улар билан бир жойда ўтиришдан огоҳлантиртиш масаласига қаттиқ эътибор қаратган. Доримий «Муқаддима ас-Сунан» (1/387)да шундай деди: «Сулаймон ибн Ҳарб Ҳаммод ибн Зайддан, у киши эса Айюбдан шундай хабар айтдилар: «Абу Қулоба айтдиларки: «Ҳавои нафсга эргашганлар билан бир жойда ўтирманг ва улар билан баҳс-мунозара қилманг. Чунки мен сизни уларнинг залолатларига шўнғиб кетишингиздан ёки улар сизга ўзингиз билган ҳақни чалкаштириб юборишларидан ҳотиржам эмасман». Ушбу асар саҳиҳдир. Санаддаги кишиларнинг барчалари ишончли. Санаддаги Айюб, бу киши Ибн Абу Тамима ас-Сухтиёнийдир. Абу Қулоба роҳимаҳуллоҳнинг аҳли суннани тоинки ақидалари саломат қолсин дея аҳли ҳаво билан бир жойда ўтиришдан огоҳлантиришини бир мулоҳаза қилиб, ўйлаб кўринг. Улар аҳли суннани ё ўзларининг залолатига ботириб олади, ё бўлмаса уларнинг саҳиҳ ақидасига шак-шубҳалар солади.
[23] У киши имом, сиқо (ишончли) ва пешво бўлмиш Саллом ибн Абу Мутиъ Абу Саид ал-Хузаъийди («Сияр Аълам ан-Нубала» 7/428).
[24] У Ҳажжож ибн Юсуф ас-Сақофийдир. У золим, зўравон ва кўп қон тўкувчи киши бўлган. 95-ҳижрий йили вафот этган («Сияр Аълам ан-Нубала» 6/104).
[25] Амр ибн Убайд зоҳид ва ибодатгўй бўлиб, мўътазилаларнинг катталаридан ва аввалгиларидан эди. 143 ёки 144 ҳижрий йили вафот этган («Сияр Аълам ан-Нубала» 6/104).
[26] Салломнинг ушбу сўзлари «Суалат ал-Ажуррий ли Абу Довуд» (1/408)да келган. Айтадики: «Абу Довудни шундай деяётганини эшитдим: «Абу Салама Мусонинг шундай деяётганларини эшитдим: «Саллом ибн Абу Мутиънинг (у киши Басра аҳлининг донишмандларидан ва суннат асосида ҳаёт кечирганларидан эди) шундай деяётганини эшитдим: «Мен учун Аллоҳ таолога Ҳажжожнинг (амал) саҳифаси билан йўлиқишим, Амр ибн Убайднинг (амал) саҳифаси билан йўлиқишдан кўра маҳбуброқдир».
Мансур шундай дерди: «Ҳаммангиз аста-секинлик билан юрасизлар. Барчангиз ов талабидадирсиз. Амр ибн Убайд эса бундан мустасно». Имом Заҳабий «Сияр Аълам ан-Нубала» (6/105)да унинг ушбу сўзига қисқача шарҳ бериб айтадики: «Унинг зоҳидлиги ва ихлосмандлигига алданиб, бидъатидан ғофил қолишди».
[27] Ҳофиз Абул Фидо ибн Касир ўзларининг тафсирларида (11/245) шундай дедилар: «Ана шундай, Аллоҳ таоло уларнинг ушбу ҳолатидан хабар бериб айтдики, улар ҳаёти дунёдаликларида Аллоҳу-Росулига итоат қилсак эди деб қаттиқ хоҳлайдилар. «Роббимиз, дарҳақиқат, бизлар бошлиқларимизга ва катталаримизга бўйинсундик, бас, улар бизларни (тўғри) йўлдан оздирдилар». Товус: ««Бошлиқларимизга» дегани яъни (ичимиздаги) шарафлиларимизга. «Катталаримизга» дегани яъни уламоларимизга, дедилар» (Ибн Абу Ҳотим ривояти).
Яъни: бошлиқларимизга эргашдик. Улар шайхларимиздан иборат амир ва катталаримиздир. Элчиларга хилоф иш тутдик. Ушбу амирларимизда бирор нарса бор, улар бир нарсани (ҳақни) устида деб эътиқод қилган эканмиз. Аслида эса улар ҳеч нарса устида эмас экан. «Роббимиз, Сен уларга азобни икки ҳисса қилиб бергин». Яъни куфрлари ва бизларни йўлдан урганлари учун. «Ва уларни катта лаънат билан лаънатлагин»».
...Ещё[28] Аллоҳ таолонинг ушбу сўзига биноан: «Зулм йўлини тутган кимсаларга берилиб кетманглар (эргашманглар)! Акс ҳолда сизларга дўзах ўти етар» (Ҳуд: 113).
[29] Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ушбу сўзларига биноан: «У (Қуръон)нинг муташобиҳ-тушуниш қийин бўлган (оят)ларига эргашаётганларни кўрсангиз, (билингларки) ана ўшалар Аллоҳ (ушбу оятда уларни) номлаганлардир. Бас улардан ҳазир бўлинглар» (Муттафақун алайҳ).
[30] У киши имом Молик ибн Анасдирлар. Ҳофиз, уммат фақиҳи, шайхулислом Абу Абдуллоҳ ал-Асбаҳий ал-Маданий, ҳижрат диёрининг имоми. 179 ҳижрий йили вафот этган. «Тазк
Яъни: бошлиқларимизга эргашдик. Улар шайхларимиздан иборат амир ва катталаримиздир. Элчиларга хилоф иш тутдик. Ушбу амирларимизда бирор нарса бор, улар бир нарсани (ҳақни) устида деб эътиқод қилган эканмиз. Аслида эса улар ҳеч нарса устида эмас экан. «Роббимиз, Сен уларга азобни икки ҳисса қилиб бергин». Яъни куфрлари ва бизларни йўлдан урганлари учун. «Ва уларни катта лаънат билан лаънатлагин»».
[28] Аллоҳ таолонинг ушбу сўзига биноан: «Зулм йўлини тутган кимсаларга берилиб кетманглар (эргашманглар)! Акс ҳолда сизларга дўзах ўти етар» (Ҳуд: 113).
[29] Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ушбу сўзларига биноан: «У (Қуръон)нинг муташобиҳ-тушуниш қийин бўлган (оят)ларига эргашаётганларни кўрсангиз, (билингларки) ана ўшалар Аллоҳ (ушбу оятда уларни) номлаганлардир. Бас улардан ҳазир бўлинглар» (Муттафақун алайҳ).
[30] У киши имом Молик ибн Анасдирлар. Ҳофиз, уммат фақиҳи, шайхулислом Абу Абдуллоҳ ал-Асбаҳий ал-Маданий, ҳижрат диёрининг имоми. 179 ҳижрий йили вафот этган. «Тазкира ал-ҳуффаз» 199-рақам остидаги таржимаи ҳолда ҳаётлари ҳақида айтиб ўтилган. У кишининг Аллоҳни (аршига) кўтарилиши ҳақида сўраган кимса билан бўлган қиссалари машҳурдир. Имом у кимсага: «Сен ёмон одам экансан. Сен бидъатчисан. Уни (менинг ҳузуримдан) чиқариб ташланглар», дедилар. Ушбу асар собит-саҳиҳдир. Доримий «Родд ала ал-жаҳмия», Байҳақий «Асма ва Сифат» 2/305, Абу Нуайм «Ҳиля» 6/325 да ривоят қилишди. Ушбу асарни саҳиҳ деб билганлардан, Заҳабий «Улув» 2/945, Ҳофиз «Фатҳул Борий» 13/500, Албоний «Мухтасар улув» 103.
[31] У киши шайхулислом Абу Амр Абдурроҳман ибн Амр Авзоий Дамашқий, ҳофиздир. 157 ҳижрий йили вафот этган. «Тазкиро ал-ҳуффаз» 177-рақам остида таржимаи ҳоллари бериб ўтилган. Ва яна «Таҳзиб ал-камал» 2/807. У киши «Сияр» 7/125 да келганидек ушбу сўзларни айтиб кетганлар: «Ким бир бидъат ўйлаб топадиган бўлса, ундан тақво тортиб олинади». Ва яна (юқоридаги манбада) 7/120 да шундай деганлар: «Одамлар сендан юз ўгирсаларда салафларнинг асарларини ўзингга лозим тут. Сенга сўзни безаб кўрсатсаларда, кишиларнинг райини ташла. Чунки иш очилиб қолса ҳам сен тўғри йўлда бўласан».
[32] У киши илмда имом, уммат билимдони, Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Идрис ибн Аббос ибн Усмон ал-Қурший ал-Матлабий аш-Шофеъий ал-Маккий. 204 ҳижрий йили вафот этган. «Тазкиро ал-ҳуффаз» 355-рақам остидаги таржимаи ҳол. У киши Ҳарвийнинг «Заммул Калом» 4/308 асарларида келганидек ушбу сўзларни айтиб кетганлар: «Одамлар мени дунё талабига (берилиб кетаётгани учун) раддия беряпман деб ўйлайди. Агар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг суннатларига хилоф келишмаганда, мен уларга гапириб ҳам ўтирмасдим». Ва яна ушбу манбанинг 4/294 да шундай деганлар: «Аҳли калом борасида мени ҳукмим шуки: хурмо шоҳлари билан саваланиб, туяга ўтказилиб, қавми-қариндошлари орасида айлантириб чиқилгач, барчанинг кўз ўнгида бундай деб жар солинмоқ керак: бу Китобу-Суннат илмини ташлаб, калом илмига кирган кимсанинг жазосидир».
[33] Биринчилари: Суфён ибн Уяйна ибн Маймун, аллома, ҳофиз, шайхулислом Абу Муҳаммад ал-Ҳилолий ал-Куфий. 198 ҳижрий йили вафот этганлар. «Тазкиро ал-Ҳуффаз» 249-таржимаи ҳол. У киши «Муқоддима соҳиҳ Муслим» 1/101 да келганидек ушбу сўзларни айтганлар: «Одамлар Жобирдан (яъни Жуъфий) бидъатини ошкор қилишидан олдин ҳадис қабул қилиб олишарди. Бидъатини зоҳир қилгач, одамлар унинг ҳадисини олмаслик ҳақида гапиришди. Шунда баъзи одамлар уни тарк этишди. Унга: нима бидъат олиб келганакан ўзи, дейилганда, Маҳдий бир кун сирдобдан чиқади деганга ўхшаш (шиаларнинг бидъий ақидаларига) иймон келтириш эди, деб айтди». Ва яна Абул Фазл ал-Муқрининг «Заммул Калом» 5/144 асарида келганидек шундай деганлар: «Ким бидъатчининг жаноза намозида иштирок этадиган бўлса, то ортга қайтгунича Аллоҳнинг ғазабида бўлади».
