Предыдущая публикация
тарчумаи холи Ибни Сино
Абуали ибни Сино 980-1037 Яке аз бузургтарин
нобигаҳои ҷаҳони дар ҳамаи давру замонҳо, олими
забардасти тоҷик Абуали ибни Сино буд, ки дар охири
асри X ва аввали асри XI зиста дар соҳаҳои ниҳоят
гуногуни илм, хусусан дар инкишофи фалсафа ва
тибби дунё саҳми босазое гузоштааст. Вай парвардаи
муҳити фарҳангии Сомониён буд. Вале кисми зиёди
умри Абуали ибни Сино баъди пош хурдани давлати
мутамаркази Сомониён дар гирдоби ходисахои
мудҳиши нимаи аввали асри XI сипарӣ гардид. Ӯ гоҳ
чун табибу файласуф, баъзан ба сифати фақеҳу вазир,
хатто замоне чун маҳбуси зиндони ҳаёт умр ба сар
бурд, чун надими хоси подшоҳону маликон низ
рӯзгор гузаронидааст. Аммо ӯ лаҳзае аз омӯзиш ғафлат
наварзида, аз пажӯҳиш ва корҳои илми фориғ набуд.
Баръакси бисёр бузургони гузашта, ки аз зиндагии
онҳо маълумоти аниқе дастрас нест, санаҳои зиёде аз
рӯзгори Абуали ибни Сино маълум аст. Рӯзгор ва
саргузашти Сино ба дасти шогирди вафодораш
Абуубайди Фақеҳии Ҷузҷонӣ имло шудааст. Воқеаву
ҳодисаҳои 25 соли охири умри Абуали ибни Синоро
Абуубайд, ки ҳамеша ҳамроҳи устод ва шоҳиди
рухдодҳо буд, навиштааст, ки ин имло ва навишта бо
номи «Рисолаи саргузашт» маълум буда, дар асли
арабӣ ва тарҷумаҳо ба забонҳои гуногун чандин бор
ба табъ расидааст. Падари Абуалӣ Абдуллоҳ ибни
Ҳасан ибни Алӣ ибни Сино ном дошт ва аслан аз аҳли
Балх буд. Вай дар замони Нӯҳ ибни Мансур (976-997)
ба Бухоро омада, дар деҳаи Афшана (Рометани
имрӯза) ба кори мулкӣ шуғл варзид. Вай дар деҳаи
Афшана бо Ситорабону ном деҳқондухтар хонадор
шуд. 18-августи соли 980 дар ин оила писаре ба дунё
омад, ки ӯро Ҳусайн ном ниҳоданд. Соли 985 оилаи
Абуали ибни Сино, вақте ки ӯ ба синни панҷсолагӣ
мерасад, аз Афшана ба Бухоро кӯчид. Абдуллоҳ, ки аз
шахсони фозил ва маърифатдӯст буд, Ҳусайнро ба
мактаб монд. Вай аз синни 5-солагӣ то 10-солагӣ дар
мактаб хонда, хату савод баровард, сарфу нахви
забони арабиро омӯхт, илмҳои адабро аз худ кард. Ба
илмҳои адаб, яъне адабиёт, бар замми сарфу нахв
хаттотӣ, маъонӣ, қироат, аруз, қофия, луғат, имло,
услубшиносӣ ва амсоли инҳо дохил мешуданд.
Ниҳоят Ҳусайн Қуръонро омӯхта онро ҳифз намуд.
Минбаъд Абуали лақаби Шайхро гирифт, зеро хар
кассе, ки Қуръонро аз ёд мекард уро сарфи назар аз
синну солаш шайх мегуфтанд. Сипас Абдулоҳ писари
худро аз мактаби ибтидоӣ гирифта, назди муаллимони
хусусӣ гузошт, ки онҳо асосҳои илмро ба ӯ омухтанд.
