Предание о калмыцком языке
На прежней родине нынешних калмыков в Центральной Азии шли постоянные войны. Однажды на ойратов напало соседнее ханство. Крепких мужчин угнали в плен, а заодно забирали красивых девушек и женщин. Так попала в плен к врагу пятнадцатилетняя красавица - ойратка. Очень понравилась она хану-завоевателю. По совету приближенных он решил сделать ее своей пятнадцатой женой. Через несколько дней хану стало известно, что мать новой жены просит встречи с дочерью. Но по религиозному закону того государства родители должны встречаться с дочерью, вышедшей замуж, не раньше, чем через 49 дней. Но хан-завоеватель срочно должен был выехать в свою постоянную резиденцию. Влюбленный в свою юную жену, хан решил организовать их встречу по-своему. Восьмигранный широкий шатер находился на берегу широкой реки, а на другом берегу – мать ханши.
На правый высокий берег реки вывели мать, а на другой – дочь. Они только видели друг друга, а голоса их не были слышны. Так распорядился владыка. Матери разрешили передать дочери что-нибудь заветное. Заранее предупреждая о такой ограниченности встречи, мать передала дочери через иноземного солдата небольшой сверток. Переправившись на лодке через реку, солдат передал его молодой ханше. А ночью к ней пришла старшая ханша, пожилая, мудрая женщина и развернула посылку, присланную ей матерью. В ней оказалось: три детские распашонки и пряжка от ремня с языком. Загадочный смысл такой передачи, конечно, не был понятен молодой ханше. Полюбившая за эти дни юную пленницу, сама когда-то побывавшая в такой роли, мудрая ханша разгадала секрет этой передачи:
- Дочка моя, - сказала старшая ханша, гладя кудрявую голову молодой пленницы, искренне сочувствуя ей. – твоя мать – мудрая женщина. Не имея возможности говорить с тобой, она прислала тебе пряжку с языком. Это означает, что ты, находясь вдали от родины, научившись чужому языку, не забывай своего родного языка. Стальной язык пряжки, как символ вечности твоего языка. А эти три детские распашонки означают, чтобы ты научила своему языку три поколения: сына, внука и правнука.
… Через пятьдесят лет в занесенные песками, забитые нуждой ойратские кочевья вихрем ворвался изумительный кортеж, сопровождаемый целым кавалерийским полком. Нет, они пришли не с войной, а с миром и с признательностью к этому небольшому народу, находящемуся в постоянной нужде и тревоге. Только сейчас им не дано страшиться, ибо к ним приехал хан великого государство с матерью, с сыном и внуком на родину матери – с миссией доброй воли.
Конечно, к этому времени не было уже ее родителей, но остались братья и сестры. Хан великой державы, его сын и внук говорили с родичами на живом и красивом языке матери…
Хальмг келнә туск домг
Дунд Азьд, хальмгудын урдк төрскн һазрт, оньдин дән хөөһдго бәәҗ. Нег дәкҗ өөрд-нутгин дәәлҗ авхар хаҗуд бәәсн хаанахн дәврҗ. Залусин чидлтә хамгинь бәрәнд авч өч, нег аюднь сәәхн күүкд болн берәчудиг бас авч оч. Иигәд арвн тавта өөрд күүкн хортнд бас кел бәргдҗ. Деермч хаанд эн дегд таасгдҗ. Нөкднриннь сүв-селвгәр хан энүг арвн тавдгч хатан кеҗ. Цөн хонг давсна хөөн шин хатна экнь күүкән үзх сана хаанд келүлнә. Зуг тер нутгин бурхн-шаҗна йосар эк-эцкнь күүкән мордсна хөөн дөчн йисн хонг болад, ардаснь ирх зөвтә бәәсмн. Болв, эзркгч хан эркн биш оньдин бәәдг өргәдән одх зөвтә бәәҗ. Баахн хатндан күчр дурта болсар хан эк күүкн хойриг эврәһәрн харһулхар шииднә. Нәәмн талта өргәнь һолын наадк эрг деер бәәҗ, экнь болхла, һолын наадк эрг деер. Экинь һолын барун эрг деер һарһҗ, күүкинь наадк эрг деер һарһулна. Эк күүк хойр нег-негән үзхәс биш, дунь эс соңсгдҗ. Иим болтха гисн заквр эзн хан өгсн бәәҗ. Экднь болхла, хәәртә юмнас хамгин доталгчинь күүкндән өгүлх зөв өгч. Харһлт иим болхиг урдаснь медсн экнь күүкндән талын һазра салдсар орац өгүлҗ. Оңһцар һол һатлад, баглаг салдс баахн хатнд өгч. Сө болсн цагла, энүнүр ууһн хатн ирнә. Медәтә, ухарльг күүкд күн баһ хатна экинь өгүлсн орациг секәд хәләхлә, нилх күүудин өмсдг һурвн задһа киилгүд болн бүсин ооль келтәһән бәәдг болна. Баһ наста хатнд иим өгцин тәәлвр эс медгдҗ. Цецн хатн эн өдрмүдт таасгдсн баахн наста хатыг ( бийнь нег цагт бас иим үүллә харһсн бәәҗ) өгцин нувциг иигҗ цәәлһҗ:
- Күкн минь, - гиҗ кел бәргдсн күүкнә отхр үсинь илн бәәҗ, санань зовад: чини эк-цецн күн. Күүндх арһ эс учрсар келтә ооль чамд өгүлҗ. Төрскн һазрасн холл бәәһәд, күүнә кел дасвчн, эврәннь келән бичә март гисн темдг эн. Бүсин оолин болд келн-чини төрскн келнә мөңкин темдг. Бичкн күүкдиг һурвн задһа киилг болхла, эврәннь келән һурвн үйдән дасх гисн юмн: көвүһән, ачан болн җичән.
…Тәвн җил давб. Элсәр даргдсн түрү-зүдү өөрдин нутгур һәәхмҗ болх мөрн цергин полкта йовц салькн мет хурлзад орҗ ирнә. Эннь - дән биш. Угатя, үүмәтә бәәдг улст өр-өвдәд, цаһан седкләрн ирҗ йовх улс. Әәх юмн уга. Ик орн-нутгин хан эцктәһән, көвүтәһән болн ачтаһан экиннь төрскн нутгур сән дурарн ирҗ. Зуг аав-ээҗнь сәәһән хәәҗ одсн санҗ. Болв, ахнр, эгчнрнь бәәцхәҗ. Ик орн-нутгин хан, энүнә көвүнь болн ачнь элгн-садтаһан экиннь сәәхн төрскн келәр күүндцхәҗ. (Виктор Манджиев)
Присоединяйтесь к ОК, чтобы подписаться на группу и комментировать публикации.
Комментарии 1