...ЕщёИккинчилари: Суфён ибн Саъид ибн Масруқ, имом, шайхулислом, ҳофизларнинг саййиди Абу Абдуллоҳ ас-Саврий ал-Кўфий, фақиҳ. 161 ҳижрий йили вафот этган. У киши Ибн Баттанинг «Ибана» 2/461
[33] Биринчилари: Суфён ибн Уяйна ибн Маймун, аллома, ҳофиз, шайхулислом Абу Муҳаммад ал-Ҳилолий ал-Куфий. 198 ҳижрий йили вафот этганлар. «Тазкиро ал-Ҳуффаз» 249-таржимаи ҳол. У киши «Муқоддима соҳиҳ Муслим» 1/101 да келганидек ушбу сўзларни айтганлар: «Одамлар Жобирдан (яъни Жуъфий) бидъатини ошкор қилишидан олдин ҳадис қабул қилиб олишарди. Бидъатини зоҳир қилгач, одамлар унинг ҳадисини олмаслик ҳақида гапиришди. Шунда баъзи одамлар уни тарк этишди. Унга: нима бидъат олиб келганакан ўзи, дейилганда, Маҳдий бир кун сирдобдан чиқади деганга ўхшаш (шиаларнинг бидъий ақидаларига) иймон келтириш эди, деб айтди». Ва яна Абул Фазл ал-Муқрининг «Заммул Калом» 5/144 асарида келганидек шундай деганлар: «Ким бидъатчининг жаноза намозида иштирок этадиган бўлса, то ортга қайтгунича Аллоҳнинг ғазабида бўлади».
Иккинчилари: Суфён ибн Саъид ибн Масруқ, имом, шайхулислом, ҳофизларнинг саййиди Абу Абдуллоҳ ас-Саврий ал-Кўфий, фақиҳ. 161 ҳижрий йили вафот этган. У киши Ибн Баттанинг «Ибана» 2/461 асарларида келганидек, ушбу сўзларни айтиб кетганлар: «Фарёбий айтадики: «Суфён Саврий мени фалончи ва пистончилар билан бир жойда ўтиришимдан қайтарарди. Яъни бидъат аҳлидан бўлган кишилар билан (ўтиришдан)»».
«Тарих Димашқ» 47/183 ва «Камил» 2/309 асарларида келганидек, «Жума куни (масжидга) олди томондаги эшикдан кирдилар. Ўша дамда Ҳасан ибн Солиҳ намоз ўқиб турарди. Шунда: «Мунофиқнинг хушусидан Аллоҳнинг паноҳига қочаман», дедиларда оёқ кийимларини олиб, (масжиддаги) бошқа бир устун томонга бурилиб кетдилар».
Мен айтаманки: Ҳасан (ҳукмдорларга қарши) қилич кўтариб чиқишни тўғри деб биларди. Унинг «Сияр» 6/361 да келган таржимаи ҳолига қаранг.
[34] У киши Абу Ҳотим ар-Розий. Имом катта ҳофизлардан. Муҳаммад ибн Идрис ибн Мунзир Ҳанзалийдир. 277 ҳижрий йили вафот этган. «ал-Вофий бил вафаят» 2/183 ва «Тазкиро ал-ҳуффаз» 592-рақам остидаги таржимаи ҳолга қаранг. У киши «Шарҳ усул Эътиқод аҳли сунна вал жамоа» 1/200 да келганидек, қуйидаги сўзларни айтиб ўтган: «Бидъат аҳлининг аломати аҳлул асарга (аҳли ҳадисга) тил текказишдир». Ва яна юқоридаги манбанинг 1/201 саҳифасида келганидек ўғилларидан ривоят қилинган асарда шундай деган: «Отам ва Абу Зуръани (тўғри йўлдан) озган ва бидъат аҳлини тарк этишга буюраётганини эшитдим. У иккиси бу борада аяб ўтирмасдан (масалани қаттиқ) олишарди. Ва у иккиси китобларда асар турганда (ўз) райини тиқиштиришни инкор қилишарди. Шу билан бирга у иккови аҳли калом билан бир жойда ўтиришдан ва китобларига кўз югуртиришдан қайтаришарди. Ва айтишар эдики: «Калом соҳиби ҳеч қачон нажотга эриша олмайди…»».
[35] У киши Абу Зуръа, имом, ўз асрининг ҳофизи Убайдуллоҳ ибн Абдулкарим ибн Язид ибн Фуруж ал-Қуршийдир. 264 ҳижрий йили вафот этган. «Тазкири ал-Ҳуффаз» 579-рақамдаги таржимаи ҳол.
Юқорида бу кишининг ва Абу Ҳотимнинг бидъат аҳлини тарк этиш ҳақидаги қовллари ўтди. «Тарих Боғдод» 9/110 асарида Саъид ибн Амр ал-Бардаъийдан ривоят қилинади: «Абу Зуръанинг Ҳорис ал-Муҳасабий ва унинг китоблари ҳақида сўралганларига гувоҳ бўлдим.
Шунда савол берувчига: «Ушбу китоблардан эҳтиёт бўл. Булар бидъату-залолатлар китобидир. Асарни ўзингга лозим тутсангчи. Унда (асарда) ўзингни беҳожат қиладиган нарсани топасан». Шунда у кишига: «Хоп, бу китобларда ибрат бордир», дейилди. Шунда у киши: «Кимки Аллоҳнинг Китобидан ибрат олмаса экан, унга ушбу китобларда умуман ибрат йўқ. Сизларга шундай хабар етганки, Суфён, Молик, Авзоий ва аввал ўтган имомлар ушбу китобларни турли хатар, (кишининг қалбига келадиган) васваса ва ушбу мавзулар доирасида деб айтиб кетишди. (Сизлар айтаётган) Бу қавм илм аҳлига хилоф иш тутишди. Гоҳида Ҳорис Муҳасабийни ва яна бир сафар Абдурроҳим Дубайлийни ва Ҳатим ал-Асом, ҳамда Шақиқни (сўзларини кўтариб келишади)». Сўнг айтдиларки: «Одамлар бидъатга қанчалар тез чопқиллаб кетишади-я!»
...ЕщёИмом Заҳабий ушбу асарни «Мезон» (1/431) да келтириб, айтадиларки: «Ҳорис 243 ҳижрий йили вафот этганди. Ҳорисга ўхшаганлар қани?! Абу Зуръа кейинги келганлардан Абу Толибнинг «Қут» китобини кўрганларида (нима деган)
Шунда савол берувчига: «Ушбу китоблардан эҳтиёт бўл. Булар бидъату-залолатлар китобидир. Асарни ўзингга лозим тутсангчи. Унда (асарда) ўзингни беҳожат қиладиган нарсани топасан». Шунда у кишига: «Хоп, бу китобларда ибрат бордир», дейилди. Шунда у киши: «Кимки Аллоҳнинг Китобидан ибрат олмаса экан, унга ушбу китобларда умуман ибрат йўқ. Сизларга шундай хабар етганки, Суфён, Молик, Авзоий ва аввал ўтган имомлар ушбу китобларни турли хатар, (кишининг қалбига келадиган) васваса ва ушбу мавзулар доирасида деб айтиб кетишди. (Сизлар айтаётган) Бу қавм илм аҳлига хилоф иш тутишди. Гоҳида Ҳорис Муҳасабийни ва яна бир сафар Абдурроҳим Дубайлийни ва Ҳатим ал-Асом, ҳамда Шақиқни (сўзларини кўтариб келишади)». Сўнг айтдиларки: «Одамлар бидъатга қанчалар тез чопқиллаб кетишади-я!»
Имом Заҳабий ушбу асарни «Мезон» (1/431) да келтириб, айтадиларки: «Ҳорис 243 ҳижрий йили вафот этганди. Ҳорисга ўхшаганлар қани?! Абу Зуръа кейинги келганлардан Абу Толибнинг «Қут» китобини кўрганларида (нима деган) бўлардилар-а?! Ибн Жаҳзомнинг «Баҳжатул Асрор» ва Силмийнинг «Ҳақоиқ тафсир» китобларини кўрганларида тепа сочлари тикка бўларди. Абу Ҳомид Тусийнинг «Иҳё» китобидаги мавзу (тўқима) ҳадисларнинг кўплигини кўрганларида ва Абдулқодирнинг «Ғуня» китобини, ҳамда «Фусус ал-ҳикам» ва «Футуҳот Маккия» китобларини кўрганларида (нима деган) бўлардилар-а?! Тўғри, Ҳорис ўз асрида қавми ичида сўзамол киши бўлгандир. Лекин унинг асрида минглаб муҳаддис имомлар бор эди. Шулардан: Аҳмад ибн Ҳанбал ва Ибн Роҳавайҳлардир. Ибн Дахмийсий ва Ибн Шаҳаналарга ўхшаб ҳадис имомларига айланишгач, Ибн Суфён ва «Фусус» асарининг муаллифи каби билимдонларнинг юлдузи бўлиб қолишди. Аллоҳ таолодан кечирим ва авф сўраймиз».
Мен айтаманки: Шайхимиз аллома Робиъ Мадхалий, ҳафизаҳуллоҳ, 1422 ҳижрий йили ўзларининг мактабаларида «Мезон» китобида келган ушбу жумлаларни ўқигач, айтдиларки: «У киши бизнинг асримиздаги (ҳолатни) кўрганида қандай бўлади-а?! Муҳасабий қаерда-ю, бугунги кундаги бидъат аҳли қаерда?! Улар Муҳасабийдан ҳам хатарлироқдир. Муҳасабий сўзида ростгўй (тўғри йўлдан) оғган одам эди. Бироқ мана булар (тўғри йўлдан) оғган эканликларига қарамай каззоб эканини кўрасиз».
[36] Бухорий 3673, Муслим 2541. Абу Саъид ал-Ҳудрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилишди.
