Предыдущая публикация
Муаллиф: ХАЗОНРЕЗГИ
💥МЕНИНГ_ИСМИМ_СОҒИНЧ...
1-қисм.
- Моҳиноз ! Қаердасан , ҳай қиз ! Сени чақириб чакагим қабарди , қиз бўлмай ҳар нарса бўлгур !
Ҳой қиз , ҳозир ўзим топиб олсам нақд кунингни кундан кўрсатаман !!!
Моҳиноз дедим...
Моҳиноз - бу мен ... Асл исмим - Моҳиноза ...
Ёшим бешда.
Жавраб- жавраб мени чақираётган инсон бу - аямлар.
Улар мени ўзимдан икки ярим яшар кичик синглим - Гулнозага қараш учун чақиряптилар .
- Моҳиноооз-ууу !
Аямларнинг овозлари энди жуда яқиндан кела бошлаганди.
- Ҳооов ...- дедим мен истар - истамас бута бўлиб ўсган атиргуллар ортида ўйнаб ўтирган ўрнимдан қўзғалар эканман кафтимдаги хонқизини қўлимни бир силтаб осмонга қарата отдим , сўнгра кенг қилиб тикилган шалваримга илашган тупроқни шоша - пиша қоқдим ,- мен шу ердаман, ая ...
- Дард шу ердаман ? ! Ҳалитдан бери нега жавоб қайтармайсан , қиз бўлмай ҳар нима бўлгур ! Қачон сенга ақл кираркан ?
"Қачон ақл киришини тўртта туққан аям бўлиб (бу бувимнинг кўзлари) сиз билмасангиз мен қаердан билардим ?!"- ҳайрон бўлиб ўйладим мен , аммо уларнинг янада жаҳллари авжига чиқишини истамай ўшшайганча индамай ерга қараб туравердим.
- Уфф, яна без бўлиб туришини-чи буни ?!- тоқатлари тоқ бўлди аямнинг ,- бўл тез туш олдимга , йиғлайвериб синглингнинг ҳам нафаси ичига тушиб кетгандир ... Сенам қиз бўлиб синглингга бир пас қараб турсанг эт- бетинг камайиб қолмайди. Ҳализамон уканг ҳам уйғониб қолади. Ана унда кўр томошани ...
Аям биқнай- биқнай нақд бир гектар келадиган ( бу аямнинг таърифлари) томорқамизни кесиб ўтиб ҳовлимиз томон йўлга тушдилар. Мен ҳам катта- кичик кесакларга туртина- суртина ҳолпиллаб қолган калишчамни судраганча уларга эргашдим.
"Аям ўзлари ёмон аёл эмаслар ...- деган ўйлар бир зум хаёлимдан ўтди ,- фақат жудаям чарчаганлари учун шунақа баджаҳл кўринсалар керак" ...
Улар айтганларича бор экан . Гулноза йиғламабди-ю , аммо дастурхондаги ўроғлик япроқ қилиб кесилган бўлка нонларни бурдалаб ён- атрофга сочиб ташлабди.
- Шу бурдаларни энди сен бир ўзинг ейсан ! - бу сафар нима учундир хўрсиндилар аям ,- қани бир бошдан тер-чи , ўзи ишим кам эди мени . Ҳам синглингни кўздан қочирма, ҳам бир дона қолдирмай ушоқларни териб ол! Билиб қўй битта ушоқ қолиб кетса ва уни кимдир босиб олса ўшанинг кўзи кўр бўлиб қолади . Шунга қараб иш қил !
Мен бу таҳлит гапларни аямдан кўп эшитган бўлишимга қарамай , ҳар сафар янгитдан қаттиқ чўчийман. Айниқса "Ўша ушоқларни ўзим босиб олсам- чи ? " деган хаёл мени қаттиқ ваҳимага солади.
Аям ҳар сафаргидек тушликдан аввал кир кийимларни ювиш учун тўплаб қўйган эдилар . Ҳаммом тарафга ўша кирларни ювиш учун йўл олдилар.
Мен эса узоққа кетиб қолмаслиги учун белидан айлантириб рўмол боғлаб давомига ўша рўмолга икки қулоч чилвир билан хонтахта оёғига чандиб қўйилган Гулнозага эртак айтганча ушоқларни тера бошладим.
"Бир бор экан , бир йўқ экан. Қадим замонда бир чол- билан кампир бўлган экан. Чолнинг Зумрад , кампирнинг..."
-Ғирч...
Эҳ... Эртак айтиш ва ушоқ териш билан овора бўлиб Гулнозага яқин келиб қолганимни билмай қолибман. У ҳам нақд елкамни мўъжалга олиб ғарчча тишлаб олганди .
- Ааайй!
Кўзларимдан олов чиқиб кетди. Оёқларим билан чўккалаб ўтирган жойимда сурилиб ўзимни четга олиб юзимни қўлларим билан ёпганча пиқиллаб йиғлай бошладим.
Тавба шу Гулнозага биб-бинойи эс кириб қолган- у , аммо ақл сира кирмади.
- Мани онаш қизим нимага йиғлаяпти ?! Яна синглиси хафа қилдими бобуна қизимни ?
Дадамни овозларини эшитиб кўнглим ёришди. Ўрнимдан туриб уларга салом бермоқчи эдим елкам қаттиқ оғриб , афтим буришиб кетди .
Дадам ўзлари томонга талпинган Гулнозани қўлига юмшоққина шимадиган конфет тутиб кўрпачага ўтқаздилар- у, ўзлари тиззалаб мени меҳр билан бағриларига босдилар :
- Жоним болам , яна эси йўқ синглинг ҳунар кўрсатдими ? Қани қаерингни тишлади тағин?
- Елкамни ...- дедим мен иложи борича қаттиқ йиғлаб юборишдан ўзимни тийганча ҳиқиллаб.
Дадам авайлаб кўйлагимни бўйин қисмидан елкамга назар ташладилар :
-Вой- бўўў, - жонилари озорланиб танглайларини тақиллатдилар улар ,- ёмон тишлабди-ю. Тишларини изи аниқ- таниқ кўриниб турибди-я ?
Бўлди, қизим йиғлама,- дадам шундай дея қулоғимга шивирладилар ,- яқинда ойлик оламан, ўшанда сенга ўзим кўппала шоколад олиб бераман. Фақат йиғлама хўпми ?
Дадам ваъда қилган шоколадларни кўз ўнгимга келтириб ютиниб бош силкидим :
"Хўп" ...
Дадам синглимга сал аввал узатган конфетдан менга ҳам узатдилар :
- Ононай ширин қизимдан. Мана буни **** кўр-чи ? Буям ширин бўлиши керак.
Дадамнинг қўлларидаги конфетни кўриб Гулноза хархашага тушди :
- Мантаям . Бейинг !
Дадам чўнтакларидан яна биттадан конфет олиб икковимизга берар эканлар , Гулнозага аста пўписа қилдилар :
- Агар опангни яна тишласанг , қайтиб сенга ҳеч қачон конфет олиб келмайман.
Гулноза "хўп" деганча қўлини узатди. Дадам уни боғланган жойидан ечишга тутиндилар .
- Моҳиноза , - дедилар улар иш билан андармон бўлганча ,- аяни чақир , овқатини тезлаштирсин. Ҳадемай дарсим бошланади.
Мен зинғиллаганча аямнинг ёнларига чопиб кетдим.
Дадам кўчанинг бошидаги мактабда математикадан дарс берадилар. Дарслари роса кўп. Сабаби қишлоғимизда ягона математика устози уларнинг ўзлари. Ҳар куни эрталаб биринчи соатдан бошлаб кечгача дарслари бор. Орада тушликга бир келиб наридан- бери овқатланадилар-у, яна мактабга чопадилар.
Аям кўпинча "Даданг душанба куни эрталаб мактабга кириб кетиб , шанба куни кечқурун чиқиб келадилар" дейдилар. Аммо уларни бу гаплари нотўғри . Дадам шанба куни эмас , ҳар куни туш вақти бировга ва кечки пайт ишлари тугагач уйга албатта қайтардилар.
Мен аямнинг ёнларига етиб борганимда улар хаёлга чўмганча кир ювиб ўтирардилар.
- Аяя ...
- Ҳааа ...- аям тезда хаёлларини йиғиштириб бир зумда жавоб қайтардилар, - уканг уйғондими ?
- Йўқ,- мен бошимни сарак - сарак қилдим ,- дадам келдилар. Овқат сўраяптилар.
- Ҳозир , - аям ҳорғин овозда кўпикли қўлларини тоғоранинг ўзида чайиб олар эканлар ўрниларидан турдилар ,- юрақол.
Сениларниям қорларинг очиб кетгандир- а...
Мен индамай аямга эргашдим. Улар очиқ айвонда Гулнозани тиззасида эркалаб ўтирган дадамнинг ёнларидан ўтар эканлар :
- Яхши келдингизми ? Мен ҳозир ... - деганча ўчоқбоши томонга ўтиб кетдилар. Кўп ўтмай сирлари кўчиб олачалпоқ бўлиб кетган эски патнисда катта темир чойнакда чой , тўртта пиёла, иккита косада ҳар хил сабзавотлар билан қовурилган помилдори қайласи олиб келиб дастурхонга қўйдилар.
- Нонни бурдалаб ўтирмайсиз ,- дедилар улар дадамга ўлимтик рангдаги чойни қуйиб узатар эканлар,- Гулнозангиз ейишга тап- тайёр қилиб қўйибди.
- Яхшида ,- дедилар дадам мен сал аввал катта ликопчага териб қўйган нон бурдаларини косадаги қайлага ботирар эканлар менга имладилар ,- Онаш , яқинроқ ўтир. Қорнингни тўйдириб ол.
Ол онаси ўзинг ҳам . Қўлинг бирам ширин- ки , пиширган таомларингни **** тўймайсан киши . Шунинг учун мактаб ошхонасида тушлик қилмай уйга келаман.
"Дадам ёлғон гапиряптилар . Уларнинг мактабда тушлик қилишларига асосий сабаб бу эмас. Тўғри аямнинг қўллари ҳақиқатда ширин. Бироқ мен дадамнинг аямга "Шу тушликка сарфлайдиган пулни рўзғорга сарфласам маъқулроқ. Унинг пулига бутун оиламиз тушлик қиламиз" деганларини кўп эшитганман.
Шу вақт ичкаридан укам Ғанижоннинг йиғи овози эшитилди.
- Бошланди ,- дедилар аям зарда аралаш ўрниларидан қўзғалганча ,- она овқатланишга ўтирдими , болани кетини шайтон чимчилар экан.
Дадам аямни овутишга сўз тополмадиларми ёки ҳозир ҳар қандай гап ортиқчалигини сездиларми уларга индамадилар.
Ойим шу кирганча ичкарида анча қолиб кетдилар.
Билиб турибман улар Ғанижонни ҳали- вери бешикдан ечмоқчи эмаслар. Укамни эмизиб яна ухлатиш пайидан бўлишларига барчамиз ўрганиб қолганмиз.
Дадам ҳам ўзлари овқатланиб, ҳам Гулнозага овқат едирардилар. Кўп ўтмай Гулноза ҳам дадамнинг қўлларида ухлаб қолди.
Дадам уни шифтда илинган беланчакка авайлаб ётқизар эканлар менга тайинладилар:
- Моҳигулим. Нозам ўзимнинг . Қорнингни яхшилаб тўйдириб ол. Кейин синглингга қараб турарсан. Сенга пиёлага чой қўйиб чойнакни ўзини нарига қўйиб кетаман. Яна синглинг уйғонганда чангал солиб бир нимани бошламасин.
Дадам айланиб ўтиб пешонамдан ўпарканлар, ортидан бурнимни аста чимдилар:
- Пучуққинам ўзимнинг ...
Улар чойнакни кўтарганча айвондан тушиб аям бешик тебратаётган хона деразасига яқинлашдилар:
- Аяси , мен қайтяпман. Ҳали ишдан келишда Мурод дўкончидан ойликкача у , бу нарса ёздириб қайтарман. Ойлик чиқишигаям кўп вақт қолмади. Сабзи - пиёз артиб қўйсанг , бир ош қилардик. Болаларни ҳам ичи ялансиб кетди ўзиям.
Майли яхши ўтиринглар... Чойнакни шу ерга қўйиб кетяпман.
Дадам шошилиб чиқиб кетдилар.
