Hosil bo’lish o’rniga ko’ra undosh tovushlar uchga bo’linadi:

1. Lab undoshlari:
a) lab - lab undoshlari: b, p, m
b) lab - tish undoshlari: v, f
2. Til undoshlari:
a) til oldi undoshlari: t, n, d, r, l, s, sh, j, ch,z
b) til o’rta undoshi: y
c) til orqa undoshlari: k, g, ng
d) chuqur til orqa undoshlari: q, g’, x
3. Bo’g’iz undoshi: h
Tovush paychalarining ishtirokiga ko’ra undoshlar yana ikkiga bo’linadi:
1. Jarangli undoshlar: shovqin va ovozdan hosil bo’ladi: b, v, z, d, j, dj, g, g’, y, m, n, r, l, ng
2. Jarangsiz undoshlar: p, f, s, t, sh, ch, q, k, h, x
Jarangsiz juftiga ega 8 ta jarangli undosh tovush mavjud:b(p),d(t),z(s),g(k),v(f),g’(x),j(sh),dj(ch)
j(sirg’aluvchi, jarangsiz jufti sh) – asosan chetdan kelgan so’zlarda uchraydi: jurnal, jirafa, ajdar, gijda…
dj(portlovchi, jarangsiz jufti ch) – asosan sof o’zbekcha so’zlarda uchraydi: jiyda, jamol, jo’ra, jar…
unlini undoshdan ajratish uchun: jur’at, sur’at
(tutuq belgisi) unlini cho’zish uchun: ma’no, a’lo
So’zni so’zdan farqlash uchun: qal’a – qala, da’vo – davo, ta’na – tana, sa’va – sava
Sonor(ovozdor) tovushlar 5 ta:m, n, ng, l, r(ular jarangli va jarangsiz jufti yo’q)
Hosil bo’lish o’rniga ko’ra
Hosil bo’lish usuliga ko’ra
Ovoz
va shovqinning
ishtirokiga
ko’ra
yon
Bu-run
Tit-roq
Qori-shiq
Port-
Lov-chi-
lar
Sir-
g’a-
luv-chilar
M
B
P
Lab-lab
Lab undoshlari
Jarangli
jarangsiz
V
F
Lab-tish
Jarangli
jarangsiz
R
L
N
D
T
Til oldi
Z,J
S,Sh
J(dj)
Сп(ц)
Til undoshlari
Jarangli
jarangsiz
Y
Til o’rta
Jarangli
G
K
NG
Sayoz til orqa
Jarangli
jarangsiz
Q
G’
X
Chuqur til orqa
Jarangli
jarangsiz
H
jarangsiz
Bo’g’iz undoshi
Urg’u
So’z bo’g’inlaridan birining boshqalalariga nisbatan kuchliroq ohang bilan aytilishiurg’udeyiladi. Urg’u qabul qilgan bo’g’in urg’uli bo’g’in deyiladi. O’zbek tilida urg’u asosan ohirgi bo’g’inga tushadi.
Olma (ot), olma (fe’l); yangi kitob, yangi uzilgan non. U ho’zir keladi. U davrada hozi’r bo’ldi. Bizga tanish yigitch’a. Hech kim shu yigi’tcha ishlamadi.
Urg’u 2 xil bo’ladi:
1. so’z urg’usi – odatda oxirgi bo’g’inga tushadi: kitob, gulzor…
2. Mantiqiy urg’u – gapda asosan kesimdan oldin kelgan so’zga tushadi: Biz maktabga ertaga boramiz.
Urg’u oxirgi bo’g’inga tushmaydigan hollar:
1. Olmoshlarda: b’archa, h’amma, k’imdir…
2. Ravishlarda: d’oim, h’ozir, a’slo, ham’isha…
3. Modal so’zlarda: alba’tta, afsu’ski…
4. Ba’zi yordamchi so’zlarda: ha’tto, ga’rchi, a’mmo, le’kin…
5. Yuklamarda: -ku, -u, -yu, -da, -mi, -chi: me’nmi, si’z-chi…
6. O’xshatish ma’mosida: -cha, -day, -dek. Qu’shcha, o’yday, gu’ldek…
7. Kesimlik qo’shimchalari: -dir, -man, -san, -miz, -siz. Kitobdir, kelaman, boras an, aytamiz, bilasiz…
8. Bo’lishsizlik qo’shimchalari: -ma. Bo’rma, ke’tma, a’ytma…
9. Chetdan kelgan so’zlarda har xil: te’xnika, do’ctor…