[37] Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаларини сўккан кимсага лаънат айтишларини Табароний «Муъжам кабир» 2/332 саҳифада 13588-рақам остидаги ҳадисда ривоят қилган. Бироқ унинг санадида гап бор. Шунга қарамай аллома Албоний «Соҳиҳа» (2340) да ушбу ҳадисни бошқа ҳадислар қўллаб қувватлашини инобатга олиб ҳасан даражасида деди. Аллоҳ таоло мўминларнинг онаси бўлмиш Оиша розияллоҳу анҳодан рози бўлсин. Онамиз опасининг ўғли Урва ибн Зубайрга шундай деганди: «Эй опамнинг ўғли, улар Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг саҳобаларига истиғфор айтишга буюрилган эдилар. Бироқ уларни сўкишга ўтишди» (Муслим 3022).
[38] Ушбу ишга қўл урганлардан бири Саййид Қутбдир. Ушбу (пайғамбар ва саҳобаларни сўккани) китобларида мавжуддир. Энди шайхимиз унинг Аллоҳнинг пайғамбарлари ва пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобалари розияллоҳу анҳумга қилган тажовузига раддия берсалар, Саййид Қутбга кўр-кўрона эргашадиганлар ғазабга миниб, ўзларини қўярга жой топа олмай қолишди. Субҳаналлоҳ, ажиб бир ҳолат. Мутаассиблик кишини қай ҳолатга олиб бориб қўйишини бир кўринг!!
...ЕщёАхир Аллоҳни Роб, Исломни дин ва Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламни пайғамбар деб иймон келтирган киши, пайғамбар ва саҳобалар ҳақида ушбу аянчли жумлаларга кўзи тушгач, қандай қилиб енгил нафас олади?! Анавилар буларни кўриб-билсалар ҳам енгил санаб юраверадилар. Эй ҳавои насфни четга суриб, инсоф назари билан қарай оладиган мусулмон, шайх Робиъ ҳафизаҳуллоҳнинг «Матоин Саййид Қутб фий асҳаби Росулиллаҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам» (Саййид Қутбни Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаларига таъна етказишлари) деб номланг
[38] Ушбу ишга қўл урганлардан бири Саййид Қутбдир. Ушбу (пайғамбар ва саҳобаларни сўккани) китобларида мавжуддир. Энди шайхимиз унинг Аллоҳнинг пайғамбарлари ва пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобалари розияллоҳу анҳумга қилган тажовузига раддия берсалар, Саййид Қутбга кўр-кўрона эргашадиганлар ғазабга миниб, ўзларини қўярга жой топа олмай қолишди. Субҳаналлоҳ, ажиб бир ҳолат. Мутаассиблик кишини қай ҳолатга олиб бориб қўйишини бир кўринг!!
Ахир Аллоҳни Роб, Исломни дин ва Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламни пайғамбар деб иймон келтирган киши, пайғамбар ва саҳобалар ҳақида ушбу аянчли жумлаларга кўзи тушгач, қандай қилиб енгил нафас олади?! Анавилар буларни кўриб-билсалар ҳам енгил санаб юраверадилар. Эй ҳавои насфни четга суриб, инсоф назари билан қарай оладиган мусулмон, шайх Робиъ ҳафизаҳуллоҳнинг «Матоин Саййид Қутб фий асҳаби Росулиллаҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам» (Саййид Қутбни Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаларига таъна етказишлари) деб номланган китобларига бир назар ташла. Шунда анави қавмни Саййид Қутб(га тил текказилганида) ғазабланиб, аксинча пайғамбарлар ва саҳобалар(нинг ҳурматлари оёқости қилинганда) ғазабланмасликларини яққол билиб оласан. Ҳолбуки бу ўринда Саййид Қутбни ушбу қилган ишлари сабаб айблаган бошқа кўплаб уламолар ҳам бор.
Аллоҳ таоло аллома, имом Абдулазиз ибн Бозни Ўзининг Раҳматига олган бўлсин. У кишига 18/7/1416 ҳижрий санада «Шарҳ Риёз ас-Солиҳийн» дарсида Саййид Қутбнинг Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобалари ҳақидаги сўзи ўртага қўйилди. У Саййид Қутбнинг ушбу сўзи эди: «Муовия ва унинг шериги Амр (Амр ибн Ос розияллоҳу анҳуни назарда тутяпти) ёлғон ва товламачилик, алдов йўлига, мунофиқлик ва ўз мансабини суистеъмол қилиш йўлига ўтишгач, Али бундай пасткашликка бормади. Натижада у иккиси ғалаба қозониб, бу мувафаққиятсизликка учради. Чунки бундай ютқазиқ ҳар қандай ютуқдан шарафлидир».
Шайх роҳимаҳуллоҳ айтдики: «Бу ўта қабиҳ ва инкор қилинадиган сўздир».
Бошқа бир ўринда шундай дедилар: «Бу носоғлом ва ярамас сўздир. Муовия ва Амр ибн Ос розияллоҳу анҳумони ҳақоратлашдир».
Савол берувчи айтдики: «Ушбу сўзлар мавжуд бўлган китоблардан қайтариладими?»
Роҳимаҳуллоҳ: «Йиртиб ташланади», дедилар (Шайх Саъид ал-Умарнинг «ан-Насиҳа» китобидан олинди). Эй мусулмон, ушбу олимнинг сўзини ва унинг ушбу китобларга берган ҳукмини бир мулоҳаза қилиб кўрсангчи. У киши ушбу китобларни йиртиб ташлашга фатво берди. Ана шунда ўша китобларни ҳимоя қилаётганлар ботилни ҳимоя қилаётганини билиб оласан. Демак рофизалар буларни кўриб шодланиб, кўзлари қувонар эканда. Чунки ўзлари буни билишадими ёки йўқми (валлоҳу аълам), булар рофизалар хоҳлаган ишни зиёдаси билан бажаряпти.
Ажабо, ҳаққа хизмат қилиб, ушбу динга ва динни бизгача етказувчи кишиларнинг ҳимоясида турганларга ёрдам қўлини чўзиш ўрнига, динни бизгача етказган (саҳобалар)га таъна тоши отаётганларни қўллаб-қувватлашяпти. Саҳобаларга таъна тошини отиш, бу – динга таъна етказишдир.
«Зеро, кўзлар кўр бўлмас, балки кўкракларидаги кўнгиллар кўр бўлур» (Ҳаж: 46).
...ЕщёДарҳақиқат Саййид Қутбга бир қанча уламолар раддия беришган. Шулардан:
1 – Аллома Маҳмуд Шокир
2 – Аллома Абдуллоҳ ибн Муҳаммад Дарвеш, «ал-Маврид азаб аз-залал» китобида.
3 – Аллома Ҳамад ибн Муҳаммад Ансорий
4 – Аллома Муҳаммад Носируддин Албоний
5 – Аллома Ибн Боз
6 – Аллома Ибн Усаймин
7 – Аллома Муқбил ибн Ҳадий ал-Вадиъий
8 – Аллома Аҳмад ибн Яҳё ан-Нажмий
9 – Аллома Фавзон.
Ва булардан бошқа аҳли сунна вал жамоанинг кўплаб уламолари. Шунга кўра Саййид Қутбнинг сўзларини танқид қилаётган ёлғиз аллома Робиъ Мадхалий эмас. Бироқ у киши Саййид Қутбнинг сўзларидан иқтибос келтирилиб (танқид қилинган) алоҳида бир китоб ёзганларидан сўнг, анави қавм ўзларини қўярга жой топа олмай қолди. Чунки ёшлар ўша (танқидий) китоблар сабаб унинг фикри ва унга эргашувчиларнинг манҳажи нақадар хатарли эканини билишиб, уларни тарк этишяпти. Ана шундан сўнг баъзи кимсалар ушбу олимга бир сафар ёлғон билан ва я
«Зеро, кўзлар кўр бўлмас, балки кўкракларидаги кўнгиллар кўр бўлур» (Ҳаж: 46).
Дарҳақиқат Саййид Қутбга бир қанча уламолар раддия беришган. Шулардан:
1 – Аллома Маҳмуд Шокир
2 – Аллома Абдуллоҳ ибн Муҳаммад Дарвеш, «ал-Маврид азаб аз-залал» китобида.
3 – Аллома Ҳамад ибн Муҳаммад Ансорий
4 – Аллома Муҳаммад Носируддин Албоний
5 – Аллома Ибн Боз
6 – Аллома Ибн Усаймин
7 – Аллома Муқбил ибн Ҳадий ал-Вадиъий
8 – Аллома Аҳмад ибн Яҳё ан-Нажмий
9 – Аллома Фавзон.
Ва булардан бошқа аҳли сунна вал жамоанинг кўплаб уламолари. Шунга кўра Саййид Қутбнинг сўзларини танқид қилаётган ёлғиз аллома Робиъ Мадхалий эмас. Бироқ у киши Саййид Қутбнинг сўзларидан иқтибос келтирилиб (танқид қилинган) алоҳида бир китоб ёзганларидан сўнг, анави қавм ўзларини қўярга жой топа олмай қолди. Чунки ёшлар ўша (танқидий) китоблар сабаб унинг фикри ва унга эргашувчиларнинг манҳажи нақадар хатарли эканини билишиб, уларни тарк этишяпти. Ана шундан сўнг баъзи кимсалар ушбу олимга бир сафар ёлғон билан ва яна бир сафар аравани қуруқ олиб қочиш билан ўзларининг маккорона, зулмга асосланган ҳужумларини уюштиришди. Чунки улар ўзлари кутмаган томондан зарба еб қолишди. Асримиз уламоларининг ушбу олимга қарата айтилган мақтов сўзларини кўришди. Чунки у кишининг танқидлари илмий танқидлардир. Аллоҳ таоло у кишига яхшилик билан мукофот берсин. Дарҳақиқат ҳар бир инсофли ва ҳақ истагида бўлганларнинг кўнглига кўтаринки руҳ олиб кирадиган раддиялар берганлар.