Муаттар бувимнинг айтишларича уларнинг қизлари Муножаат , яъни мени аям дадамнинг иккинчи турмушлари экан. Дадамнинг биринчи турмушидан бир ўғил , бир қизи бор экан. Дадамнинг топган ойлигининг бир қисми ўша болаларига кетар экан. Муаттар бувим аямга : "Набижон хўп яхши йигит-у , аммо жувон ўлгур шундоқ эрини битта такасалтанг мирзақуруққа алишиб кетганига нима дейсан?" деганларини кўп эшитганман. Улар яна "Мунож ... Бир кам дунё-да бу дунё, Комиланинг отаси сени қадрингга етмай Россига кетиб даф бўлди. Ўша ерда ойпатала Марусясига уйланиб "Мана энди хотинни маънисига етдим" деб сени талоғингни берганида қанча куйганимиз эсингдами ? Аммо Аллоҳ бир эшикни ёпса , ундан ҳам яхшисини очар экан. Унинг қайси ишида қандай хайр борлиги ёлғиз ўзигагина аён. Мана энди "Икки ёрти - бир бутун" деб борларингга ҳам , йўқларинга ҳам бирга кўниб яшаяпсизлар. Набижон куёвим барака топсин. Тенгги йўқ тилло йигит чиқди. Сен ҳам уни измидан чиқмай уйини уй , жойини жой қилишни уддасидан чиқ" деганларигаям сероб гувоҳ бўлганман.
Сал аввал таништирганим Комила опам бувимникида яшайдилар. Ёшлари саккизда. Д Мен дадамнинг :
- Муножаат , Комилани ҳам бу ерга олиб келайлик . Сингиллари ва укаси билан бирга яшасин ,- деганларида аям эътироз билдирганлар .
- Дадаси , қизим қорнимда уч ойлигида ота уйимга қайтиб келганман. Комила туғилганда уни деярли онам боққанлар. Комиланинг тили ҳам онамни "Ойи" , мени "Опа" деб чиққан. Мен Комилани бир ўйласам , онамни икки ўйлайман, сабаби Комила ҳам онам учун ўз қизиларидек бўлиб улгурган...
▪️▪️▪️
Мактуб шу ерга келганда иш кабинетим эшиги очилиб ўғлимнинг новдадек бўйи кўринди :
- Ойижооон, таомланайлик. Қорним жуда очқаб кетди.
"Оббо ,- дедим ўзимга ўзим. Мен ўрнимдан базўр қўзғалар эканман хаёлларимни йиғиштириб олишга жуда қийналардим , тўғрироғи айни дамда мактубнинг давомини ўқишга қизиқиш жуда устунлик қилаётган эди ,- ҳозир болам. Мана ... Мана кетяпман.
Бугун кечки овқатнинг ҳаяллашига бир сабаб бор . Янаям аниқроғи сабаблар сони иккита экан. Биринчиси бугун хўжайиннинг ўз дўстлари давраси- "чойхона"га кетишлари бўлса , иккинчиси фаҳмлаб турганингиздек Моҳинозадан келган мактуб эди. Аслида бу ёзишмаларни номини мактуб деб аташ ҳам тўғри бўлмаса керак . Моҳиноза ўз кўнгил кечинмаларини мен билан бўлишаётган эди.
Ростига кўчадиган бўлсам мен телеграмм тармоғида кўпчилик билан ёзишмайман. Бунинг сабаби оддийгина. Биринчидан тармоқда ёзишиб ўтиришга вақтим етишмайди. Иккинчидан кимгадир боғланиб қолишдан қўрқаман . "Кимгадир" деганимда назарда тутганим албатта аёллар. Шу чоққача тармоқ орқали бир , икки самимий кўнгилдош орттирдим- у , одатий кунларнинг бирида улар ҳаётимни зим- зиё қилиб ,изсиз ғойиб бўлиб қолдилар . Мен эса уларга қаттиқ боғланиб қолганим сабабли бу воқеаларни кўнглимга оғир олдим. Дугона бўлиб қолганларнинг изсиз кетишлари сабаб ана ўша вақтдаги юзага чиққан турфа саволлар , шубҳа, гумонларнинг юракни кемиришини- ку қўяверасиз.
Хуллас ...
Мен ўз ҳиссиётларимни шу тариқа ҳимоя ва суғурта қила бошладим. Яъни ортиқча суҳбатларга рағбат билдирмасликка ҳаракат қиламан.
Бироқ Моҳиноза ... У бутунлай бошқа масала эди...
- Оббо ... Хўжайиннинг айтганларича бор-да. "Бир нима ўқишга шўнғисанг бор дунёни унутасан. Ишқилиб шу аҳволда бир кунмас бир кун бир нимани бошламасанг бўлгани"
- Нимани бошларканман? - дейман менга уларнинг "бир" сўзлари қаторлашган танбеҳлари малол келганча , - нима бадиий асар ўқиш жиноятми ?
- Мен жиноят деганим йўқ шекилли ,- оғир- босиқлик билан жавоб қайтарадилар улар ,- аммо бир нарсани билки ҳар нарсада меъёр бўлгани яхши. "Ўқиш жиноятми ?" дея иддао қилиб дунёдан буткул узилиб ўқиш яхшимас. Шунақа қилиб бир куни бир нарсаларни бошламасанг бўлгани.
"Яна бииир ... Бор бўлсин-а шу бир сўзи " .
Аммо бугун хўжайиннинг сўзлари ўз исботини топибди. Асрдан сўнг қозонга солган шўрвам қайнай- қайнай суви қочиб жаркобга айланиб қолибди.
Хаёлимда қозондаги овқатни қоп- қора кўмирга айланиб кетишининг олдини олган ўғлимга раҳмат айта - айта дастурхон тузадим. Сўнгра ўғлим иккимиз ортиқча гап- сўзларсиз таомланиб олдик.
Таомдан сўнг идиш- товоқларни ювиб саранжомлар эканман ҳам-ки , бутун фикр-у хаёлим Моҳинозанинг ёзганларида эди.
Ишлардан қутилиб яна кабинетимга йўл олдим. Тармоққа улангач Моҳинозанинг кечмишларини давомини ўқий бошладим ...
▪️▪️▪️
Хаёлларимни аямнинг оёқ товушлари бузди. Улар сал аввал дадам дераза рахига қўйиб кетган темир чойнакдаги чойни кўтариб келиб беланчакда ухлаб ётган Гулнозага ҳорғин назар ташлаганча аста хонтахта ёнидан жой эгалладилар.
Аям иложи борича чойни шўлдиллатмасликка харакат қилиб пиёлага қуяр эканлар, афтилари борган сари буришиб борар эди.
Улар пиёладаги чойни бир , икки хўпладилар - у , ўкинч аралаш аста шивирладилар :
- Қуриб кетсин. Совиб қолибди. Ўзи қачон охирги марта қайноққина чой ичганим эсимда ҳам йўқ. Қайта дамлай десам қуруқ чой сайталмоннинг охиргисини дамлаган эдим.
Аям чуқур хўрсиндилар .
- Дадангга қуруқ чой тугаганини айтмабмиз- ку?! Бутунлай ёддан чиқибди. Ўзлари билиб олиб келармиканлар?
Улар ҳафсаласизлик билан билан нари- бери қайлага ботирилган нонни кавшар эканлар , менинг кўз ўнгимдан дадам ваъда қилган , кечқурун пиширилиши керак бўлган палов лоп этиб ўтди.
Оғзимнинг суви келиб беихтиёр "қулт" этиб ютиндим. "Ишқилиб Мурод магазинчи дадамга йўқ демай қарзга масаллиқ бериб турсин-да,
- ўйладим мен,- бахтимизга бугун савдода шанғи хотини бўлмасин. Йўқса ўтган сафаргидагидек ...
Ўтган сафар Мурод амакининг икки юзидан қон томиб турган хотини Лазакат келинойи аямни қон-қон йиғлатганди. Ўшанда аям дўкондан худди бугунгига ўхшаб қарзга ош масаллиғи сўраб борган эдилар. Аслида аям жудаям ғурурли аёллар. Бироқ ўша куни Комила опачамнинг туғилган куни эди. Аям ўзларича гўштсиз бўлса-да сал кўпроқ ош дамлаб, ундан бир товоқчага босиб бувимникига боришни режа қилгандилар.
Бироқ Лазакат келинойи ... Улар аямга юзингда кўзинг борми демай бобиллаб ташлагандилар...
"Биз сизга ўхшаган боқимандалар ош дамлаб , пишиллаб **** ўтирсин деб дўкон очганимиз йўқ, оповси. Қаторасига бола туғишни билган одам уни боқишни ҳам билса нур устига аъло нур бўларди"
▪️▪️▪️
Ёзишма шу ерга етганда Моҳинозанинғ ёзишмаси узилган ва кўп ўтмай алоҳида саҳифадан давом этган эди.
▪️▪️▪️
- Гули ... Мен беш ёшлик давримни сизга ҳикоя қиляпман-у , ҳудди ўша вақтларни қайтадан яшаётгандекман.
Тўғри у вақтлари ҳозиргидек сўзларни териб ҳикоя қила олмаган бўлардим. Бироқ айни дамда ҳаётимнинг ўша бир куни , бир саҳифасини ёзмоқдаман- у , ўзимни беш ёшлик Моҳиноза эмас , балки умри ҳаётнинг турли чиғириқларида обдон эланган аям Муножаат ўрнига қўйиб кўриб дунёларга сиғмай кетяпман.
Ҳаа ... Бу бешафқат ҳаётда яшаш аямга осон бўлмаганлиги аниқ ...
Ўша куни уларнинг кун тиғида қорайиб кетган чеҳраси янаям унниқиб кетган эди. Дўкон яқин бўлганлиги учун аям бешикда ухлаб ётган Ғанижонни уйда бирровга ёлғиз қолдирганча Гулнозани кўтариб , мени етаклаб дўконга чиққан эдилар. Ким билсин балки "Дўкончининг кўнгли юмшаб турган бўлса" деган гумонда мен ва синглимни ҳам ўзларича конфет билан сийламоқчи бўлгандирлар.
Хуллас , аям Лазакат кеннойининг бир даста пиёз гап- сўзини эшитиб , бир оғиз эътироз билдирмай мулзам бўлганча дўконни тарк этдилар .
Мен уларнинг ғам бамайлихотир ўрнашиб олган чеҳраларига қараб "Ҳозир уйга бориб тўйиб- тўйиб йиғласалар керак" деган ўйда эдим. Мен ёш эдим- у , бироқ шу билан бирга инсон зотининг иккинчи бир қиёфадоши томонидан изза бўлиши алами қандайлигини ҳис қила оладиган даражада лаёқатли ҳам эдим.
Аммо аям уйга келиб мен кутгандек йиғламадилар. Улар пастки лабларини маҳкам тишлаб шу қадар шиддат билан ишга киришиб кетдилар- ки , кўрган одам "Бу аёл бунча кучни қаердан олаяпти ?" деб ўйлаши табиий эди.
Аям шу куни дадамга ҳам Лазакат келинойининг устидан арз-и дод қилмадилар. Бироқ касалини яширсанг иситмаси ошкор қилиши бор гап.
Кечга яқин режа қилинган паловнинг ўрнига лаганда пиёз аралаш қовурилган сабзини олиб келиб дастурхонга қўйган аям ўзларига ҳайрон боққан дадамга сокин овозда тушунча бердилар:
- Битта бизникида эмас , дўконда ҳам гуруч тугаб қолибди...
Дадам уларнинг юзларидаги ифодадан ҳеч нарсани тушунмадиларми ёки ич- ичларидан ўтган қириндини сездиришни истамадиларми ортиқча гап- сўз қилиб ўтирмадилар :
- Бугунги ризқимиз шу таом экан-да , олинглар . Кўринишидан жуда мазалига ўхшаяпти,- улар шундай деб пилчираб ёғи тепчиб турган зирвакка нон ботирдилар ва ҳушнуд овозда қўшимча қилдилар, - оҳ, оҳ. Аввал ҳам айтганман , аяси , ҳозир ҳам қайтараман . Қўлинг бирам ширин- ки . Оддий сув қайнатсанг , бир олам маза кириб кетади-я ...
Мен эса аямга қараб уларга ҳаммадан ҳам Комила опамни туғилган кунлари баҳонасида бориб бир бора қучоқлай олмаяпганлари алам қилаётгани ҳақида ўйлар эдим.
Шу - шу аям Мурод амакининг дўконига қайтиб оёқ босмадилар.
Гули ...
Кейинчалик ёшимга ёш қўйилган сари "Камбағални урма , сўкма - тўнини еч" деган халқ мақолини теранроқ англаб бордим. Камбағалнинг тўни эса бу унинг ори , номуси , ғурури экан.