Абуалӣ аз ҷиҳати ҷисмонӣ бенуқс, дар ҳусну хулқ
зебо буда, зеҳни бурро ва истеъдоди баланд дошт, ки
аз ин омӯзгорон ба ҳайрат мемонданд. Дар он овон
Ҳусайнро падараш назди Абдуллоҳи Массоҳ, ки аз
донишмандони соҳаи ҳисобу ҳандаса буд, ба шогирди
гузошт. Абуалӣ аз устодаш дар андак вақт ҳисобу
ҳандасаро омӯхта, дар омӯзиши ин илм муваффақ
шуд. Бар замми ин Абуалӣ дар назди Исмоили Зоҳид
ду сол ба омӯхтани тафсири Қуръон, ҳадиси
пайғамбар ва фиқҳ мепардозад. Ба ҳамин тариқ,
Абуалӣ то 12 солагӣ дар тафсир, ҳадис ва фиқҳ
маҳорат пайдо кард. Вай ҳамеша чун беҳтарин
толибилм эътироф мегашт. Шеваи баҳс, одоби
музокира, тарзҳои эътироф ба ҳариф ва ҳусни
муҳовараро нағз омӯхта буд. Истиқлоли фикр, вусъати
андеша ва бодалел сухан рондан хоси ин навчавони
дар роҳи илм пешрав буд. Дар масъалаҳои маслаку
мафкура у истиқлоли худро ҳатто аз падари хеш ҳам
нигоҳ медошт. Баъди фаро гирифтани маълумоти
миёна Абуалӣ аз пайи такмили донишу маърифат
гашт. Абуалӣ то 15-солагӣ илмҳои табииёт, илоҳиёт,
фалсафа, ҳикмати илоҳӣ, нуҷум, мусиқии назарӣ ва
амалиро мустақилона омӯхта, дар 16-солагӣ ба
омӯхтани илми тиб машғул шуд. Абуалӣ илми тибро
аз Абумансур Ҳасан Камарии Бухороӣ, ки табиби
дарбори Нӯҳ ибни Мансур буд, омӯхт. Аслан омӯзиши
илми тибро у дар 12-солагӣ шурӯъ карда буд, вале ба
маслиҳати Абусахли Масеҳи аз идомаи таҳсил худдорӣ
намуда, чанде таваққуф намуд. Ба ҳамин тариқ,
Абуалӣ дар 16-солагӣ чун як табиби ҳозиқ дар тамоми
Бухоро шинохта шуд. Ҳамчунин ба такмили дониши
худ дар соҳаи илми фиқҳ, мантиқ, фалсафа,
табиатшиносӣ, риёзиёт ва илми илохӣ баргашта, дар
муддати якуним сол донишу малакаи худро дар ин
самт мукаммал намуд. Абуалӣ шахси ниҳоят пуркор,
ҷидди ва меҳнатдӯст буд. Нафақат ақли расо ва
қобилияти баландаш боиси пешрафти илми ва
маънавии ӯ мешуд, балки кӯшиши амиқ, сабру тоқат
ва ҷаҳду талошҳояш низ воситае буд, ки пирузӣ ва
комёбиҳои маънавии ӯро таъмин мекард. Доир ба
таҳсили илм мегуяд: «Ягон шаб пурра нахуфтаам ва
рӯзона ба ҷуз омӯхтани илм ба коре машғул
нашудаам». Абуалӣ то 18-солагӣ тамоми донишҳои
расмӣ ва ғайри расмии замони худро фаро гирифта,
пешсафи бузургтарин олимони маъруфи давр
эътироф гардид. Шайхурраис худ эътироф мекунад:
“Чун ба 17-солагӣ расидам, аз омӯхтани ҳамаи ин
илмҳо фориғ шудам. Он руз дар илм беҳтарин
ҳифзкунанда будам, имрӯз пухтатар шудам, вагарна
илм як хел буда, аз он чизе дар ман дигаргун
нашудааст ”. Абуали ибни Сино ҳак дошт, ки он вақт
бигӯяд:
Аз қаъри гили сияҳ то авҷи Зуҳал,
Кардам ҳама мушкилоти гетиро ҳал.
Берун ҷастам зи қайди ҳар макру ҳиял,
Ҳар банд кушода шуд, магар банди аҷал.
Следующая публикация
Комментарии 4