Саййид Қутб ва Ҳасан ибн Фарҳон ал-Моликийга Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаларига таъна етказиш масаласида раддия бериб, ушбу раддияни алоҳида рисола шаклида босмадан чиқардилар. Илм аҳли у кишига ушбу ишлари сабаб ташаккур билдириб қолишди. У ушбу рисоладир: «ал-Интисор ли Китаб ал-Азиз ал-Жаббар ва ал-Асҳаб ал-Ахяр ала аъдаиҳим ал-ашрор». Ушбу рисолада ярамас рофизалар йўлини ер билан яксон қилганлар. Ва ушбу (танқидий рисолалари юқоридаги мавзуларда айтилгандек) таълим бериш ва китоб таълиф қилиш билан бирга олиб борилган. Ҳой мусулмон, энди ким маломатларга қолиб, айбдор деб топилиши лозим эканлигини бир ўйлаб кўр. Аллоҳнинг Китоби ва Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобалари розияллоҳу анҳумни ҳимоя қилаётган кишими ёки Аллоҳнинг Китобини тафсир қила туриб, ваҳдатул вужуд ақидаси, ҳамда мўтазила ва ашъарийлар қарашини илгари сураётган, ҳамда Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаларига бўҳтон тўқиётган кимсами?!
Улар қаерда-ю Аллоҳ субҳанаҳу ва таолонинг ушбу қовли қаерда?!
«Бирон қавмни ёмон кўришингиз сизларни адолат қилмасликка тортмасин! Адолат қилингиз! Шу тақвога яқинроқдир» (Моида: 8).
...ЕщёҲой инсоф назари билан қарайдиган биродар, яна бир бор Аллоҳ таолога нисбатан ҳамда Аллоҳ таолонинг Китоби борасида билимсиз сўзлаб, ваҳдатул вужуд ва ҳулулийя ақидасини илгари сураётган кимса билан Аллоҳнинг Китоби, Росули соллаллоҳу алайҳи ва саллам суннати ва саҳобалари ҳимоясига турган киши борасида бир мулоҳаза юритиб кўрчи! Қай бирини Аллоҳнинг ҳузуридаги манзилати улуғроқ экан?!
Ҳой биродар, қандай бўлганда ҳам ушбу саволнинг жавоби инсофли, ҳақ талабида бўлган, ботил унинг қалбию-ақлини эгаллаб олмаган киши олдида жуда осондир. Ҳали Аллоҳ ҳузурида хусуматчилар жамланади-ку!
Баъзан уларнинг айримларини жума куни минбарга кўтарилиб, маъруза охирида ушбу сўзларни айтаётганига гувоҳ бўласиз: «Аллоҳим ушбу динга ёрдам бераётганларга Ўзинг ёрдам бер. Ушбу динни ёрдамсиз ташлаб кетаётганлардан Сен ҳам ёрдамингни дариғ тут». Ҳолбуки аслида ўша кимса Аллоҳнинг д
«Бирон қавмни ёмон кўришингиз сизларни адолат қилмасликка тортмасин! Адолат қилингиз! Шу тақвога яқинроқдир» (Моида: 8).
Ҳой инсоф назари билан қарайдиган биродар, яна бир бор Аллоҳ таолога нисбатан ҳамда Аллоҳ таолонинг Китоби борасида билимсиз сўзлаб, ваҳдатул вужуд ва ҳулулийя ақидасини илгари сураётган кимса билан Аллоҳнинг Китоби, Росули соллаллоҳу алайҳи ва саллам суннати ва саҳобалари ҳимоясига турган киши борасида бир мулоҳаза юритиб кўрчи! Қай бирини Аллоҳнинг ҳузуридаги манзилати улуғроқ экан?!
Ҳой биродар, қандай бўлганда ҳам ушбу саволнинг жавоби инсофли, ҳақ талабида бўлган, ботил унинг қалбию-ақлини эгаллаб олмаган киши олдида жуда осондир. Ҳали Аллоҳ ҳузурида хусуматчилар жамланади-ку!
Баъзан уларнинг айримларини жума куни минбарга кўтарилиб, маъруза охирида ушбу сўзларни айтаётганига гувоҳ бўласиз: «Аллоҳим ушбу динга ёрдам бераётганларга Ўзинг ёрдам бер. Ушбу динни ёрдамсиз ташлаб кетаётганлардан Сен ҳам ёрдамингни дариғ тут». Ҳолбуки аслида ўша кимса Аллоҳнинг динига ёрдам қўлини чўзаётганлар рўбарўсига ботил аҳли ботилларини қўллаб-қувватлаш билан пешвоз чиқади. Аллоҳнинг Ўзигина ёрдам сўралгувчидир.
Саҳобаларни сўккан кимсанинг ҳукми
Шайхулислом Ибн Таймия ўзининг «Сорим ал-Маслул ала шатим ар-Росул» (437) китобида айтдики: «Кимки (саҳобаларни) сўкиб яна (ушбу сўкишига) Али илоҳ ёки у пайғамбар, Жаброил рисолатни етказишда адашиб қолди деган даъволарни қўшадиган бўлса, ушбу кимса кофир эканида шак-шубҳа йўқдир. Балки ушбу кимсани кофир деб айтишда иккиланиб қолган одамни ҳам кофир эканлигида шак-шубҳа йўқдир. Ёки ўша кимсаларнинг қай бири, Қуръондан тушиб қолган оятлар бўлиб улар яшириб келинган деб даъво қилса ёки Қуръоннинг ҳозирги шаръий амалларини соқит қиладиган ботиний (ички) таъвилотлари бор ва шунга ўхшаш нарсаларни даъво қилса, улар Қаромита, Ботинийя ва Танасухиялар деб номланиб, уларнинг кофир эканларида ихтилоф йўқдир.
Бироқ уларни (саҳобаларни) адолатли ва диёнатли эканига путур етказмайдиган даражада ҳақоратласа, мисол учун у (саҳоба)ларнинг баъзисини бахиллик, қўрқоқлик, илми ва зуҳди озлик ҳамда шунга ўхшашлар билан сифатласа, бу кимсага адабини ва таъзирини бериб қўйиш лозим бўлади. Унга фақат ушбу сўзини деб куфр ҳукмини бермаймиз. Демак илм аҳлидан ана шундай кимсаларга куфр ҳукмини бермаганларнинг сўзларини (ушбу маънога) йўйиб қўйилади.
Мутлақ лаънат айтиб, таҳқирлайдиган кимсага келсак, бу аччиқланганидан лаънат айтдими ёки эътиқоддан келиб чиқиб лаънат айтдими деган иккиланиш борлиги сабабидан илм аҳли ўртасида ихтилофга бориладиган ўриндир.
Бироқ кимки улар Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан кейин муртад бўлиб кетишди. Фақатгина ўн неча нафардан иборатларигина бундан мустаснодир ёки барчаси фосиқ бўлиб кетишди деб айтадиган даражагача борса, бу кимса кофир эканлигида шак-шубҳа йўқдир. Чунки у Қуръоннинг бир неча ўринда Аллоҳ таоло улардан рози бўлганлиги ва уларга мақтов айтгани ҳақида келган оятларни ёлғонга чиқарувчидир. Балки ушбу кимсанинг кофир эканлигида шак-шубҳа қилган кишининг кофир эканлиги аниқ-тайин масаладир. Чунки ушбу сўздан Китобу-Суннатни бизгача етказган зотлар кофиру-фосиқлардир деган маъно келиб чиқади. Ҳамда ушбу Оли-Имрон сурасининг 110-ояти «Сизлар одамлар учун чиқарилган миллатларнинг энг яхшиси бўлдингиз» деб хабар берилган миллатларнинг энг яхшиси бўлмиш аввалги асрдагиларнинг барчаси кофир ва фосиқлар бўлиб, ушбу уммат умматнинг энг ёмонидир ва ушбу умматнинг энг ёмонлари аввалда ўтганларидир деган маъно келиб чиқади. Ушбу кимсанинг кофир эканлиги Ислом динида барчага бирдек маълум бўл
...ЕщёБироқ кимки улар Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан кейин муртад бўлиб кетишди. Фақатгина ўн неча нафардан иборатларигина бундан мустаснодир ёки барчаси фосиқ бўлиб кетишди деб айтадиган даражагача борса, бу кимса кофир эканлигида шак-шубҳа йўқдир. Чунки у Қуръоннинг бир неча ўринда Аллоҳ таоло улардан рози бўлганлиги ва уларга мақтов айтгани ҳақида келган оятларни ёлғонга чиқарувчидир. Балки ушбу кимсанинг кофир эканлигида шак-шубҳа қилган кишининг кофир эканлиги аниқ-тайин масаладир. Чунки ушбу сўздан Китобу-Суннатни бизгача етказган зотлар кофиру-фосиқлардир деган маъно келиб чиқади. Ҳамда ушбу Оли-Имрон сурасининг 110-ояти «Сизлар одамлар учун чиқарилган миллатларнинг энг яхшиси бўлдингиз» деб хабар берилган миллатларнинг энг яхшиси бўлмиш аввалги асрдагиларнинг барчаси кофир ва фосиқлар бўлиб, ушбу уммат умматнинг энг ёмонидир ва ушбу умматнинг энг ёмонлари аввалда ўтганларидир деган маъно келиб чиқади. Ушбу кимсанинг кофир эканлиги Ислом динида барчага бирдек маълум бўлган масалалар сирасидандир. Шу сабабли ушбу сўзни ошкор айтаётганларнинг аксари зиндиқлиги маълум бўлган кимса эканлигини кўрасиз. Зиндиқларнинг аксари ўзининг йўлларини сир тутади. Асли уларнинг (турқида) Аллоҳ таолонинг ўрнак олинадиган жазоси яққол намоён бўлиб туради. Нақл (қилинган асарлар) мутавотир даражада келдики, уларнинг ҳаёт ва ўлим чоғидаги юз-чеҳралари чўчқа тусини олади…
Хулоса қиладиган бўлсак: (Саҳобаларни) сўкувчи кимсалар кофир эканида шак-шубҳа бўлмаган, кофир эканлигига ҳукм қилинмайдиган ва кофир ёки кофир эмас деб ҳукм қилинишда иккиланиладиган турларга бўлинади. Бу ўринда ушбу масалага муфассал киришиш ноўриндир. Ушбу масалани биз истаган ана шу масала борасида айтганларимиз тамомий бўлсин дея ёдга олдик».
Қози Иёз «Шифо» (299) да шундай дедилар: «Молик роҳимаҳуллоҳ айтдики: «Кимки Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаларидан бирортасини, Абу Бакр, Умар, Усмон, Али, Муовия ёки Амр ибн Осни сўкадиган бўлса, айтсаки: улар залолатда ва куфрда эди, деса боши танасидан жудо қилинади. Уларни ушбу лафзни айтмай одамларни ҳақоратлагани каби ҳақоратлайдиган бўлса қаттиқ жазога тортилади…».