Мен бу билан "Бой одамларда юқорида санаган ҳислатлар йўқ" демоқчимасман. Шунчаки қўли қисқа кишиларнинг бор бойлиги шулар деган хулосадаман халос...
Ўша гўштсиз , гуручсиз "ош" еган кунимизнинг эртасига дадам қучоқларида мўъжазгина қопчада гуруч ва иккита музлатилган товуқ гўшти, темир консерва идишида қуюлтирилган сут олиб келдилар. Ўзлари эса шу кундан эътиборан тахминан бир хафтача уйга биз ухлаб қолганда қайтадиган бўлдилар.
Кейинчалик эшитишимча дадам ишдан сўнг нариги маҳалладаги Истам амакиникида шомдан то ярим кечагача сувоқчилик қилган эканлар.
Хуллас ўша дадам "Ош учун майда- чуйда бозорлик қилиб келаман" деган куни аям пешиндан сўнг кирларни ювиб , дорга ёйиб бўлгач, менга ухлаб ётган синглим ва укамдан бохабар бўлиб туришни тайинладилар. Ўзлари эса томорқа этагидаги "қора қош" деб номланувчи ловияларни теришга тушдилар. Мана бир неча кундан буён аям тагларига тўрт буклаб елим тизимча билан қўлбола боғлаб стулча вазифасини ўташга мўъжалланган эски кўрпачани тагларига солганларича мийиғларида ҳиргойи бошлаб ловия теришга тутинадилар :
- Ҳой оқ илон, оппоқ илон....
Ойдинда ётганинг қани ?
Сен- ку мени ёмон дединг ,
Яхшини топганинг қани ?
Ҳой оқ илон, оппоқ илон....
Тўнингни ташлаб кетма ...
Олиб, олиб менга ёмон ,
Кунингни ташлаб кетма ...
Мен бу қўшиқни аямнинг оғизларидан кўп эшитганман. Гоҳида "Улар шундан бошқа қўшиқни билмасалар керак" деб ҳам ўйланиб қоламан. Аммо ... Телевизорда кўп қўшиқлар қўйиб эшиттирилади. Бироқ аям ҳеч қачон оёқ узатиб телевизор кўрмайдилар ... Бор сабаб шундамикан?!
Ана унинг тили узун,
Менинг дилим узундир ...
Ана унинг қўли узун ,
Менинг йўлим узундир...
Орадан ярим соатча вақт ўтди. Аям ҳамон куйлардилар . Терган ловияларни ҳам қопни анча дўппайтириб қўйибди:
Узун - узун ишончларим
Жон - жойидан узилди...
Мен паст овозда қўшиқ куйлаётган аямга аранг сўз қотдим :
- Ая...
Аям доим ҳеч ким йўқлигида куйлардилар . Шу сабаб менинг овозимдан бир чўчиб тушдилар :
- Ҳаа ...
- Ая , Гулноза ғалати товуш чиқаряпти.
Аям ўрниларидан сапчиб турдилар :
- Вой ўлмасам ! - улар югургудек олдинга отилдилар ,- яна дарди тутдими ?
Мен ҳам аямнинг ортларидан ортда қолмасликка ҳаракат қилганча эргашдим. Бироқ аям билан орамиздаги масофа тезда йироқдашди.
Узоқдан уларнинг айвонга отилиб чиққанларини , оёқларидаги орқаси кесилиб шиппак қилиб кийиб олган калишларини зарб билан силтаганларида бир пойи икки метрча берида, қўл чайишга сув тўлдириб қўйилган обдастанинг ёнига отилиб тушганини илғаб қолдим.
Аям беланчакда питир- питир қилиб ётган Гулнозани шарт кўтариб бағриларига босдилар-у, йўл- йўлакай этакларига артиб келган қўллари билан тилини босиб ўзларига торта бошладилар.
Аям менга кўпинча "Ўзимга ўхшаб дийданг қаттиқ сен қизни, дердилар,- қанча уришсам ҳам лўқ бўлиб тураверасан. Бир тукинг ҳам қимирлай демайди-я?"
Ўша дийдаси қаттиқ қиз мен- Моҳиноз, ҳозир синглимнинг юзини аниқ- таниқ кўрмасам ҳам , унинг кўз қорачиқлари буткул оққа айланиб кетаёзган , оғизчасидан оппоқ кўпик тошиб чиқаётган чиройли юзини кўз ўнгимга келтириб қалт-қалт титроқ боса бошлаган, кўзларим жиққа ёшга тўлган эди.
Кўп ўтмай Гулноза тинчланиб, аямнинг йўлларида ожизгина ингради.
- Моҳи , - дедилар аям ортларига ўгирилмай, - эҳтиёт бўлиб битта косага чойгумдан сув қўйиб кел.
Улар шундай деб кўнгиллари бўлмай ўтирган жойларида синглимни қучганча ярим айландилар,- эҳтиёт бўл. Сенам мени куйдириб бир балони бошлама ...
- Хўп, ая.
Бу сафар менинг қадамларим шаҳдам эди. Бунинг сабаби биринчидан Гулнозанинг ўзига келиб қолгани бўлса , иккинчидан аям томонидан шундай мушкул вазиятда қўлимдан бирор юмуш билдирилишига бўлган ишонч эди.
Мен ошхонага кириб аям анча олдин памидор қовурганда ўчоқда йиғилган чўғга аввал алоҳида қайнатилиб , сўнгра ярим белигача кўмиб қўйилган катта човгумга яқинлашдим. Қорайиб кетган човгумга етай деб қолганда менга доғ сувни олиб кетиш учун коса зарурлиги ёдимга тушди. Йўлимни чапга буриб ошхона деразаси ёнидан жой олган эски шкафдан ювиб , тўнтарилиб устига ранги сарғамтилга айланиб кетган дока ёпиб қўйилган косалардан бирини олдим.
Човгумдаги сув илмилиқ бўлиб қолган экан. Косага доғ сувдан тўлар- тўлмас сила қилиб қуйдим-у , аям тарафга шошилдим. Мен олиб борган сувдан бир хўплаган аямга унинг ҳарорати маъқул келди шекилли синглимга ичира бошладилар. Синглим озроқ сув ичгач , инжиқланиб "Бошқа ичмайман" деган ишорани қилди. Аям уни ортиқ қистамай, косада қолган сувга сочиқни ботириб синглимнинг юз- кўзларини авайлаб артдилар. Гулноза қўғирчоқдек ширин , бениҳоя чиройли қизча эди. Аямнинг айтишларича докторлар Гулнозага (номи ёдимда қолмаган) аллақайси модда етишмаслиги айтишган эмиш. Унинг вақти- вақти билан кўзлари бежо бўлганча "шайтонлаб" қолишига айнан шу нарса сабаб экан.
Гулнозага докторлар аллақанча дори ёзиб беришганди. Ҳар куни ухлашдан олдин аям унга алдаб - сулдаб уч, тўрт хил дори ичирардилар.
Синглим анча кундан буён яхши юрганди. Аммо бугун нима учундир дарди яна қайталаганди.
Аям томорқага қайтмадилар . Улар синглимни бағриларига босганча Ғанижон ухлаб ётган хонага олиб кириб кетар эканлар , йўл- йўлакай менга сўз қотдилар :
- Ноз... Юр сенам.
Мен ичкарига кирганимда онам синглимни ёнларига ўтказганча ўзлари бешикга бағриларини бериб Ғанижонга кўкрак тутиб ўтирардилар.
Шу куни аям дадам келгунча деярли шу хонадан чиқмадилар. Улар хатто дадам тайинлаб кетганларидек сабзи - пиёзларни артиб ош учун тўғраб ҳам қўймадилар.
Орада мен ва Гулнозага бир ҳовучдан магиз ва иккитадан печенъе бериб , устидан илиқ сув ичказдилар. Ўзлари эса оғизларига бир дона ушоқ ҳам солмадилар .
Кечга яқин дадам қўни - қўнжилари тўлиб ишдан қайтдилар. Улар ичкарига кирганларида аям уларга бўлган воқеани икки оғиз сўз билан тушунтирдилар- қўйдилар :
- Овқатга ҳаракат қила олмадим. Гулнозингизни мазаси бўлмади.
Дадам Гулноза аямни яхшигина қўрқитганини фаҳмладилар шекилли , дарҳол :
- Кўзмунчоғим энди опоқ бўлиб қолдими ? - дея синглимни бағриларига олиб пешонасига лаб босдилар
- Ҳаа анча яхши , - хўрсиндилар аям,- аммо негадир сув- сув бўлиб терлади- я ? Икки марта кийимини алиштирдим.
- Ҳавотир олма ,- дедилар дадам , - кўриниши яхши- ю? Дориларининг ораси узилиб қолди- да , шуни таъсири бу. Эртага докторга кўрсатиб, бирйўла дорисиниям олиб бераман.
- Муножаат ,- дедилар дадам Гулнозани юзидан бир ўпиб аямга қайта узатар эканлар,- сен болалар билан ўтира тур. Ошни мен ўзим пишира қоламан. Бир қулинг ўргилсин ош дамлай , мазани кўриб тан бервормасанг ҳисобмас.
- Мен ҳам сизга қарашсам майлими , дада ?
Дадам мени шу топда кўриб қолгандек қош учирдилар :
- Бўлмасам-чи , қизим ? Менга бир ёрдамчи албатта керак .
Дадам тезда кийимларини алиштирдилар- у , ош учун олиб келган бозорликларини ажратиб мени эргаштирганча ошхонага йўл олдилар.
Бу вақтда атрофга шом қоронғилиги аста ўз сепини ёя бошлаган эди. Дадам жуда илдам ҳаракат қилар эдилар . Улар менга нолдан бошлаб санашимни сўраб ўзлари сабзи арта бошладилар. Дадамнинг ўзлари беш дона сабзи артдилар. Мен сабзилар сонини улар катта тақсимчага солиниб , ўзлари пиёз артишга киришганларида ичимда аста санаб олдим.
- Учта сабзига яна иккитасини қўшса нечта сабзи бўлади ? - сўрадилар дадам чапдастлик билан пиёз тўғрар эканлар
- Бешта ,- дейман жавобни билишимдан теримга сиғмай қувониб ,- тўғрими , дадажон?
- Тўғри бўлганда- кии...
Дадам шундай деб ўчоққа ўт қалай бошладилар . Ёнаётган ўтнинг шуъласида дадамнинг юзларида ажиб ёлқин ҳосил бўлганди...
- Гули ...
Айтсам ишонмайсиз . Ўша кунлар ҳаётимининг энг гўзал кунлари бўлган экан ...
Гули ...
Ҳаётимни ёзиб сизнинг вақтингизни олмаяпманми ? Ишлик одамсиз , биламан.
Агар безовта қилаётган бўлсам маъзур тутинг...
Мен дарҳол харф теришга тутиндим:
- Ёзаверинг. Бошидан ўқиб келяпман. Фақатгина фикрингизни бўлиб қўймай деган мулоҳазада ёзганларингизни ўқиб жавоб қайтармай турибман.
Ҳаётингиз ҳудди катта асарга ўхшар экан. Ҳаётий асарга. У ерда ташвиш ҳам , қувонч ҳам , кулгу ҳам , кўз ёшлари ҳам навбатма- навбат алишаётгандек туюлди менга.
Айтганча ... Мени "Безовта қилаётган бўлсам керак" деган фикрни хаёлингиздан чиқариб ташланг хўпми, азизам ?
- Раҳмат сизга ...
- Истасангиз сизга ҳам кўнглимда борини айтаман. Аниқроғи ёзаман.
- Ёзаман ? Менга- я ? Бундан жуда ҳурсанд бўламан ...
- Биласизми, Моҳиноза опа ?! Мен сизнинг дидингизни нозиклигига жуда қойил қолганман. Буни сўз билан таърифлаш жуда қийин. Сиз ҳудди-ки , мени кўнглимдагиларни очиқ китобдек ўқиётган кабидирсиз.
Бир куни админим "Опа, сизга юборишибди" дея шахсийимга бир неча видеолавҳа жўнатибдилар. Ўшанда "Токи ҳаёт эканман" асарини ёзаётган эдим. Мен видеолавҳаларни бирма- бир очиб кўрар эканман, навбатдаги видеоишланма мени қаттиқ ҳайратга солди.
"Ахир ...
Бу ўша-ку!
Мен юрагимда ардоқлаб суратини чизаётган асарим бош қаҳрамони - менинг Фотимам! Мен Фотимани айнан шундай тасаввур қилганман!"