[39] Ана шулардан бири Саййид Қутбдир. Дарҳақиқат ваҳдатул вужуд ва иттиҳодийя ақидалари ҳақида сўзлари мавжуддир. Уни буюк уламолар ушбу иши сабаб айблаб келишади. Ана шу уламолардан бири Ибн Усаймин роҳимаҳуллоҳдир. «Мажалла ад-даъва» мажалласининг 1591-сонида «Зилал ал-Қуръан» ҳақида сўралдилар. Роҳимаҳуллоҳ шундай деди: «Ихлос сурасига берган тафсирини ўқидим. Аҳли сунна вал жамоанинг йўлига зид бўлган қаттиқ сўзларни айтибди. Унинг ушбу сурага берган тафсири ваҳдатул вужуд ақидасини айтганига далолат қилади. Ҳудди шундай (Аллоҳни) олий бўлишини ҳукмронлик ва эгаллаб олиш деб тафсир қилибди».
Аллома ибн Боз роҳимаҳуллоҳ Саййид Қутбнинг (Аллоҳни аршга) олий бўлишини ҳукмронлик деб тафсир қилгани ҳақида сўралди. Шунда айтдиларки: «Бу бузуқ сўз. (Аллоҳни аршга) Кўтарилишини исбот қилмабди. Ушбу ботил (сўзи) уни тафсирда бечора, мискин эканига далолат қилади». У кишининг ушбу сўзи ўз манзилларидаги дарсда айтиб ўтилганди. Ушбу сўзлар ёзилган кассетани Риёздаги «Минҳаж ас-Сунна» студиясидан топиш мумкин.
...ЕщёДарҳақиқат ундаги бузуқ фикрларни шайхимиз аллома Робиъ ибн Ҳадий етарли суратда баён қилиб берган. Уламолар у кишини ўзларининг ёзиб қолдирган рисолаларида қўллаб-қувватлашди. Ана шулардан бири имом, аллома Муҳаммад Носируддин Албонийдир. У киши «ал-Авасим мимма фий кутуби Саййид Қутб мин ал-Қовасим» китобининг муқовасига ўз қўллари билан қуйидаги жумлани ёзди: «Саййид Қутбга раддия берган ҳар бир сўзинг ҳақ ва тўғридир. Булардан ҳар бир ўқувчига Ислом маърифатидан шу нарса аниқ бўладики, Саййид Қутб Исломни на асосини ва на иккиламчи масалаларини билмагандир. Эй Робиъ, Алл
Аллома ибн Боз роҳимаҳуллоҳ Саййид Қутбнинг (Аллоҳни аршга) олий бўлишини ҳукмронлик деб тафсир қилгани ҳақида сўралди. Шунда айтдиларки: «Бу бузуқ сўз. (Аллоҳни аршга) Кўтарилишини исбот қилмабди. Ушбу ботил (сўзи) уни тафсирда бечора, мискин эканига далолат қилади». У кишининг ушбу сўзи ўз манзилларидаги дарсда айтиб ўтилганди. Ушбу сўзлар ёзилган кассетани Риёздаги «Минҳаж ас-Сунна» студиясидан топиш мумкин.
Дарҳақиқат ундаги бузуқ фикрларни шайхимиз аллома Робиъ ибн Ҳадий етарли суратда баён қилиб берган. Уламолар у кишини ўзларининг ёзиб қолдирган рисолаларида қўллаб-қувватлашди. Ана шулардан бири имом, аллома Муҳаммад Носируддин Албонийдир. У киши «ал-Авасим мимма фий кутуби Саййид Қутб мин ал-Қовасим» китобининг муқовасига ўз қўллари билан қуйидаги жумлани ёзди: «Саййид Қутбга раддия берган ҳар бир сўзинг ҳақ ва тўғридир. Булардан ҳар бир ўқувчига Ислом маърифатидан шу нарса аниқ бўладики, Саййид Қутб Исломни на асосини ва на иккиламчи масалаларини билмагандир. Эй Робиъ, Аллоҳ таоло сени унинг нодон ва Исломдан оғишганлигини очиб-баён қилиб беришдаги вазифани адо этганинг учун яхшилик билан мукофотласин».
Мен айтаманки: Шундай бўлсада, баъзи Аллоҳ таоло уларга яхшиликни ирода қилмаганларнинг мутаассибликлари сабабли ушбу ҳақни билишдан маҳрум бўлаётганини кузатасиз. Аллоҳ Ўзи хоҳлаган кишигагина тавфиқ берар экан. Асли тариқчалик ақли бўлган киши ҳақни ўқиб, қабул қилаверади-да деймизу, ҳақни рад этгач, (бунга) тавфиқ берилмаган шекилли деган хулосага борамиз.
Шайхимиз аллома Аҳмад ан-Нажмий роҳимаҳуллоҳ «ал-Маврид ал-азаб аз-заллал» деб номланган китобининг 251-саҳифасида Саййид Қутб ва унинг тўғри йўлдан оғган қарашларига кўр-кўрона эргашувчилар ҳақида шундай дейди:
«Уни ниҳоятда кўтар-кўтар қилиб юборганлари сабаб, бу ҳолат уларни далилларга зид келсада, салаф манҳажига акс йўл тутсада, унинг китобларида айтган ҳар бир сўзини ҳақ ва тўғри деб билишларига олиб борди. Ушбу ҳолат шайх Робиъ ибн Ҳадий ал-Мадхалий Саййид Қутбнинг ақидадаги ўта қабиҳ баъзи хатоларига рад берганда, у кишининг қаршисига оммавий ахборот воситалари ва инқилобий сўзларда кўзга яққол ташланди. Шайхни унга тажовуз қилган ва унга зулм ўтказган деб билишди. Робиъ унинг китобларидаги рақамлар ва (хато) ўринларига ишора қилган жойига (кўз югуртириб кўришга) озгина бўлса ҳам инсоф қилиб ёндашишмади. Мисол учун: Аллоҳнинг пайғамбари Мусо алайҳиссаломга тил текказиши, Усмон розияллоҳу анҳуга нафрат назари билан қараши, тўғри йўлдаги халифалар хилофотидан Усмон розияллоҳу анҳу хилофот даврини тушириб қолдиришга уриниши, ва (у кишининг халифалик даврини) икки оралиқдаги бўшлиқ деб аташи, қолган саҳобаларни ҳам обрўсини тўкиши, тавҳиди улуҳийятдан батамом жоҳил эканлиги, сифатларни таъвил қилишда ашъарийларни йўлидан юриши, кўплаб ақида масалаларида тойилиши ва бундан бошқа ҳолатлар. Аллоҳнинг Ўзигина ёрдам сўралгувчи Зотдир».
[40] Анави қавм шарманда бўлишгач ва даъватларини ёйишда сўзи ҳамда райларидан иқтибос қилиб келтирадиган пешволарида юқорида зикри ўтган катта бахтсизлик юз берганини англашгач, ўша раҳнамоларининг даража ва манзилати юқори бўлиб қолиши учун «мувозанат» дея аталмиш бир қоидани илгари суришга кўп тиришишди. Бироқ аҳли сунна вал жамоа олимларининг ушбу қоидани таг-томири билан қўпориб ташлайдиган сўзлари сабаб яна бир бор шарманда бўлишди. Ушбу уламолардан бирлари шайхимиз аллома, мужоҳид Робиъ Мадхалийдир. Ушбу мавзуда бир китоб битиб уни «Манҳаж аҳли сунна вал жамаъа фий нақд ар-рижал ва ал-кутуб ва ат-товаиф» деб номладилар. Ушбу китобда юқоридаги (мувозанат) қоидасини ботил эканлигини очиб бердилар.
...ЕщёУшбу қоидани ботил эканлигини яна бир қанча уламолар баён қилиб беришди. Шулардан:
1 – Аллома Албоний роҳимаҳуллоҳ
2 – Аллома Ибн Боз роҳимаҳуллоҳ
3 – Аллома Абдулмуҳсин Аббод ҳафизаҳуллоҳ
4 – Аллома Луҳайдон ҳафизаҳуллоҳ
5 – Аллома Муқбил ал-Вадиъий роҳимаҳуллоҳ
6 – Аллома ан-
[40] Анави қавм шарманда бўлишгач ва даъватларини ёйишда сўзи ҳамда райларидан иқтибос қилиб келтирадиган пешволарида юқорида зикри ўтган катта бахтсизлик юз берганини англашгач, ўша раҳнамоларининг даража ва манзилати юқори бўлиб қолиши учун «мувозанат» дея аталмиш бир қоидани илгари суришга кўп тиришишди. Бироқ аҳли сунна вал жамоа олимларининг ушбу қоидани таг-томири билан қўпориб ташлайдиган сўзлари сабаб яна бир бор шарманда бўлишди. Ушбу уламолардан бирлари шайхимиз аллома, мужоҳид Робиъ Мадхалийдир. Ушбу мавзуда бир китоб битиб уни «Манҳаж аҳли сунна вал жамаъа фий нақд ар-рижал ва ал-кутуб ва ат-товаиф» деб номладилар. Ушбу китобда юқоридаги (мувозанат) қоидасини ботил эканлигини очиб бердилар.
Ушбу қоидани ботил эканлигини яна бир қанча уламолар баён қилиб беришди. Шулардан:
1 – Аллома Албоний роҳимаҳуллоҳ
2 – Аллома Ибн Боз роҳимаҳуллоҳ
3 – Аллома Абдулмуҳсин Аббод ҳафизаҳуллоҳ
4 – Аллома Луҳайдон ҳафизаҳуллоҳ
5 – Аллома Муқбил ал-Вадиъий роҳимаҳуллоҳ
6 – Аллома ан-Нажмий роҳимаҳуллоҳ
7 – Аллома Фавзон ҳафизаҳуллоҳ
Ким бу борада яна ортиқча маълумот олмоқчи бўлса, шайхимизнинг юқорида эслаб ўтилган китобларига мурожаат қилсин. Шайхимиз ушбу китобнинг 92-95 саҳифаларида барча уламоларнинг сўзларини келтирганлар.