Мен лавҳани қайта - қайта кўриб , сўнг барча видеолавҳа юборган инсонларга админ орқали бирма- бир ташаккурнома ёзиб юбордим.
Юрагимдан жой эгаллаган муаллиф, яъни сизга эса ҳиссиётларимни рўйи - рост ёздим.
"Кўнгилларимиз жуда ўхшаш экан. Мен ёзган асаримни ҳатто ўзим ҳам бу қадар нафис бўёқда тасвирлаб беролмаслигим аниқ эди. Мени йиғлатдингиз.
Борингизга шукр..."
Шундан сўнг сиздан асар руҳиятига мос равишда суратлар , катта ва кичик лавҳалар навбатма-навбат кела бошлади. Админим уларни менга сизнинг шахсийингиз кўринадиган қилиб муаллиф, яъни сизнинг номингизда жўнатарди. Шу сабаб мен сизни гуруҳдошлар ичидан жуда яхши таниб қолган эдим. Сиз гуруҳда деярли ёзмас эдингиз. Унда - бунда ёзганларингиз ҳам инсон эътиборини тортмайдиган баландпарвозликдан ҳоли ҳокисоргина сўзлар эди.
Админ орқали жўнатган ташаккур хатларига ҳам "Ёққан бўлса ҳурсандман" деган жавоб келар эди халос.
Мен бир куни интернет орқали "Мен танимайдиган , аммо кўнгли жуда яқин бир инсон билан дардлашгим бор..." деган ёзувни ўқиб қолган ва қаттиқ таъсирланган эдим.
Сизнинг ижодингизни кузата туриб эса "Дардлашгим бор..." бўлган инсонни учратгандек бўлдим.
Ва...
Навбатдаги видеолавҳани жўнатганингизда кўп йиллик одатимга хилоф равишда шахсийингизга ёздим:
- Ассалому алайкум. Мен Хазонрезгиман... Сиз билан жудаям суҳбатлашгим келди. Таклифимни қабул қиласизми ?
- Ваалейкум ассалом. Бажонидил ...
Сиз билан танишувимиз шу тариқа бошланган эди.
Мен дастлаб сизни йигирма беш , ўттиз ёшлар атрофидаги жувон деган хаёлга боргандим. Сабаби сиз томонидан тайёрланган видеолавҳа, сўзли суратлар юқорида таъкидлангандек жуда нозик дид ҳам энг сўнгги технологиялар асосида мавзуга муофиқ равишда тайёрланарди ва мен "Бу ишларнинг устаси албатта ёши у даражада катта бўлмаган инсон бўлиши керак" деган тахминга борган эдим. Қолаверса шу вақтгача ушбу йўналишда иш олиб борганлар билан қилган суҳбатларим ҳам шу хулосага келишимга сабаб бўлган эди. Сир эмас , менинг ўзим ҳам шу йўналишга жуда қизиққан , бироқ қанча ҳаракат қилмай унинг уддасидан чиқа олмаган эдим . Балки шунинг учундир сиз билан дастлабки бўлган суҳбатларда ўзимни опадек тута бошлагандирман.
Бироқ ...
Сиз мен тахмин қилган эмас , балки ўзим тенги , мендан озгина бўлса-да ёшлари катта аёл эканингизни эшитиб , ҳайратдан ёқа тишладим.
Ана шунақа гаплар ..."
Шу куни Моҳиноза опа билан анча суҳбатлашдик.
Суҳбатлашган сари у аёлнинг дунёқараши бу қадар кенглиги , фикрларининг теранлиги мени ҳайратга сола борди.
Яна... Яна у кишининг ҳаёти ...
Э воҳ... "Инсоннинг боши - Аллоҳнинг тоши" деганлари шудир-да балки ...
Ош жуда мазали чиқибди . Анчадан буён оила даврасида бу қадар яйраб таомланмаган эдик.
Бу вақтга келиб Гулнозанинг юзларига ҳам кулги тошиб қолган , дадамнинг тиззаларида жойлашиб ўтириб олганча "Яна овқат беринг" деганча оғзини каппа- каппа очарди.
Аям дастурхонни йиғиштириб олгач , кўп ўтмай синглим ва укам ухлаб қолишди . Мен эса китобларини терганча хафсала билан конспект ёзишга киришган дадамларни ёнларидан ҳар кунги дафтаримни бағримга босганча жой олдим.
- Дада , мен ҳам дарс қилсам майлими ?
- Мани нонош қизим дарс қиламан дейди- ю , мен йўқ дерканман-ми ? Қани дафтарингни очақол ?
Мен дафтарни очиб дадамга юзланаман :
- Нимани ёзай ?
- Ўзингга нима ёқса ўшани расмини чизақол .
Дадамнинг далдаларидан бир олам қувонч туйиб , дафтарнинг бетини ажи- бужи белгиларга тўлдираман.
- Қани қизим нималарни расмини чизди ? - дедилар дадам ва ниҳоят конспект дафтарларини ёпиб,- бир кўрай-чи ?
Мен эркаланиб дафтардаги тўртбурчаксифат нарсага бармоғимни нуқиб кўрсатаман:
- Бу қўшнимиз Омина холанинг ити - Альфа.
- Ўзим ҳам айтдим- а , бу расм кўзимга намунча иссиқ кўриняпти деб ? - танглайларини тақиллатиб кулимсирадилар дадам ,- Альфага икки томчи сувдек ўхшаганини-чи буни ?
Улар шундай деб кейинги суратга юзландилар :
- Бу адашмасам ...- дадамнинг "ўйланиб" қолганларини кўриб уларни ортиқ қийнагим келмади:
- Бу Омина холамнинг қўйлари- Чақмоқ...
Шу куни дафтар бетидаги тўлдириб чизган расмларимнинг нималигини охиригача ўзим ҳам эслай олмай қолдим. Мен кун бўйи тиним билмаганимдан жуда чарчаган , шу сабаб қаттиқ уйқум келиб кўзларим тобора юмилиб кетаётган эди...
Гули... Биласизми мен ёшлигимдан жуда тиниб - тинчимас қиз эдим. Бир куни телевизорда болалар учун мўъжаллаб ишлаб чиқарилган ажабтовур нарсаларни кўриб қолдим. Кўрганларим эса мени ҳушимни буткул олган эди. Шу кундан бошлаб дадамга айнан ана шу нарсаларни келтириб беришларини ёлвориб сўрай бошладим
ва бир неча кунлик тинимсиз тихирлик қилганимдан сўнг дадам дастаси букланадиган тиш чўткаси , ялпиз таъмли паста ҳамда хушбўй атир совун келтириб бердилар. Бу нарсалар нима учундир аямга ёқмади. Менинг кунда уч маҳал юз- қўлимни совунлаб ювишим, тишларимни эринмай тозалашим уларга малол келгандек бўлди.
- Уфф , яна ҳидини саситдингми ? - дердилар улар дастурхон бошида қошларини чимирилиб, - чойнак- пиёладан атир совун ҳиди келиб кетяпти. Одамга ўхшаб чой ичгандек ҳам бўлмаяпман. Ичимга нуқул совунли сув ютаётгандекман. Йиғиштирей оҳангжамангни ?! Бундоқ ота-боболаримиз қилган ишни қилсанг яхши бўларди.
Кейинги пайтлрда аямнинг феъллари тез-тез айниб қолаётганди. Ким билсин доим бир ками битмас рўзғор ташвишлари, мудом ёруғ кунларни илинж билан кутиб яшаш, орзуларнинг эса ҳа деса рўёбга чиқавермаслиги уларни ҳолларидан тўйдирган бўлса эҳтимол. Аслида мени озодаликка , ўзимнинг парваришимга эътиборни қаратишимга ҳам айнан аямнинг табиатларидаги ана шу дилтангликлар сабаб бўлган бўлса керак. Улар кўпинча дилимни оғришини ўйламай, балки атайдан :
- Фуу буни юзини ! Ойнага бир қараганмисан ? – дердилар афтларини буриштириб, - сен ҳам қиз боламан деб юрибсан-да! Худо кимни нимадан қисган билмадим-у , аммо сени аниқ чиройдан қисган...
Билмадим , ўшанда аямнинг бу қилиқлари дилларида қат-қат йиғилиб қолган аламлардан халос бўлиш учун бир чора бўлгандир. Озорлар тафтини мени хўрлаш орқали босмоқни ягона чора деб билгандирлар ? Билганим шу эди-ки, менинг мурғак кўнглим бу сўзлар таъсирида чил-чил синиб , вужудим ана шу синиқлар орасида чандиқ ҳосил қилиб ўса бошлади.
Энг оғир ҳақиқат шунда эди-ки... мен ҳақиқатдан ҳам Аллоҳ ҳусндан қисган , кўримсиз қиз эдим.
Менга буни таъкидлашни ҳожати йўқ эди. Ёш бўлишимга қарамай гўзаллик нима эканлигини-ю ва менинг пешонамга битилган доимий ҳамроҳим, таъқибчим, ажралмас қисматим –ҳуснсизлик нима эканлигини жуда яхши фарқлар эдим.
Мен ўша оқ-сариқдан келган , қош –кўзлари сочларига мос равишда сарғимтил , митти кўзлари сепкилли юзини янада хунуклашишига сабабкордек, қилдек ингичка лаблари шунчаки яшаш учун восита сифатида керак бўлгани учун юзда ўрин эгаллаган бир қиз эдим.
Бир куни аям мени кўнглимни қаттиқ оғритганларида ўзимда куч топиб улардан нима учун мени камситишларини сўраганим ёдимда.
Шунда улар:
- Сени юзинг кундошим қизимни башарасини эслатади, -дегандилар очиқдан-очиқ.
Ўшанда шу сўзларни эшитиб хатто енгил тортганман , “ Эээ ҳайрият, мен аямга ўгай қиз эмас эканман” деган ўйлар хаёлимдан кечгани рост, сабаби ўз онаси томонидан муттасил камситилиб келган мурғак қизнинг хаёлига бошқа нима ҳам келиши мумкин дейсиз ?
Шу тариқа синглим ва укамдан кам бўлмаган меҳрга муҳтож бўлган ҳолда мен аста –секин аямдан узоқлашиб , ўз оламимда яшай бошладим.
Менинг ўзимни овутиш учун қиладиган энг севимли машғулотим –телевизор кўриш эди. Ана шу машғулотнинг ортидан ҳам ҳазил гап эшитмаганман. Бироқ телевизорда берилаётган турли –туман ҳужжатли фильмлар , “Оламга саёҳат” қабилидаги кўрсатувларни кўриш жон-у дилим эди...
Шу тариқа кунлар, ойлар ўтиб мен кутган кун келди:
- Мен мактабга чиқадиган бўлдим!
Мен бу кунни анчадан буён кутардим. Шу сабаб “Эртага-мактаб!” деган куни ҳаяжондан ярим кечагача кўз юма олмадим. Эрта тонгда эса тетик кайфият билан уйғониб , апил-тапил чой ичар-ичмас дадам билан бирга мактабга йўл олдим
Ўша кунлар худди таъсирли кинофильм саҳналаридек ҳамон кўз ўнгимда.
Мактабга борганимизнинг биринчи куни синф раҳбаримиз биринчи соатда “Тинчлик дарси”ни ўтганлари ёдимда. Бизнинг даврда ўтиладиган ўқув йилидаги биринчи дарс ана шундай номланарди. Ўқитувчимиз тинчлик бебаҳо неъмат эканлиги ҳақида узоқ гапиргандилар. Биз ҳам берилганча уларнинг оўзиларига маҳлиё бўлиб дарс тинглагандик. Иккинчи дарсда ўқитувчимиз (уларнинг исмлари Ҳалима опа экани билан энди танишиб улгургандик) барчамизни исм , фамилиямиз билан чақириб ўрнимиздан туришимизни сўрадилар:
- Йўлдошева Моҳиноза!
Мени навбатим анча кеч , рўйҳатни деярли охирида келган эди , бироқ шунга қарамай бутун вужудим қулоқ бўлиб дик этиб ўрнимдан турган ёдимда :
- Мен !
Иккинчи соат синфдаги ўқувчилар (уларни синфдош деб аталишини шунда билганман) билан атрофлича танишдик. Дадамиз , аямиз нима ишда ишлашлари , уйда неча киши яшашимиз ҳақида маълумот бердик. Мен дадамнинг исмилари Набижон ака эканини айтиб “Шу мактабда математикадан дарс берадилар” деганимда гўё бўйим бир қарич ўсиб кетгандек бўлганди.
Ҳалима опа ҳам гўёки кўнглимдагиларни ўқиб тургандек:
- Набижон бизнинг фахримиз ! Ўйлайманки , сен ҳам дадангга муносиб қиз бўласан ! - деганларида дадамдан жуда фахрланиб кетгандим.
Учинчи соатда Ҳалима опа синфдаги йигирма олтита ўқувчини иккита-иккитадан қўл ушлатиб мактаб ҳовлисига олиб чиқдилар . Улар бизларни мактабнинг орқа тарафидаги кунгай томонига олиб ўтиб ёнма-ён қурилган чоғроқ биноларни қўллари билан кўрсатиб яхшилаб таништирдилар:
- Буниси ўғил болаларники .
Буниси қиз болалар учун. Энди дарс вақтида қайси бирингизни шу ерга келгингиз келиб қолса қўл кўтариб секин “Ташқарига чиқиб келсам майлими?” деб сўрайсиз. Тушунарлими ?
Шу вақт ўзини Баҳодир деб таништирган думалоқ юзли бола қўлини кўтарди:
- Ташқарига чиқиб келсам майлими ?
Ҳалима опа тилла тишларини кўрсатганча мулойим кулимсирадилар:
- Ҳозирнинг ўзида ташқарида турибсан-у ? Майли ичкарига кириб чиқақол. Яна истовчилар бўлса навбатма-навбат кириб чиқасизлар.
Кўп ўтмай Халима опа бизни мактабни асосий ҳовлисига етаклаб бордилар. Бу ерда бўйимиз баравар кўндалангига ўрнатилган узун қувурнинг ўнтача тешилган жойидан жилдираб оқиб ётган сувга ишора қилдилар:
- Жой талашмасдан қўлларингизни ювиб олинглар.
Биз Ҳалима опанинг айтганларини бажардик. Шундан сўнг улар бизни қайта сафлантириб мактаб ичкарисига олиб кирдилар.
Биз ўқитувчимизга эргашганча кенг йўлакдан ўнг қўлга бурилдик. У ердаги яна тор йўлак орқали катта ва шинам хонага кирдик.
- Бу ер ошхона ,- таништирдилар Ҳалима опа , - энди қорнингиз очганда бу ерда тамадди қилиб олишингиз мумкин. Агар ота - онангиз келишингизда "Мактабда ул - бул олиб ерсан" деб пул бериб юборишса, катта танаффус пайтида шу ердан тайёр егулик сотиб олишингиз мумкин.
Ҳозир ҳам кимнинг танга ёки қоғоз пули бўлса ўзингизга ёққанини харид қилишингизга руҳсат бераман.
Шу пайт оппоқ фартукчамни чўнтагига солиб олган тангам ёдимга тушди. Мен ҳам чувур - чувур қилиб буфетчига пул узатаётган синфдошларим сафига қўшилдим. Навбатим келганда мен узатган тангани қўлига олган буфетчи амаки бир зум ўйланиб қолди- ю , аммо кўп ўтмай қўлимга учбурчак қилиб кесилиб устига олмали повидло суртилган буханка нон бўлагини тутқазди. Бу менинг мактаб остонасига қадам қўйиб мустақил қилган биринчи харидим эди.
Ўша повидлоли ноннинг таъмини йиллар ўтса ҳам унутмадим. Қачон мактабга биринчи бор қадам қўйган куним хақида ўйласам , ўйларимнинг бир чеккасида ўша биринчи харидим туради. Тилимда эса ўша ноннинг хуштаъм мазаси тотигандек туюлаверади.
Ошхонадан тўғри синфхонамизга йўл олдик. Ҳалима опа дарс
тугаганини эълон қилиб уйга кетишимизга руҳсат бердилар. Уларнинг ўзлари биз ўқувчиларни сафлантириб катта йўлга олиб чиқдилар ва йўл четидан юришимизни тайинлаб кейинги кўча бошигача кузатиб қўйдилар.
Шу тариқа Ҳалима опа бизларни салкам бир ойга яқин мактабдан қайтишимизда кузатиб юрдилар.
Мактабга чиққан кунимдаги таассуротлар мен учун бир дунё эди. Уларни кимгадир тўлиб - тошиб гапириб бергим келар , ўз қувончимни бўлишгим келарди. Бироқ бу нарсалар аям учун у қадар қизиқ эмас эди. Улар оғиз очишим билан асабий қўл силтадилар :
- Ўқишга бориб келдингми ? Бўлди ! Кўп жаврайвермай укангга қара ! Ўзи шундоғам эрталабдан ғиншийвериб қулоқ- миямни **** битирди.
Мен бешикка беланган укамни тебратар эканман , пайтдан фойдаланиб дилимдагиларни унга гапира кетаман.
- Ғанижон ! Сен билмайсан . Мактабимиз-чи роса катта экан. Иккинчи қаватга чиқадиган зинасиям бор экан. Аммо бугун у ерга чиқмадим. Ундан кейин- чи , мактабимизни ичида ошхонаси ҳам бор экан. У ерда катта танаффусда повидлоли нон сотади. Агар иккита танга олиб борсанг коржик деган ширин нон олиш мумкин. Муҳайё шунақасидан олди. Менгаям бир тишлам коржик берди. Мен эса унга ...
Ғанижон мени ҳикоямни "ноилож" эшитиб ахири ухлаб қолади. Шунда мен ҳикоямни қайта бошдан айтиб бериш учун Гулнозани қидира бошлайман. Гулноза идиш юваётган аямларни ёнларида қўғирчоғини ўйнаб ўтирган экан. Мен уни узоқдан имлаб чақираман :
- Гулноз ! Бу ёққа кел ! Сенга зўр нарса айтиб бераман...
- Синглингни бошини ачитмай ҳовлини супур ! - аямнинг асабий овозлари эшитилди кўп ўтмай, - ўзи сен кетиб шундоқ ҳам кўп ишга улгура олмай қолдим.
- Хўп , ая ,- дейман ортиқча эътирозсиз , бироқ дилимда "Бугун кўрганларимни барибир Гулнозага айтмасдан қўймайман" деган аҳлимдан қайтмаган бўламан. Ахир шунча таассуротни синглим билан бўлишмай бўлармиди ?
...
Мен кўп ўтмай чиройли ёзишни ўрганиб олдим. Астойдил ҳаракат қилиб кундалик дарслардан берилган вазифаларни кунда тайёрлар , Ҳалима опадан ҳар куни беш баҳо олиш билан бир қаторда дафтаримни кунда қизил ручкада ҳуснихат ёзилган "Баракалла !" ёзуви безаб турарди.
Тўғри мен кўримсизгина қиз бўлганман, аммо бу нарса мени яхши ўқишимга ҳеч қачон халал берган эмасди. Менинг ҳам ўзимга яраша дугоналарим бор эди , улар билан бирга дарс тайёрлаганда, танаффусда турли ўйинларни ўйнаган вақтда бор дунёни унутиб ўзимни бахтли ҳисоблар эдим.
Шу тариқа биринчи , иккинчи синфларни аъло баҳоларга тугатиб учинчи синфга ўтдим. Бу вақтга келиб оиламиз сафи яна кенгайган , аям йил оралаб яна иккита ўғил ука - Алижон ва Сарварни олиб келган эдилар.
Учинчи синфга кўчиб ўқий бошлаганимга кўп вақт бўлмай ўзимни ғалати ҳис қила бошладим . Энди негадир тез - тез бошим айланар ,орада кўнглим ҳам кўпда айниб турарди. Бу нарсалар мени ҳолдан тойдира бошлади. Аямларга айтсам улар беҳафсала қўл силтадилар :
- Куз иссиқ келса шунақа бўлади. Камроқ ёнғоқ е. Қатиқ ич. Хадемай ўтиб кетади.
Бироқ бу аломатлар аям айтганларидек ўтиб кетмади . Қайтага кунлар ўтган сари аҳволим оғирлаша бошлади. Аввалига ҳеч нимага тушунмадим. Кунларнинг бирида ҳаётимни ағдар- тўнтар қилган даҳшатли хақиқатни англаб қолдим !
- Гули ...
Айтсам ишонмайсиз . Ўша кунлар ҳаётимининг энг гўзал кунлари бўлган экан ...
Гули ...
Ҳаётимни ёзиб сизнинг вақтингизни олмаяпманми ? Ишлик одамсиз , биламан.
Агар безовта қилаётган бўлсам маъзур тутинг...
Мен дарҳол харф теришга тутиндим:
- Ёзаверинг. Бошидан ўқиб келяпман. Фақатгина фикрингизни бўлиб қўймай деган мулоҳазада ёзганларингизни ўқиб жавоб қайтармай турибман.
Ҳаётингиз ҳудди катта асарга ўхшар экан. Ҳаётий асарга. У ерда ташвиш ҳам , қувонч ҳам , кулгу ҳам , кўз ёшлари ҳам навбатма- навбат алишаётгандек туюлди менга.
Айтганча ... Мени "Безовта қилаётган бўлсам керак" деган фикрни хаёлингиздан чиқариб ташланг хўпми, азизам ?
- Раҳмат сизга ...
- Истасангиз сизга ҳам кўнглимда борини айтаман. Аниқроғи ёзаман.
- Ёзаман ? Менга- я ? Бундан жуда ҳурсанд бўламан ...
- Биласизми, Моҳиноза опа ?! Мен сизнинг дидингизни нозиклигига жуда қойил қолганман. Буни сўз билан таърифлаш жуда қийин. Сиз ҳудди-ки , мени кўнглимдагиларни очиқ китобдек ўқиётган кабидирсиз.
Бир куни админим "Опа, сизга юборишибди" дея шахсийимга бир неча видеолавҳа жўнатибдилар. Ўшанда "Токи ҳаёт эканман" асарини ёзаётган эдим. Мен видеолавҳаларни бирма- бир очиб кўрар эканман, навбатдаги видеоишланма мени қаттиқ ҳайратга солди.
"Ахир ...
Бу ўша-ку!
Мен юрагимда ардоқлаб суратини чизаётган асарим бош қаҳрамони - менинг Фотимам! Мен Фотимани айнан шундай тасаввур қилганман!"
Мен лавҳани қайта - қайта кўриб , сўнг барча видеолавҳа юборган инсонларга админ орқали бирма- бир ташаккурнома ёзиб юбордим.
Юрагимдан жой эгаллаган муаллиф, яъни сизга эса ҳиссиётларимни рўйи - рост ёздим.
"Кўнгилларимиз жуда ўхшаш экан. Мен ёзган асаримни ҳатто ўзим ҳам бу қадар нафис бўёқда тасвирлаб беролмаслигим аниқ эди. Мени йиғлатдингиз.
Борингизга шукр..."
Шундан сўнг сиздан асар руҳиятига мос равишда суратлар , катта ва кичик лавҳалар навбатма-навбат кела бошлади. Админим уларни менга сизнинг шахсийингиз кўринадиган қилиб муаллиф, яъни сизнинг номингизда жўнатарди. Шу сабаб мен сизни гуруҳдошлар ичидан жуда яхши таниб қолган эдим. Сиз гуруҳда деярли ёзмас эдингиз. Унда - бунда ёзганларингиз ҳам инсон эътиборини тортмайдиган баландпарвозликдан ҳоли ҳокисоргина сўзлар эди.
Админ орқали жўнатган ташаккур хатларига ҳам "Ёққан бўлса ҳурсандман" деган жавоб келар эди халос.
Мен бир куни интернет орқали "Мен танимайдиган , аммо кўнгли жуда яқин бир инсон билан дардлашгим бор..." деган ёзувни ўқиб қолган ва қаттиқ таъсирланган эдим.
Сизнинг ижодингизни кузата туриб эса "Дардлашгим бор..." бўлган инсонни учратгандек бўлдим.
Ва...
Навбатдаги видеолавҳани жўнатганингизда кўп йиллик одатимга хилоф равишда шахсийингизга ёздим:
- Ассалому алайкум. Мен Хазонрезгиман... Сиз билан жудаям суҳбатлашгим келди. Таклифимни қабул қиласизми ?
- Ваалейкум ассалом. Бажонидил ...
Сиз билан танишувимиз шу тариқа бошланган эди.
Мен дастлаб сизни йигирма беш , ўттиз ёшлар атрофидаги жувон деган хаёлга боргандим. Сабаби сиз томонидан тайёрланган видеолавҳа, сўзли суратлар юқорида таъкидлангандек жуда нозик дид ҳам энг сўнгги технологиялар асосида мавзуга муофиқ равишда тайёрланарди ва мен "Бу ишларнинг устаси албатта ёши у даражада катта бўлмаган инсон бўлиши керак" деган тахминга борган эдим. Қолаверса шу вақтгача ушбу йўналишда иш олиб борганлар билан қилган суҳбатларим ҳам шу хулосага келишимга сабаб бўлган эди. Сир эмас , менинг ўзим ҳам шу йўналишга жуда қизиққан , бироқ қанча ҳаракат қилмай унинг уддасидан чиқа олмаган эдим . Балки шунинг учундир сиз билан дастлабки бўлган суҳбатларда ўзимни опадек тута бошлагандирман.