[41] Шайх Робиъ Мадхалийнинг «ал-Авасим мимма фий кутуб Саййид Қутб мин ал-қовасим», «Матоин Саййид Қутб фий соҳабати Росулиллаҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам», «Азваъ исламия ала ақидати Саййид Қутб ва фикриҳ» ва «Назарот фий китаб тасвир ал-фанний фил Қуръан ли Саййид Қутб» китобларига ҳамда шайх Муқбил ал-Вадиъийнинг «ал-Махрож мин ал-фитна» китобларига қаранг.
[42] У Абдуллоҳ ибн Сабаъ ибн Савда ал-Яҳудийдир. Зиндиқларни ғулувга кетганларидан. Залолатга батамом ботган кимсадир. Имом Заҳабий айтдики: «Мен Али розияллоҳу анҳу уни оловда ёққан деб биламан. Жузжоний айтдиларки: «У (Абдуллоҳ ибн Сабаъ) Қуръон етти қисмнинг бири холос. Унинг илми Алидадир деб даъво қилди. Али уни қўлга туширгач бундай дейишидан тийиб қўйди»» («Мезон ал-Иътидал» 2/426).
[43] «Тарих Тобарий 3/378 га қаранг.
[44] У Мухтор ибн Абу Убайд ас-Сақофийдир. Ўта кетган ёлғончи ва адашган кимса. Жаброил алайҳиссалом унинг олдига келаётганини даъво қиларди («Мезон Иътидал» 4/80, «Сияр Аълам Нубала» 3/538 ва 3/214).
[45] У Имрон ибн Ҳаттондир. Хаворижларга қўшилиб кетди («Мезон Иътидал» 3/235).
...Ещё[46] «Сияр» 3/214 га қаранг.
[47] У Абдурроҳман ибн Мулжим ал-Мародийдир. Бадбахт хаворижлардан бўлган. Аллоҳга итоатгўй обидлардан эди. Бироқ хунук оқибат топди. Мўминларнинг амири Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳуни қатл қилиш билан Аллоҳга қурбат ҳосил қилдим деб гумон қилди. Икки қўл ва икки оёғи ҳамда тили кесилиб, кўзи ўйиб олинди. Сўнгра оловда ёқиб юборилди («Мезон Иътидал» 2/592).
[48] У киши Абдурроззақ ибн Ҳаммам ибн Нофеъдир. Катта ҳофизлардан Абу Бакр Ҳимярий, Санъонийдир. 211 ҳижрий йили вафот этган («Тазкиро ал-ҳуффаз» 357).
[49] У Жаъфар ибн Сулаймон Зобғий Абу Сулаймон Басрийдир. Ростгўй ва зоҳидлардан бўлган. Шиалардан эди. «Тақриб тазҳиб» 950-рақам остидаги таржимаи ҳолда келтирилган. «Дор Асима» нашриёти.
[50] Жаъфар ибн Абу Усмон Тоялисий айтади: «Ибн Маъинни бундай деяётганини эшитдим: «Абдурроззақдан бир куни уни шиалигига далолат қиладиган бир сўз эшитиб қолдим». Унга: «Илм о
[45] У Имрон ибн Ҳаттондир. Хаворижларга қўшилиб кетди («Мезон Иътидал» 3/235).
[46] «Сияр» 3/214 га қаранг.
[47] У Абдурроҳман ибн Мулжим ал-Мародийдир. Бадбахт хаворижлардан бўлган. Аллоҳга итоатгўй обидлардан эди. Бироқ хунук оқибат топди. Мўминларнинг амири Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳуни қатл қилиш билан Аллоҳга қурбат ҳосил қилдим деб гумон қилди. Икки қўл ва икки оёғи ҳамда тили кесилиб, кўзи ўйиб олинди. Сўнгра оловда ёқиб юборилди («Мезон Иътидал» 2/592).
[48] У киши Абдурроззақ ибн Ҳаммам ибн Нофеъдир. Катта ҳофизлардан Абу Бакр Ҳимярий, Санъонийдир. 211 ҳижрий йили вафот этган («Тазкиро ал-ҳуффаз» 357).
[49] У Жаъфар ибн Сулаймон Зобғий Абу Сулаймон Басрийдир. Ростгўй ва зоҳидлардан бўлган. Шиалардан эди. «Тақриб тазҳиб» 950-рақам остидаги таржимаи ҳолда келтирилган. «Дор Асима» нашриёти.
[50] Жаъфар ибн Абу Усмон Тоялисий айтади: «Ибн Маъинни бундай деяётганини эшитдим: «Абдурроззақдан бир куни уни шиалигига далолат қиладиган бир сўз эшитиб қолдим». Унга: «Илм олган устозларингнинг барчаси: Маъмар, Молик, Ибн Журайж, Суфён, Авзоийлар суннат соҳибларидан эди. Бу йўлни қаердан олдинг?», дедим. У эса: «Бизни томонларга Жаъфар ибн Сулаймон Зобғий келганди. У кишини фазилатли ва тўғри йўлдалар деб билдим. Ушбу гапларимни у кишидан олгандим», деди» («Мезон Иътидал» 2/611).
[51] У киши Абу Зар ал-Ҳарвийдир. Имом, аллома, ҳофиз Абд ибн Аҳмад ибн Муҳаммад ибн Абдуллоҳ Ансорийдир. 434 ҳижрий йили вафот этган. «Тазкиро ҳуффаз» 997-рақам остидаги таржимаи ҳол, «Сияр Аълам Нубала» 17/554. Уч кишидан: Мустамлий, Ҳамавий ва Кушмиҳонийлардан ривоят қилганлар («Сияр» 17/555).
[52] У киши имом, шайхулислом, ўз замонасининг тенги йўқ ҳофизидир. Абу Ҳасан Али ибн Умар ибн Аҳмад ибн Маҳдий Бағдодийдир. 385 ҳижрий йили вафот этганлар. («Тазкиро ҳуффаз» 925-таржимаи ҳол, «Шазарот аз-заҳаб» 3/116).
[53] Абу Валид Божий айтадилар: «Абу Зар менга, «Сенга бу нарса қаердан илакишиб қолди?», деб берган саволимга (жавоб тарзида) шуни хабар бериб айтдики (у ўзида Бақиллонийнинг (ашъарий) мазҳабига мойиллик сезарди): «Мен Бағдод кўчаларида ҳофиз Дорақутний билан юриб борар эдим. Шунда Абу Бакр ибн Тоййиб (Бақиллоний)га рўбарў келдик. Шайх Абу Ҳасан (Дорақутний) унга яқин бориб юзидан ва икки кўзидан ўпди. Ундан ажралгач, мен у киши (Дорақутний)га: «Бу ўзи кимки, сиз унга нисбатан бундай қилдингиз? Мен унга нисбатан бундай қилишингизни кутмагандим, сиз ахир ўз замонасининг имоми бўлсангиз», дедим. У киши (Дорақутний): «У мусулмонларнинг имоми, дин ҳимоячиси, қози Абу Бакр Муҳаммад ибн Тоййибдир», дедилар. Абу Зар айтадики: «Ана шундан сўнг (Бақиллонийга йўлиқиб қоладиган бўлсак) отам иккимиз унга шундай муносабатда бўладиган бўлдик. Хуросон ёки бошқа диёрлардаги шаҳарларга борсам, бирор кишига аҳли сунна деб ишора қилинадиган бўлса, фақат шу кишининг мазҳабидаги киши бўлиб чиқарди» (Ибн Асокирнинг «Табйин кизб муфтарий» 120 китоблари ва «Сияр Аълам Нубала» 17/558).
[54] Муслим 2674, Абу Довуд 4609, Термизий 2674, Ибн Можжа 206. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилишди.
...Ещё[55] У киши имом, ҳофиз, Хуросон шайхи Абу Бакр Аҳмад ибн Ҳусайн ибн Али ибн Мусо Байҳақийдир. 458 ҳижрий йили вафот этган («Тазкиро ҳуффаз» 1014-рақам остидаги таржимаи ҳол).
[56] У Абу Бакр Муҳаммад ибн Ҳасан ибн Фурк Асбаҳонийдир («Сияр» 17/214, Субкийнинг «Тобақот Шафеъия» 4/127-135). Субкий ушбу асарида Заҳабийдан нақл қилиб айтадики: «Унинг динида ножўя ишлар ва бидъат бор эди».
[57] Ибнул Қоййим «Бадаиъ ал-фаваид» (3/699) да шундай деди: «Ҳунук оқибатларга етаклайдиган икки ишдан ниҳоятда ҳазир бўлгин.
Биринчиси: Ҳақни ҳавои нафсингга зид келгани учун рад этишдир. Натижада қалбинг буриб қўйилишдек жазога тортиласан. Энди сенга қандай ҳақ келса ҳам уни рад этадиган ва то ўзингни ҳавои нафсингга мувофиқ келмагунча қабул қилмайдиган бўлиб қоласан. Аллоҳ таоло айтдики: «Ва Биз ҳудди аввал-бошда унга (яъни, Аллоҳнинг оятларига) иймон келтирмаганлари каби уларнинг дил
[54] Муслим 2674, Абу Довуд 4609, Термизий 2674, Ибн Можжа 206. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилишди.
[55] У киши имом, ҳофиз, Хуросон шайхи Абу Бакр Аҳмад ибн Ҳусайн ибн Али ибн Мусо Байҳақийдир. 458 ҳижрий йили вафот этган («Тазкиро ҳуффаз» 1014-рақам остидаги таржимаи ҳол).
[56] У Абу Бакр Муҳаммад ибн Ҳасан ибн Фурк Асбаҳонийдир («Сияр» 17/214, Субкийнинг «Тобақот Шафеъия» 4/127-135). Субкий ушбу асарида Заҳабийдан нақл қилиб айтадики: «Унинг динида ножўя ишлар ва бидъат бор эди».
[57] Ибнул Қоййим «Бадаиъ ал-фаваид» (3/699) да шундай деди: «Ҳунук оқибатларга етаклайдиган икки ишдан ниҳоятда ҳазир бўлгин.