Бироқ ...
Сиз мен тахмин қилган эмас , балки ўзим тенги , мендан озгина бўлса-да ёшлари катта аёл эканингизни эшитиб , ҳайратдан ёқа тишладим.
Ана шунақа гаплар ..."
Шу куни Моҳиноза опа билан анча суҳбатлашдик.
Суҳбатлашган сари у аёлнинг дунёқараши бу қадар кенглиги , фикрларининг теранлиги мени ҳайратга сола борди.
Яна... Яна у кишининг ҳаёти ...
Э воҳ... "Инсоннинг боши - Аллоҳнинг тоши" деганлари шудир-да балки ...
Ош жуда мазали чиқибди . Анчадан буён оила даврасида бу қадар яйраб таомланмаган эдик.
Бу вақтга келиб Гулнозанинг юзларига ҳам кулги тошиб қолган , дадамнинг тиззаларида жойлашиб ўтириб олганча "Яна овқат беринг" деганча оғзини каппа- каппа очарди.
Аям дастурхонни йиғиштириб олгач , кўп ўтмай синглим ва укам ухлаб қолишди . Мен эса китобларини терганча хафсала билан конспект ёзишга киришган дадамларни ёнларидан ҳар кунги дафтаримни бағримга босганча жой олдим.
- Дада , мен ҳам дарс қилсам майлими ?
- Мани нонош қизим дарс қиламан дейди- ю , мен йўқ дерканман-ми ? Қани дафтарингни очақол ?
Мен дафтарни очиб дадамга юзланаман :
- Нимани ёзай ?
- Ўзингга нима ёқса ўшани расмини чизақол .
Дадамнинг далдаларидан бир олам қувонч туйиб , дафтарнинг бетини ажи- бужи белгиларга тўлдираман.
- Қани қизим нималарни расмини чизди ? - дедилар дадам ва ниҳоят конспект дафтарларини ёпиб,- бир кўрай-чи ?
Мен эркаланиб дафтардаги тўртбурчаксифат нарсага бармоғимни нуқиб кўрсатаман:
- Бу қўшнимиз Омина холанинг ити - Альфа.
- Ўзим ҳам айтдим- а , бу расм кўзимга намунча иссиқ кўриняпти деб ? - танглайларини тақиллатиб кулимсирадилар дадам ,- Альфага икки томчи сувдек ўхшаганини-чи буни ?
Улар шундай деб кейинги суратга юзландилар :
- Бу адашмасам ...- дадамнинг "ўйланиб" қолганларини кўриб уларни ортиқ қийнагим келмади:
- Бу Омина холамнинг қўйлари- Чақмоқ...
Шу куни дафтар бетидаги тўлдириб чизган расмларимнинг нималигини охиригача ўзим ҳам эслай олмай қолдим. Мен кун бўйи тиним билмаганимдан жуда чарчаган , шу сабаб қаттиқ уйқум келиб кўзларим тобора юмилиб кетаётган эди...
Гули... Биласизми мен ёшлигимдан жуда тиниб - тинчимас қиз эдим. Бир куни телевизорда болалар учун мўъжаллаб ишлаб чиқарилган ажабтовур нарсаларни кўриб қолдим. Кўрганларим эса мени ҳушимни буткул олган эди. Шу кундан бошлаб дадамга айнан ана шу нарсаларни келтириб беришларини ёлвориб сўрай бошладим
ва бир неча кунлик тинимсиз тихирлик қилганимдан сўнг дадам дастаси букланадиган тиш чўткаси , ялпиз таъмли паста ҳамда хушбўй атир совун келтириб бердилар. Бу нарсалар нима учундир аямга ёқмади. Менинг кунда уч маҳал юз- қўлимни совунлаб ювишим, тишларимни эринмай тозалашим уларга малол келгандек бўлди.
- Уфф , яна ҳидини саситдингми ? - дердилар улар дастурхон бошида қошларини чимирилиб, - чойнак- пиёладан атир совун ҳиди келиб кетяпти. Одамга ўхшаб чой ичгандек ҳам бўлмаяпман. Ичимга нуқул совунли сув ютаётгандекман. Йиғиштирей оҳангжамангни ?! Бундоқ ота-боболаримиз қилган ишни қилсанг яхши бўларди.
Кейинги пайтлрда аямнинг феъллари тез-тез айниб қолаётганди. Ким билсин доим бир ками битмас рўзғор ташвишлари, мудом ёруғ кунларни илинж билан кутиб яшаш, орзуларнинг эса ҳа деса рўёбга чиқавермаслиги уларни ҳолларидан тўйдирган бўлса эҳтимол. Аслида мени озодаликка , ўзимнинг парваришимга эътиборни қаратишимга ҳам айнан аямнинг табиатларидаги ана шу дилтангликлар сабаб бўлган бўлса керак. Улар кўпинча дилимни оғришини ўйламай, балки атайдан :
- Фуу буни юзини ! Ойнага бир қараганмисан ? – дердилар афтларини буриштириб, - сен ҳам қиз боламан деб юрибсан-да! Худо кимни нимадан қисган билмадим-у , аммо сени аниқ чиройдан қисган...
Билмадим , ўшанда аямнинг бу қилиқлари дилларида қат-қат йиғилиб қолган аламлардан халос бўлиш учун бир чора бўлгандир. Озорлар тафтини мени хўрлаш орқали босмоқни ягона чора деб билгандирлар ? Билганим шу эди-ки, менинг мурғак кўнглим бу сўзлар таъсирида чил-чил синиб , вужудим ана шу синиқлар орасида чандиқ ҳосил қилиб ўса бошлади.
Энг оғир ҳақиқат шунда эди-ки... мен ҳақиқатдан ҳам Аллоҳ ҳусндан қисган , кўримсиз қиз эдим.
Менга буни таъкидлашни ҳожати йўқ эди. Ёш бўлишимга қарамай гўзаллик нима эканлигини-ю ва менинг пешонамга битилган доимий ҳамроҳим, таъқибчим, ажралмас қисматим –ҳуснсизлик нима эканлигини жуда яхши фарқлар эдим.
Мен ўша оқ-сариқдан келган , қош –кўзлари сочларига мос равишда сарғимтил , митти кўзлари сепкилли юзини янада хунуклашишига сабабкордек, қилдек ингичка лаблари шунчаки яшаш учун восита сифатида керак бўлгани учун юзда ўрин эгаллаган бир қиз эдим.
Бир куни аям мени кўнглимни қаттиқ оғритганларида ўзимда куч топиб улардан нима учун мени камситишларини сўраганим ёдимда.
Шунда улар:
- Сени юзинг кундошим қизимни башарасини эслатади, -дегандилар очиқдан-очиқ.
Ўшанда шу сўзларни эшитиб хатто енгил тортганман , “ Эээ ҳайрият, мен аямга ўгай қиз эмас эканман” деган ўйлар хаёлимдан кечгани рост, сабаби ўз онаси томонидан муттасил камситилиб келган мурғак қизнинг хаёлига бошқа нима ҳам келиши мумкин дейсиз ?
Шу тариқа синглим ва укамдан кам бўлмаган меҳрга муҳтож бўлган ҳолда мен аста –секин аямдан узоқлашиб , ўз оламимда яшай бошладим.
Менинг ўзимни овутиш учун қиладиган энг севимли машғулотим –телевизор кўриш эди. Ана шу машғулотнинг ортидан ҳам ҳазил гап эшитмаганман. Бироқ телевизорда берилаётган турли –туман ҳужжатли фильмлар , “Оламга саёҳат” қабилидаги кўрсатувларни кўриш жон-у дилим эди...
Шу тариқа кунлар, ойлар ўтиб мен кутган кун келди:
- Мен мактабга чиқадиган бўлдим!
Мен бу кунни анчадан буён кутардим. Шу сабаб “Эртага-мактаб!” деган куни ҳаяжондан ярим кечагача кўз юма олмадим. Эрта тонгда эса тетик кайфият билан уйғониб , апил-тапил чой ичар-ичмас дадам билан бирга мактабга йўл олдим
Ўша кунлар худди таъсирли кинофильм саҳналаридек ҳамон кўз ўнгимда.
Мактабга борганимизнинг биринчи куни синф раҳбаримиз биринчи соатда “Тинчлик дарси”ни ўтганлари ёдимда. Бизнинг даврда ўтиладиган ўқув йилидаги биринчи дарс ана шундай номланарди. Ўқитувчимиз тинчлик бебаҳо неъмат эканлиги ҳақида узоқ гапиргандилар. Биз ҳам берилганча уларнинг оўзиларига маҳлиё бўлиб дарс тинглагандик. Иккинчи дарсда ўқитувчимиз (уларнинг исмлари Ҳалима опа экани билан энди танишиб улгургандик) барчамизни исм , фамилиямиз билан чақириб ўрнимиздан туришимизни сўрадилар:
- Йўлдошева Моҳиноза!
Мени навбатим анча кеч , рўйҳатни деярли охирида келган эди , бироқ шунга қарамай бутун вужудим қулоқ бўлиб дик этиб ўрнимдан турган ёдимда :
- Мен !
Иккинчи соат синфдаги ўқувчилар (уларни синфдош деб аталишини шунда билганман) билан атрофлича танишдик. Дадамиз , аямиз нима ишда ишлашлари , уйда неча киши яшашимиз ҳақида маълумот бердик. Мен дадамнинг исмилари Набижон ака эканини айтиб “Шу мактабда математикадан дарс берадилар” деганимда гўё бўйим бир қарич ўсиб кетгандек бўлганди.
Ҳалима опа ҳам гўёки кўнглимдагиларни ўқиб тургандек:
- Набижон бизнинг фахримиз ! Ўйлайманки , сен ҳам дадангга муносиб қиз бўласан ! - деганларида дадамдан жуда фахрланиб кетгандим.
Учинчи соатда Ҳалима опа синфдаги йигирма олтита ўқувчини иккита-иккитадан қўл ушлатиб мактаб ҳовлисига олиб чиқдилар . Улар бизларни мактабнинг орқа тарафидаги кунгай томонига олиб ўтиб ёнма-ён қурилган чоғроқ биноларни қўллари билан кўрсатиб яхшилаб таништирдилар:
- Буниси ўғил болаларники .
Буниси қиз болалар учун. Энди дарс вақтида қайси бирингизни шу ерга келгингиз келиб қолса қўл кўтариб секин “Ташқарига чиқиб келсам майлими?” деб сўрайсиз. Тушунарлими ?
Шу вақт ўзини Баҳодир деб таништирган думалоқ юзли бола қўлини кўтарди:
- Ташқарига чиқиб келсам майлими ?
Ҳалима опа тилла тишларини кўрсатганча мулойим кулимсирадилар:
- Ҳозирнинг ўзида ташқарида турибсан-у ? Майли ичкарига кириб чиқақол. Яна истовчилар бўлса навбатма-навбат кириб чиқасизлар.
Кўп ўтмай Халима опа бизни мактабни асосий ҳовлисига етаклаб бордилар. Бу ерда бўйимиз баравар кўндалангига ўрнатилган узун қувурнинг ўнтача тешилган жойидан жилдираб оқиб ётган сувга ишора қилдилар:
- Жой талашмасдан қўлларингизни ювиб олинглар.
Биз Ҳалима опанинг айтганларини бажардик. Шундан сўнг улар бизни қайта сафлантириб мактаб ичкарисига олиб кирдилар.
Биз ўқитувчимизга эргашганча кенг йўлакдан ўнг қўлга бурилдик. У ердаги яна тор йўлак орқали катта ва шинам хонага кирдик.
- Бу ер ошхона ,- таништирдилар Ҳалима опа , - энди қорнингиз очганда бу ерда тамадди қилиб олишингиз мумкин. Агар ота - онангиз келишингизда "Мактабда ул - бул олиб ерсан" деб пул бериб юборишса, катта танаффус пайтида шу ердан тайёр егулик сотиб олишингиз мумкин.
Ҳозир ҳам кимнинг танга ёки қоғоз пули бўлса ўзингизга ёққанини харид қилишингизга руҳсат бераман.