Биринчиси: Ҳақни ҳавои нафсингга зид келгани учун рад этишдир. Натижада қалбинг буриб қўйилишдек жазога тортиласан. Энди сенга қандай ҳақ келса ҳам уни рад этадиган ва то ўзингни ҳавои нафсингга мувофиқ келмагунча қабул қилмайдиган бўлиб қоласан. Аллоҳ таоло айтдики: «Ва Биз ҳудди аввал-бошда унга (яъни, Аллоҳнинг оятларига) иймон келтирмаганлари каби уларнинг дил ва кўзларини айлантириб қўюрмиз» (Анъом-110). Аллоҳ таоло уларни ҳақ аввалги бор келгандаёқ рад этганлари учун қалблари ва кўзларини ўзгартириб қўйиш билан жазолади.
Иккинчиси: Буйруқни адо этиш вақти келганда, унга беписандлик билан ёндашиш. Буйруққа ана шундай енгил назар билан қарайдиган бўлсанг, қилган ишинга жазо ўлароқ Аллоҳ таоло сени Ўзи рози бўладиган ва буйруқларини адо этадиган ўринлардан мосуво қилиб қўяди. Аллоҳ таоло айтдики: «Энди агар Аллоҳ сизни (Табук жангидан сўнг) улардан бирон тоифага қайтариб, (рўбарў қилса) бас, улар сиздан (бундан буён бўладиган ғазотларга) чиқиш учун изн сўрасалар, айтингки: «Мен билан ҳаргиз чиқмайсизлар ва мен билан бирга бирон душманга қарши жанг ҳам қилмайсизлар. Чунки сизлар аввал-бошда чиқмай ўтиришга рози бўлдингиз, бас, яна қолгувчи кимсалар билан бирга ўтираверинглар»» (Тавба-83).
Кимки ана шу икки улкан офат ва балодан саломат қоладиган бўлса, (адашиш ва фитнадан) саломат қолгани муборак бўлсин».
[58] Лалакаий «Шарҳ эътиқод аҳли сунна вал жамоа» (1/100) да айтдики: «Мункар деб билганингни маъруф дейишинг ёки маъруф деб билганингни мункар дейишинг ҳақиқий залолатдир. Аллоҳнинг динида ҳар хил тусга киришдан узоқ бўл. Чунки Аллоҳнинг дини биттадир».
[59] Уламоларимизнинг барчаларини уммат ёшларига илм талаб қилишни насиҳат қилаётганини кўрасиз. Чунки ушбу ишда икки дунё яхшилиги жамланади. Илм сабабли ўзларидан жоҳилликни кетказишади, ҳақ нима-ю ботил нима эканлигини билиб олишади ва Аллоҳга онгли равишда ибодат қиладилар. Доримий ўзининг «Муснад»ида (1/352) шундай деди: «Яъқуб ибн Иброҳим бизга шундай хабар айтди. Вакиъ бизга Суфён шундай деди деб хабар берди: «Илм талаб қилишдан кўра афзалроқ амални билмайман»» (Асар саҳиҳдир. Санаддаги ровийларнинг бари ишончли).
[60] Чунки улар билан бирга ўтириш нажотдир. Хоссатан илм аҳли билан. Чунки ёшлар улар билан бир мажлисда ўтирадиган бўлишса, илмлари зиёда бўлади. Йўқ деганда улардан инсон ўзини қандай тутишликни, камтарликни ва гўзал хулқларни ўрганади.
[61] Уламоларимизнинг барчалари ёмон одамларни, айниқса аҳли ҳаво ва бидъатчиларни тарк этиш керак деб насиҳат қилиб келади. Доримий (1/387) айтдики: «Сулаймон ибн Ҳарб Ҳаммод ибн Зайддан, у киши эса Айюбдан шундай хабар айтди: «Абу Қулоба айтдики: «Ҳавои нафсга эргашганлар билан бир жойда ўтирманг ва улар билан баҳс-мунозара қилманг. Чунки мен сизни уларнинг залолатларига шўнғиб кетишингиздан ёки улар сизга ўзингиз билган ҳақни чалкаштириб юборишларидан ҳотиржам эмасман»»» (Санади саҳиҳдир).
...ЕщёЯна Доримий (1/388) юқоридаги Айюб Сухтиёнийга бориб тақаладиган санад билан ривоят қилди, (Айюб) айтадики: «Саид ибн Жубайр мени Толқ ибн Ҳубайб билан ўтирганимни кўриб қолди ва айтдики: «Толқ ибн Ҳубайб билан бирга ўтирганингни кўрдимми?! У билан бирга ўтирмагин»».
Мен айтаманки: Толқ муржиалардан эди. Салафларимиз роҳимаҳумуллоҳ ўз давридаги ёшларни айниб кетмасликларига ўта ҳарис бўлишганидан шундай огоҳлантиришлар бериб келишган. Чунки ундай кимсалар билан ҳамсуҳбат бўлиш қалбни бузилиши
[61] Уламоларимизнинг барчалари ёмон одамларни, айниқса аҳли ҳаво ва бидъатчиларни тарк этиш керак деб насиҳат қилиб келади. Доримий (1/387) айтдики: «Сулаймон ибн Ҳарб Ҳаммод ибн Зайддан, у киши эса Айюбдан шундай хабар айтди: «Абу Қулоба айтдики: «Ҳавои нафсга эргашганлар билан бир жойда ўтирманг ва улар билан баҳс-мунозара қилманг. Чунки мен сизни уларнинг залолатларига шўнғиб кетишингиздан ёки улар сизга ўзингиз билган ҳақни чалкаштириб юборишларидан ҳотиржам эмасман»»» (Санади саҳиҳдир).
Яна Доримий (1/388) юқоридаги Айюб Сухтиёнийга бориб тақаладиган санад билан ривоят қилди, (Айюб) айтадики: «Саид ибн Жубайр мени Толқ ибн Ҳубайб билан ўтирганимни кўриб қолди ва айтдики: «Толқ ибн Ҳубайб билан бирга ўтирганингни кўрдимми?! У билан бирга ўтирмагин»».
Мен айтаманки: Толқ муржиалардан эди. Салафларимиз роҳимаҳумуллоҳ ўз давридаги ёшларни айниб кетмасликларига ўта ҳарис бўлишганидан шундай огоҳлантиришлар бериб келишган. Чунки ундай кимсалар билан ҳамсуҳбат бўлиш қалбни бузилишига олиб келади. Аллоҳ таоло Ибн Баттани Ўз раҳматига олсин, «Ибана» (1/390) да шундай деган эди: «Хой биродарлар, шуни билингки, мен кўплаб кишиларни аҳли сунна вал жамоадан чиқиб, бидъат ва аблаҳлик йўлига кириб қолишган, ҳамда қалбларига ушбу офат эшиги очилиши ва кўзларидан ҳақ нури тўсилиши сабаблари борасида фикр юритиб кўриб, ушбу сабаблар икки нуқтага бориб тақалишини билдим:
Биринчиси: Оқил киши билмаса ҳам бўладиган ва мўмин киши тушуниб олишида фойда йўқ бўлган кераксиз масалалар борасида елиб-югуриб изланиш олиб бориш ва кўп саволлар йўллаш.
Иккинчиси: Фитнасидан омон қолинмайдиган ва ҳамсуҳбат бўладиган бўлса қалбларга бузуқ фикрларни олиб кирадиган кимса билан бир жойда ўтириш».
[62] Бухорий 5534, Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган. Ҳадиснинг қолган қисми қуйидагича: «Темирчининг босқонини пуфловчи(га келсак), ё у кийимингизни куйдириб қўяди, ёки унда бадбўй ҳид топасиз».
[63] У киши Айюб ибн Абу Тамима Кийсон, имом Абу Бакр Сухтиёний Басрий, ҳофиздир. 131 ҳижрий йили вафот этган. «Тазкиро ҳуффаз» 117-рақам остидаги таржимаи ҳол. Доримий (1/390) айтади: «Саъид Саллом ибн Абу Мутеъдан хабар бериб айтдики, бидъат аҳлидан бўлган бир кимса Айюбга: «Эй Абу Бакр, сизга бир калима борасида саволим бор эди», деди. Шунда у киши: «Қани жўнаб қол. Яримта ҳам сўзни кераги йўқ», деб бармоқлари билан ишора қилганлар». Асарни ривоят қилган Саъид (Айюб яримта ҳам сўзни кераги йўқ деганда) ўнг қўлларидаги жимжилоқ бармоқлари билан ишора қилганлар, деди. Асар саҳиҳ. Санаддаги ровийларнинг бари ишончлидир. Ровийларни ичидаги Саъид, у ибн Омирдир.
[64] У киши имом, шайхулислом Абу Бакр Муҳаммад ибн Сийрин Ансорий Анасий Басрийдир. 110 ҳижрий йили вафот этган. «Сияр Аълам Нубала» 4/606, «Тазкиро ҳуффаз» 74-рақам остидаги таржимаи ҳол. Доримий (1/385) шундай деди: «Саъид ибн Омир Асмо ибн Убайддан шундай хабар бериб, айтдики: «Бидъат аҳлидан бўлган икки киши Ибн Сийриннинг ҳузурларига кириб: «Эй Абу Бакр, сизга бир ҳадис айтсак майлими?», дейишди.
У киши эса: «Йўқ, қани мени олдимдан турингларчи, йўқса ўзим туриб (кетаман)», дедилар. (Ровий): «У иккиси чиқиб кетишди», дедилар. Қавмдаги баъзи кишилар: «Эй Абу Бакр, улар сизга Аллоҳнинг Китобидан бир оят ўқиб беришса, нима ҳам бўларди?!», дейишди. У киши эса: «Улар менга Аллоҳнинг Китобидан бир оят ўқиб, уни ўзгартиришларидан, натижада у менинг қалбимга ўрнашиб қолишидан қўрқаман», дедилар» (Ушбу асар саҳиҳдир).
...Ещё[65] У киши Мужоҳид ибн Жабр имом Абу Ҳажжож Махзумий бўлиб, муфассир ҳофизлардандир. 103 ҳижрий йили вафот этган («Тазкиро ҳуффаз» 83-рақам остидаги таржимаи ҳол, «Тақриб таҳзиб» 6523-рақам остидаги таржимаи ҳол).