Шу пайт оппоқ фартукчамни чўнтагига солиб олган тангам ёдимга тушди. Мен ҳам чувур - чувур қилиб буфетчига пул узатаётган синфдошларим сафига қўшилдим. Навбатим келганда мен узатган тангани қўлига олган буфетчи амаки бир зум ўйланиб қолди- ю , аммо кўп ўтмай қўлимга учбурчак қилиб кесилиб устига олмали повидло суртилган буханка нон бўлагини тутқазди. Бу менинг мактаб остонасига қадам қўйиб мустақил қилган биринчи харидим эди.
Ўша повидлоли ноннинг таъмини йиллар ўтса ҳам унутмадим. Қачон мактабга биринчи бор қадам қўйган куним хақида ўйласам , ўйларимнинг бир чеккасида ўша биринчи харидим туради. Тилимда эса ўша ноннинг хуштаъм мазаси тотигандек туюлаверади.
Ошхонадан тўғри синфхонамизга йўл олдик. Ҳалима опа дарс
тугаганини эълон қилиб уйга кетишимизга руҳсат бердилар. Уларнинг ўзлари биз ўқувчиларни сафлантириб катта йўлга олиб чиқдилар ва йўл четидан юришимизни тайинлаб кейинги кўча бошигача кузатиб қўйдилар.
Шу тариқа Ҳалима опа бизларни салкам бир ойга яқин мактабдан қайтишимизда кузатиб юрдилар.
Мактабга чиққан кунимдаги таассуротлар мен учун бир дунё эди. Уларни кимгадир тўлиб - тошиб гапириб бергим келар , ўз қувончимни бўлишгим келарди. Бироқ бу нарсалар аям учун у қадар қизиқ эмас эди. Улар оғиз очишим билан асабий қўл силтадилар :
- Ўқишга бориб келдингми ? Бўлди ! Кўп жаврайвермай укангга қара ! Ўзи шундоғам эрталабдан ғиншийвериб қулоқ- миямни **** битирди.
Мен бешикка беланган укамни тебратар эканман , пайтдан фойдаланиб дилимдагиларни унга гапира кетаман.
- Ғанижон ! Сен билмайсан . Мактабимиз-чи роса катта экан. Иккинчи қаватга чиқадиган зинасиям бор экан. Аммо бугун у ерга чиқмадим. Ундан кейин- чи , мактабимизни ичида ошхонаси ҳам бор экан. У ерда катта танаффусда повидлоли нон сотади. Агар иккита танга олиб борсанг коржик деган ширин нон олиш мумкин. Муҳайё шунақасидан олди. Менгаям бир тишлам коржик берди. Мен эса унга ...
Ғанижон мени ҳикоямни "ноилож" эшитиб ахири ухлаб қолади. Шунда мен ҳикоямни қайта бошдан айтиб бериш учун Гулнозани қидира бошлайман. Гулноза идиш юваётган аямларни ёнларида қўғирчоғини ўйнаб ўтирган экан. Мен уни узоқдан имлаб чақираман :
- Гулноз ! Бу ёққа кел ! Сенга зўр нарса айтиб бераман...
- Синглингни бошини ачитмай ҳовлини супур ! - аямнинг асабий овозлари эшитилди кўп ўтмай, - ўзи сен кетиб шундоқ ҳам кўп ишга улгура олмай қолдим.
- Хўп , ая ,- дейман ортиқча эътирозсиз , бироқ дилимда "Бугун кўрганларимни барибир Гулнозага айтмасдан қўймайман" деган аҳлимдан қайтмаган бўламан. Ахир шунча таассуротни синглим билан бўлишмай бўлармиди ?
...
Мен кўп ўтмай чиройли ёзишни ўрганиб олдим. Астойдил ҳаракат қилиб кундалик дарслардан берилган вазифаларни кунда тайёрлар , Ҳалима опадан ҳар куни беш баҳо олиш билан бир қаторда дафтаримни кунда қизил ручкада ҳуснихат ёзилган "Баракалла !" ёзуви безаб турарди.
Тўғри мен кўримсизгина қиз бўлганман, аммо бу нарса мени яхши ўқишимга ҳеч қачон халал берган эмасди. Менинг ҳам ўзимга яраша дугоналарим бор эди , улар билан бирга дарс тайёрлаганда, танаффусда турли ўйинларни ўйнаган вақтда бор дунёни унутиб ўзимни бахтли ҳисоблар эдим.
Шу тариқа биринчи , иккинчи синфларни аъло баҳоларга тугатиб учинчи синфга ўтдим. Бу вақтга келиб оиламиз сафи яна кенгайган , аям йил оралаб яна иккита ўғил ука - Алижон ва Сарварни олиб келган эдилар.
Учинчи синфга кўчиб ўқий бошлаганимга кўп вақт бўлмай ўзимни ғалати ҳис қила бошладим . Энди негадир тез - тез бошим айланар ,орада кўнглим ҳам кўпда айниб турарди. Бу нарсалар мени ҳолдан тойдира бошлади. Аямларга айтсам улар беҳафсала қўл силтадилар :
- Куз иссиқ келса шунақа бўлади. Камроқ ёнғоқ е. Қатиқ ич. Хадемай ўтиб кетади.
Бироқ бу аломатлар аям айтганларидек ўтиб кетмади . Қайтага кунлар ўтган сари аҳволим оғирлаша бошлади. Аввалига ҳеч нимага тушунмадим. Кунларнинг бирида ҳаётимни ағдар- тўнтар қилган даҳшатли хақиқатни англаб қолдим ! Менинг кўзларим тобора хиралашиб бораётган эди ...
Бу хақиқатни англагач бошимга гўё осмон қулагандек бўлди. Бутун дунё шундоқ ҳам хира тортиб кетаётган кўзимга тор кўриниб кетди.
Мен буни дастлаб мактабдалик вақтимда фаҳмлаб қолгандим. Дарс вақти синф доскасида ёзилган машқлар ғира - шира кўрина бошлагач , аввалига барчасини бир неча кунлик тобим қочганига йўйдим . Аммо бир неча кун ўтгач ҳам аҳвол ўнгланмагач, дарс вақти машқ бажара олмай каловланиб қолдим . Шунда Ҳалима опа гап нимадалигини сўрадилар:
- Моҳиноза, тинчликми нимага бунчалар шаҳдинг паст? Бир неча кундан буён ўзингда йўқдексан ?
- Доскадаги рақамлар чапланиб кетяпти ...- мен ўпкам тўлиб ерга қарадим.
- Қани биринчи партага ўтириб кўр-чи ? - дедилар Ҳалима опа ва у ерда ўтирган қизга кўрсатма бердилар ,- Ирода , синфдошингга жой бер !
Мен биринчи партага ўтириб доскага тикилдим. Рақамлар энди анча фарқланиб кўрина бошлаган , бироқ шунда ҳам анчайин хира эди.
- Қалай ? Энди яхши кўриняптими ? - сўрадилар Ҳалима опа меҳрибонлик билан .
Мен оҳиста бош силкидим :
- Ҳаа...
- Яхши унда шу ерда ўтирақол.
Ҳалима опанинг сўзларига синфдошларим бирданига чувиллаб эътироз билдириб юборишди :
- Устоз , Моҳининг бўйи терак бўлиб ётибди- ю , бизга доскани тўсиб қўяди !? Нима уни деб биз ўқишимиз керакмасми ?
Ҳалима опа қўлларини кўтариб синфни тинчлантиришга урина бошлаганларида мен аста ўрнимдан турдим.
- Ҳаа , Моҳиноза ?- менга савол назари билан тикилдилар Ҳалима опа .
- Ўзимнинг жойим яхши ,- минғирлаганча синфнинг орқа тарафига йўл олдим мен ,- у ерда ўтириш менгаям ёқмайди.
- Ахир у ердан доскада ёзилганларни яхши кўрмайсан ? - ҳуноб бўлдилар Ҳалима опа ва синфдошларимга мурожаат қилдилар ,- болалар бу ишингиз яхши эмас. Дўстингизни шунақа пайтда қўлламасангиз қачон қўллайсиз ?
- Ҳалима опа, Моҳига ўзим ёрдам бераман , ҳавотир олманг у мени дафтаримдан кўчиради , - деди партадошим Раҳима .
Мен шу топда синфда яхши чиқишадиган ягона дугонам исми жисмига мос раҳмдил Раҳимани жуда яхши кўриб кетдим. Қолган синфдошларимга индамадим , аммо кўнглимдан "Ҳали шошмай турларинг , ёзма ишларда қарашиб бўпман!" деган аламзада фикрлар ўтди.
Шу куни дарслар тугаб уйга қайтгач, аямга қўрқа - писа, юрагимни ҳовучлаб аҳволимни англатдим:
- Ая... Кўзларим яхши кўрмаяпти ... Доскадаги харфлар айқаш- уйқаш бўлиб кетяпти ... Устозимиз "Уйингдагилар кўз докторга олиб борсин" дедилар
- Жуда яхши- да ! - аямнинг овозлари ҳар сафаргидек асабий ва серзарда эди ,- кўпроқ телевизор кўр ! Бундан ҳам яхши бўлади ! Ана ўша даволайди сени ! Ўзинг билимдонсан- ку ! Сенга менинг гапимнинг нима кераги бор!? Бешигингда қариб қолган канвойи бўлсанг ...
Мен аямга гапиришдан фойда йўқлигини билиб бошимни ҳам қилиб эгганча нари кетдим.
Кечга бориб дадамга дил ёрдим :
- Дада... Кўзларим яхши кўрмаяпти ...
Дадам ҳар сафаргидек мени эътибор билан тингладилар:
- Қизим ,- дедилар улар маъюс бош силкиганча ,- Ҳалима опанг барини айтдилар.
Дадам менга кўзим ҳақида бошқа ортиқча сўз айтмадилар-у, доска яхши кўринмаяпганлиги сабабли дарсларни яхши ўзлаштира олмаётганимдан хабардор бўлгач, ўзлари шу кунги предметлардан вазифаларни қайта тушунтириб дарсимларимни қилишга ёрдамлашдилар .
Шу тариқа кунлар ўта бошлади. Аям мени Ҳалима опа таъкидлаганларидек кўз шифокорига олиб боришга ҳафсала қилмадилар. Дадам эса бу нарса учун вақт ажрата олмадилар. Бу вақтга келиб дадам мактабда директорнинг ўнг қўли - илмий бўлим мудири лавозимида ишлаётган ва табиийки бўш вақтлари яхшигина чегараланган эди. Лекин дадам ҳар куни мен билан дарс қилишдан эринмас эдилар.
Кунлар шу алфозда ўтиб борарди. Одатий кунларнинг бирида аям дадам билан қаттиқ уришдилар. Ҳар гал аямга "Бу аёл киши" қабилида ён босадиган дадам бу сафар бўш келмадилар. Шу куни болалик юрагим билан битта нарсани англадим:
- Аям билан дадамнинг Бу сафарги жанжали яхшиликдан дарак эмас !
Аям бу сафар дадамни рўйи - рост ҳиёнатда айблар эдилар. Улар дадам билан мактабимизда ишлайдиган чет тили устози Белла опа ўртасида "алланималар" борлигини таъкидлаб ер муштлаб қарғанар , зор- зор йиғлар эдилар.
Белла опа ҳақида эшитганимдан сўнг менинг ҳам оёқларимдан мадор қочгандек бўлди. Гарчи учинчи синф ўқувчиси ҳиёнат сўзини бор-буд маъноси билан тўлиқ тушунмаса-да , бу нарсанинг ўлимдан ҳам қаттиқ уятли нарса эканлигини англай оладиган даражада зеҳнли эдим.
Белла опа...
Бу исмни эшитишим билан оёқларимдан бежизга мадор қочмаган эди.
Нега деган савол сизни қизиқтиряптими ?
Негаки Белла опа бир қошиқ сув билан ютгулик даражада хушсурат аёл эди. Унинг зулукдек қоп - қора қошлари , узун қайрилма киприкли катта - катта кўзлари, сутга чайилгандек оппоқ
кулча юзлари , пешонасига калта қилиб кесиб тушириб қўйилган кокиллари , доимо лакланган бигиз пошнали "қайиқ" туфли кийиб олганча адл тутиб юрадиган сарв қоматини эслаганим ҳамоно юрагим ивишиб кетганди. Мен беихтиёр Белла опа билан аямни солиштириб кўриб ўртаниб кетгандим. Аямнинг ойлаб қора меҳнатдан чиқмаганидан тилим - тилим бўлиб ёрилиб кетган қадоқ қўллари , иссиқни иссиқ , жазирамани жазирама , совуқни совуқ демай ишлайверганидан қовун терисидек шўралаб, пўст бойлашга келиб қолган , унниқиб кетган юзлари , "тирикчилик" номли аждар букиб қўйган қадди гўёки янги ҳосил бўлган ярага туз сепган каби кўнглимга жиз- жиз бигиз қадар эди.
Мен Белла опа ҳусусида дадамнинг айбсизлигига ишонгим келар, бироқ юрагимда "Аям ҳам бекорга жанжал қилмаётган бўлсалар-чи ?" деган шубҳа - гумон ҳам йўқ эмасди.
Шу кундан бошлаб дадам ҳам , аям ҳам ўзгара бошлашди. Дадам энди уйга ора- сира ичиб кела бошлагандилар , аямнинг шундоқ ҳам тор бўлган феъллари кундан кунга янада торая бошлаган эди.
Бора-бора дадам худди атайин қилингандек икки куннинг бирида ширакайф бўлиб уйга қайтар , турган гапки бу ҳолатда менга дарс тайёрлата олмас эдилар.
Шу орада аксига олгандек партадошим Раҳима ҳам шаҳарга кўчиб кетганлиги сабабли , мактабини алиштирди. Мен энди биздан тўртта уй нарида яшайдиган Марғубадан ёрдам сўрашга жазм қилдим. Бироқ Марғуба ҳушига келса менга дафтарини бериб турар , ҳушига келмаса индамай йўлни тескари соларди - қўярди.
Қисматимга битилган иложсизлик сабаб менинг мактабдаги баҳоларим тушиб кета бошлади. "Шу қиз ҳам инсон , уни бир бор бўлса-да докторга кўрсатсак-чи?" деган "ақлли" фикр ҳеч кимнинг хаёлига келмасди.
Аям учун "Турмуш- мушт" , дадам учун билмадим нима , мен учун эса зулматга айлана бошлади .
Энди мен аввалги ўқишга қизиққан қиз - Моҳиноза эмасдим. Мен энди ичимдагини топ , одамови бир қизча эди . Ҳаёти тобора рангсизлаша бошлаган - Моҳиноза ...
Тирик инсон учун яшаб ўтаётган тўрт фасли ҳам туманли бўлса қийин экан...
Буни шунчаки тасаввур қилиб кўриш нақадар оғир. Ўша ҳаётда яшаб юриш-чи ?
Куз , қиш , баҳор , ёз ...
Мен тўрт фаслни ҳам туманлар орасида яшаб ўтаётгандек эдим гўё. Кўзларим хира кўргани учун киприкларимга ҳуддики зич тўқилган ҳаррир парда илингандек , айнан ана шу парда менга узоқни кўрсатмас , олисроқ масофадаги инсон ва буюмларни асосий шакл - шамойилинигина фарқлай олардим халос.
Аям ... Аямнинг ҳам дарди - дунёси меники каби қоронғи эди. Фақат фарқимиз улар борлиқни аниқ кўрар , бироқ ўша кўрганларидан ҳаловат тотийдиган аҳволда эмасдилар.
Мен бу сўзларни ҳозир барчасини ўз танамда ҳис қилиб , англай туриб ёзаяпман . У вақтда эса табиийки ўн ёшлик қизча бундай фикрлайдиган даражада бўлмаган.
Аям бечора ўша кезлари беш фарзанд ташвишини елкасига олган , болаларнинг бири "ейман" деса , иккинчиси "ичаман" деб турадиган ёшда , бу ёқда элнинг кўзидаги эри ҳақда ростми, ёлғонми "бегона жувонга илакишган" деган гап чиқиб, кунда юраклари ўтмас пичоқда бир неча бор қиймаланаётган ҳолатда эдилар.
Ҳар ибтидонинг ўз иқтидоси бўлганидек, ҳар бир бошланган иш охирига етмай қўймас экан. Дадам ва Белла опа ҳусусида "болаган" гап- сўзлар ҳам ярим йилча муддатда муаллима опанинг мактабдан кетиши билан барҳам топди. Айтишларича Белла опанинг эри пойтахтга - юқори лавозимга кўтарилиб кетган эмиш. Турган гап-ки, Белла опа ҳам эри туфайли иш ўрнини алиштиришга мажбур бўлганди.
Шу воқеадан сўнг дадам ва Белла опа ҳақидаги узун- қулоқ гаплар қанчалик тез шиддатли тус билан авж олган бўлса , шунчалик тез сўнди - қўйди.
Энди уйимизда дадам ва аям ўртасида аввалгидек ортиқча жанжал бўлмасди , бироқ дадамга олдинги жанжаллардан кунда , кун ора "шиша билан ҳамсуҳбат" бўлиш мерос бўлиб қолганди. Аям эса шунисига ҳам шукр қила бошлагандилар.
Ўша кезлари менинг юрагимда ўжар бир қайсарлик уйғонганини ўзим яхши билардим. Мен ҳам ҳаётнинг менга йўллаётган синовларига атайин қасдма- қасд иш тута бошлагандим. Мен бир неча қарич яқин масофани аниқ- тиниқ кўрардим ва аямнинг тергашларига қарамай бўш қолдим дегунча тинимсиз китоб ўқир , бурнимни экранга теккизгудек бўлиб телевизор кўрганим кўрган эди. Аслини олганда , инсоф билан айтганда мен учун бундан бошқа юпанч ҳам бўлмаган эди.
Менинг митти юрагим "Шундай давом этишда келажакда бутунлай кўр бўлиб қолсам- чи?" деган саволдан қанчалар изтироб чекканини, эзилганини, жавоби мавҳум саволлардан пора- пора бўлганини ким ҳам биларди дейсиз. "Танаси бошқа дард билмас" деганлари шудир балки .
Тўртинчи синфга ўтганимда уйимиз бузиладиган ва унинг ўрнига кўп қаватли иморат тушадиган бўлди. Давлат бизга янги уй учун бошқа , махалламизнинг чекка еридан жой ажратиб берди. Яна янги уй қуриб олишимиз учун ҳам давлат томонидан тегишлича маблағ тайинланди .
Дадам билан аям усталарни ёллаб, жон - жаҳдлари билан янги иморат солишга киришиб кетишди.
Бу вақтда аям колхозда ишлардилар. Даланинг оғир ишлари тугагач , уйга қайтиб кир- чир , мол- ҳол , пишир- куйдир , нон ёп , супир- сидир , яна камига усталарнинг иссиқ- совуғи...- буларнинг бари аямнинг гарданларидаги юк эди.
Ўйлашимча шунча ишнинг орасида қизининг дарс вақтида доскадаги ёзувни кўрмаслиги муаммоси аям учун айтарли муаммо бўлиб кўринмаган бўлса керак.
Энди дадамда ҳам ҳаловат деган туйғу анча четга сурилган эди. Улар ҳам ишдан қайтишлари билан дарровда чала - ярим битиб қолган янги иморатга чопар , усталар билар баб- баравар ишлар эдилар.
Дадам шўрлик зиммаларидаги йиғилиб қолган шунча вазифадан ортиб менинг соғлиғимга вақт ажрата олмасдилар, бироқ кечалари менга дарс қилдириш масъулиятини ўзларининг оталик вазифалари деб билардилар.
Мен эса ... Мен эса энди дадасини "Дарсларим қолиб кетяпти" дея ҳол- жонига қўйиайдиган қизалоқ эмасдим. Оиладаги шунча юмушлар орасида менга аталганлари ҳам керагидан ортиқ етарлича эди.
Дадам ва аям нафақат менинг, балки ўзларининг ҳам соғлиқларига ҳафсала билан эътибор қаратмайдиган , камига жонлари оғриган кезлари шифокорга учрамай ўз- ўзларига ташхис қўйиб , ўз билгичлари бўйича дори ичиб кўпгина касалликларни оёқда ўтказиб кетаверадиган инсонлар тоифасидан эдилар. Бу ишларнинг замирида "қўли қисқалик" деган ибора ётиши ҳақиқатга мутлоқ яқин эди , негаки қайси инсон бетоб бўлиб қолган чоғида лоақал уч кун оёқ узатиб даволанишни , танасини парвариш қилишни , шу орқали ўзини бир инсон сифатида ҳис қилишни истамайди дейсиз ?
Аммо ... Оилам , болам,чақам , рўзғорим деган ҳар қайси инсон ҳам ҳа деса ўзини ишдан олиб ишга солиши , "Шугина ишимни битириб олсам , албатта дам оламан , ҳали бу меҳнатларимнинг роҳати мени ҳув анави муюлишда кутиб турибди , менгинага аталган қаймоқнинг юзи ҳали бузилгани йўқ" дея ўзини ўзи овутиши ҳар сафар ҳам иш беравермас экан. Бир ёзувчи "Ушалса ушалмаса орзули бўлиб яшаш яхши экан" деб ёзганди. Аммо ўша орзу деганга етиб бўлмаса , ушалмаса ҳам ёмон экан- да ...
Мен бу гапларни нима учун ёзяпман...
Бешинчи синфга ўтганимда дадам икки ой оғриб ётдилар- у , кузнинг илк кунларида оламдан ўтдилар.
Жигар церрози.
Уларга қўйилган ташхис шундай эди.
Ва бу ... дадамнинг икки ой эмас, балки бу дард билан анчадан буён оғриганларидан дарак эди.
Халқимизда "Оғзи ошга етганда йиқилибди" деган ибора бор. Бироқ менинн дадамларни оғзилари ўша ошга етишлари учун ҳам ҳали анча фурсат бор эди.
Йиғладик , сиқтадик... Дадамларни қабрга бердик ...
Ўша кезлари айрилиқнинг аччиқ азоби , яқин кишингдан жудо бўлиш алами биз фарзандларни аямиз атрофларида жипслаштириб қўйгандек бўлди.
Мен аямларни матонатли аёл эканликларини илк бора ўшанда кашф этгандек бўлгандим. Дадамнинг вафотларидан сўнг икки хафтача ўтгач , назаримда аям гўёки бир силкиндилар- у , ўзларига бардош деб аталган либосни кийгандек бўлдилар. Либосларини "ирода" деб аталмиш белбоғ билан маҳкам боғладилар-да , чала битган иморатни қишгача битириб олиш пайига тушдилар. Инсон бошига тушса танлаб ўтирмай барча ишни қиларкан. Керак бўлса лой ҳам қораркан, ғишт ҳам қуяркан, арра ҳам тортар экан. "Мен аёлман" деб ўтирмас экан. Шу-да ... Четдан биров унга аёллиги эслатмаса ўзи қайдан эсласин... Бунга вақти борми унинг...
Унинг учун бешта қоракўзи ёғин- сочинда кўчада қолмаслиги, усти бут , қорнининг тўқлиги муҳим эди.
Энди мен ҳам аямнинг аҳволларини кўра - била туриб тобора хиралашиб бораётган кўзларим хақида чурқ этиб оғиз оча олмас эдим. Ахир шу даражада гўл эмасман- ки, гапирганим билан фойда бўлмаслигини билмасам...
Аям уддаладилар . Биз қишнинг қор- қировли кунларига қолмасдан янги уйга кириб олдик. Тўғри янги уйнинг кам-кўсти сероб эди , бироқ энг муҳими сомон сувоқли тўрт девори пана , усти ёпиқ , ичи иссиқ эди.
Аямнинг галдаги вазифалари ҳам аниқ эди. Вояга етмаган болаларини кунда уч маҳал очқайдиган қорниларини тўйдириш. Аям буни ҳам уддаладилар. Бир неча жойда ишладилар , кўча супурдилар , фаррошлик қилдилар , тўй- маъракада идиш -товоқ ювдилар , номи ҳалол бўлган нимаики иш бўлса қилдилар- у , бизни оч қолдирмадилар.
У кезлари ҳозиргидек саҳоватпеша инсонлар каммиди ёки ён-атрофимизда яшовчилар ҳам биз каби қўл учида кун кўриб яшашганмиди , билмадим, дадамнинг оламдан ўтган пайтларини эсласам беш боласини боқиш учун аёллик назокатини буткул унутиб ўзини ўтга- чўққа урган аямнинг ёлғиз ўзлари кўз ўнгимда гавдаланаверадилар.
Хуллас ўша йили қозонимиз ойда бир гўшт кўрмай биз баҳорга етишдик...
Баҳорнинг илик узилди кунлари менинг соғлиғимга жуда оғир таъсир кўрсата бошлади. Қадимгиларнинг "Илик узилди пайти йўғон чўзилади , ингичка узилади" деганлари рост экан...
давоми_бор
#КамилаСоғинч
Следующая публикация
Нет комментариев