[66] Ҳой мусулмон, шуни яхши билгинки, уламоларимиз аҳли суннанинг эътиқоди ва йўли ҳақида ёзиб қолдирган асарларида бидъат аҳли билан баҳсу-мунозара олиб бормаслик ҳақида алоҳида бўлим очишган. Ана шулардан:
Имом Абу Қосим Исмоил ибн Муҳаммад ибн Муҳаммад Асбаҳонийдир. У киши ўзининг «Ҳужжа фий баяни маҳажжа» (1/311) китобида алоҳида бўлим очиб, уни «Бидъ
У киши эса: «Йўқ, қани мени олдимдан турингларчи, йўқса ўзим туриб (кетаман)», дедилар. (Ровий): «У иккиси чиқиб кетишди», дедилар. Қавмдаги баъзи кишилар: «Эй Абу Бакр, улар сизга Аллоҳнинг Китобидан бир оят ўқиб беришса, нима ҳам бўларди?!», дейишди. У киши эса: «Улар менга Аллоҳнинг Китобидан бир оят ўқиб, уни ўзгартиришларидан, натижада у менинг қалбимга ўрнашиб қолишидан қўрқаман», дедилар» (Ушбу асар саҳиҳдир).
[65] У киши Мужоҳид ибн Жабр имом Абу Ҳажжож Махзумий бўлиб, муфассир ҳофизлардандир. 103 ҳижрий йили вафот этган («Тазкиро ҳуффаз» 83-рақам остидаги таржимаи ҳол, «Тақриб таҳзиб» 6523-рақам остидаги таржимаи ҳол).
[66] Ҳой мусулмон, шуни яхши билгинки, уламоларимиз аҳли суннанинг эътиқоди ва йўли ҳақида ёзиб қолдирган асарларида бидъат аҳли билан баҳсу-мунозара олиб бормаслик ҳақида алоҳида бўлим очишган. Ана шулардан:
Имом Абу Қосим Исмоил ибн Муҳаммад ибн Муҳаммад Асбаҳонийдир. У киши ўзининг «Ҳужжа фий баяни маҳажжа» (1/311) китобида алоҳида бўлим очиб, уни «Бидъат аҳли билан баҳсу-мунозара олиб бориш ва уларнинг сўзига қулоқ тутишдан қайтарув ҳақидаги боб», деб номлади.
Имом Юсуф ибн Абдулбарр Қуртубий ўзларининг «Жамиъ баян ал-илм ва фазлиҳ» (411) китобида алоҳида боб очиб, уни «Баҳсу-мунозара олиб бориш макруҳ саналган ўрни ҳақидаги боб», деб номладилар.
Салафларимиз роҳимаҳумуллоҳ бир неча сабабларга кўра бидъат аҳли билан мужодала қилишдан қайтаришган. Ана шулардан:
1 – Уларнинг қаршилигини енгиш учун. Чунки улар билан баҳсу-мунозара олиб бормаслик сабабли озор ва хорликни ҳис қиладилар.
2 – Бидъатлари зоҳир бўлиб, тарқалмаслиги учун. Чунки бидъатчининг бидъати кенг тарқалмаган бўлади-да, баҳсу-мунозара олиб бориш сабабли атрофга ёйилиб кетади.
3 – Аввал заиф бўлган кучлари баҳсу-мунозара олиб бориш сабабли қайта қувват ҳосил қилиши мумкин.
4 – Баҳсу-мунозара сабабли жоҳил киши уларга ёрдам қўлини чўзиши мумкин. Чунки илмсиз киши ҳақ билан ботил орасини ажрата олмайди. Бидъат аҳлида эса шубҳалар жуда кўпдир. Шубҳа жоҳил кишининг қалбига энг тез бориб, ўрнашадиган нарсадир.
Имом Абу Қосим Ҳибатуллоҳ ибн Ҳасан Лалакаий ўзларининг «Шарҳ усул эътиқод аҳли сунна вал жамоа» (1/19) китобида шундай деди: «Мусулмонларга нисбатан бидъатчилар билан мунозара олиб боришдан-да каттароқ жиноят содир этилмаганди. Чунки салафлар бидъатчиларни аччиқлангани сабабли ғам-андуҳ чеккан ҳолатида ўлиб кетишига қўйиб беришларидан-да улканроқ озор ва хорлик етмаганди. Ўша даврда улар бидъатини зоҳир қилишга йўл топа олишмасди. Сўнг ўзига бино қўйганлар келиб уларга ушбу эшикни очиб беришди. Натижада ўшаларнинг ўзи Исломни ҳалокатга юз тутишига йўл кўрсатгандек бўлиб қолишди. Ҳатто ўрталарида кўплаб келишмовчилик юз бериб, баҳсу-мунозара сабабли бидъат аҳлининг даъватлари зоҳир бўла бошлади. Бу бидъатлар нима эканини ҳали яхши билмаган толиби илмлару, омилар буларга қулоқ тутадиган бўлди. Оқибатда ҳужжатлар билан шубуҳотлар юзма-юз келди. Бидъатларни муфассал ўрганаман деб тубсизлик қаърига шўнғиб кетишди.
Натижада Аллоҳ учун бидъат аҳлига нисбатан душманлик руҳида юрганлар, улар билан алоқа узишда ўзаро ҳамкорлик қилиб юрган биродарлар, бидъат аҳли юзига қарата бидъатни инкор қилиб, уларга умумий лаънат айтиб юрганлар оғиз-бурун ўпишиб юрадиган шерик ва ҳамкорга, ҳамда товламачиликда яқин оғайниларга айланди қолди. Энди бу икки даража орасида жуда катта фарқ бордир. Ушбу икки мақомни ўзаро яқин олиб бўлмайди. Аллоҳ таолодан динимизни фитналардан сақламоғини, Ўзининг фазлу-марҳамати билан бизни Ислом ва суннатда ушлаб қолмоқлигини сўраб қоламиз».
...ЕщёЭҳтимол бир киши: «Уларнинг ботилини тарқатишларига кўз юмиб тураверамизми? Ахир мунозара ҳам қилиш керакдир?», деб айтар.
Имом Абу Бакр Ажуррий «Шариа» (69) да айтган сўзлари ушбу саволга жавобдир: «Бирор киши: Ботилини тарқатиб юришига ташлаб қўйиб, сукут сақлаб ўтираверамизми?», дейиши мумкин.
Унга шундай деб айтилади: Уларга гапираётган нарсаларига сукут сақлаб, алоқа узишинг, улар билан баҳсу-мунозара олиб боришингдан кўра қаттиқроқ б
Натижада Аллоҳ учун бидъат аҳлига нисбатан душманлик руҳида юрганлар, улар билан алоқа узишда ўзаро ҳамкорлик қилиб юрган биродарлар, бидъат аҳли юзига қарата бидъатни инкор қилиб, уларга умумий лаънат айтиб юрганлар оғиз-бурун ўпишиб юрадиган шерик ва ҳамкорга, ҳамда товламачиликда яқин оғайниларга айланди қолди. Энди бу икки даража орасида жуда катта фарқ бордир. Ушбу икки мақомни ўзаро яқин олиб бўлмайди. Аллоҳ таолодан динимизни фитналардан сақламоғини, Ўзининг фазлу-марҳамати билан бизни Ислом ва суннатда ушлаб қолмоқлигини сўраб қоламиз».
Эҳтимол бир киши: «Уларнинг ботилини тарқатишларига кўз юмиб тураверамизми? Ахир мунозара ҳам қилиш керакдир?», деб айтар.
Имом Абу Бакр Ажуррий «Шариа» (69) да айтган сўзлари ушбу саволга жавобдир: «Бирор киши: Ботилини тарқатиб юришига ташлаб қўйиб, сукут сақлаб ўтираверамизми?», дейиши мумкин.
Унга шундай деб айтилади: Уларга гапираётган нарсаларига сукут сақлаб, алоқа узишинг, улар билан баҳсу-мунозара олиб боришингдан кўра қаттиқроқ ботади. Аввал ўтган мусулмонларнинг уламоларидан иборат салафларимиз шундай деб айтишган…».
Мен айтаманки: Булар салафларимиз наздидаги асосдир. Бидъат аҳли билан мунозара олиб боришни тарк этиш керак. Бироқ уламоларимиз ўша бидъатчи билан мунозара олиб боришдан фойда бор деб билса, улар бу ишга киришарди. Шунинг учун шайхулислом Ибн Таймия «Даръ таъаруз ақл ва нақл» (3/374) китобида шундай деди: «Қасд қилинган иш шуки, улар ўз гарданидаги вазифани адо этмайдиган ёки у билан баҳслашишда фойда йўқ бўлган, балки очиқ зарар бўлган кимса билан мунозара олиб боришдан қайтарилгандир. Демак ушбу иш ҳолатга қараб турлича акс этади.
Ҳақ билан баҳс олиб боришга келсак, гоҳида у вожиб ёки бошқа бир сафар мустаҳаб бўлиши мумкин. Демак умумий олганимизда баҳсу-мунозара ҳолатлари: мақталган, қораланган, зарар, фойда, ҳақ ва ботил кўринишларига эгадир. Ботил йўлга кўра баҳс олиб боришнинг асоси ноқис илм ёки шум ниятдир. Аллоҳ таоло айтдики: «Улар фақат гумонга ва ҳавойи нафсларигагина эргашадилар!» (Нажм: 23). Ҳақ билан мунозара олиб боришнинг асли негизи эса ҳақни билиш ва унга бўлган муҳаббатдир».
Шайхулислом Ибнул Қоййим «Соваиқ мурсала» (4/1275) да шундай дедилар: «Мунозара олиб борувчи мақталган ва мазамматланган қисмларга бўлинади. Мақталган ҳолатни ўзи яна икки турга бўлинади. Мазамматланган ҳолат ҳам ҳудди шундай икки турга бўлинади. Бу ҳолатни шундай деб ёритиб берамизки, баҳслашувчи ё ҳақни биладиган ёки ҳақ талабгори ё бўлмаса ҳақни билмайдиган ёки ҳақ талабида бўлмаган одам бўлади. Ушбу ҳолатлардан учинчи (ва тўртинчиси) қоралангандир. Аввалги икки ҳолат эса, яъни кимки ҳақни биладиган бўлса, унинг мунозара олиб бориши мақталгандир. Сабаби у, агар қаршисида турган киши ҳақ талабида ва рушду-ҳидоят истагида бўлса, унинг ҳидоятига сабаб бўладиган ҳужжатни баён қилиб беради. Энди қаршисидаги кимса ҳақ истагида бўлмаса ва ҳаққа бўйин ёр бермайдиган қайсар бўлса, уни кесиб, синдириб ташлайдиган ҳужжатни баён қилиб беради.