Предыдущая публикация
Басмачы.
Хикәя.
Революциядән соңгы елларда Урта Азиядә, Себердә, Уралда, Яшь Совет Хокүмәтенә каршы бик күп илләр мәкерле интервенция ясыйлар илебезне кораллы көчләр, аклар белән бергә булып җирләребезне басып алалар...
Урта Азиядә исә төрле банда оешмалары күп була, аларны "Басмачылар" дип йөртәләр, басмачылар елгыр атлар белән көтмәгәндә hөҗүм итеп кишлакларны басып китәләр, Совет Хокүмәтенә ярдәм итүчеләрне язалап, үтереп булган мөлькәтләрен талап китәләр... Хәзерге вакытта шушы басмачыларны агартырга тырышалар имеш алар үзләренең Җөмhүриятен төзергә аны азат итер өчен сугышканнар, алар имеш "Моджахедлар" дмәкчеләр... Дөресендә инде алар гади кеше талаучы, басып алучы бандитлар булганнар... Бәлки араларында яңа хөкумәт төзергә ният иткәннәрне дә булгандыр, монысы миңа билгеле түгел...
Мин үзем күреп алар белән көрәшүчене hәм басмачыны аларның ауызыннан ишеткәнемне сезгә җиткерәм...
Ул да булса безнең күрше минем яшлек иптәшем Музипов Сәгәдәтнең абыйсы Габит абзый Музипов... "Офицеры". дигән киноны караган булсагыз хәтерлисезме басмачыларга каршы көрәшкәннәрен... Мин шул эпизотларны күреп Габит абзый күз алдына килеп баса... Ничек ул кызыл командир басмачыларга каршы кыю көрәшкән , ул бит беләсезме, "Кара борон" бандасын тармар иткән кеше... Габит абзый Музипов югары Хөкүмәт наградалары белән бүләкләнгән...
Отставкага полковник дәрәҗәсендә чыгып безнең Баязит авылына кунакка кайта иде энесе Касыйм абыйларга... Мәктәптә балалар белән дә очрашулары була иде, үзе ул Ош шәhәрендә тора иде чыгышы белән Баязиттан... Безгә Габит абзый hәр вакыт өлге булып торды, хәзерге яшләрдә Музипов Габит абзый кебек кешләрдән үрнәк алсыннар иде...
Габит абзыйнын, кул язмалары бар иде...Руссча әйткәндә Мемуарын яза башлаган иде, анда беркетелгән фотоларны карап без дустым Сәгәдәт белән Габит абзыйның шундый сугыш юлларын үтеп кыю hәм батыр булуына соклана идек...
Габит абзый бик күп чит илләр җибәргән шымчы, шпионнарны да кулга алган булган , аларның инглиз формасында баштан аяк коралланган килеш төшкән фотолары да бар иде...Безгә сер түгел hәр бер илнең махсус хезмәткәрләре бар бит... Бездә дә бар, беләсез... Габит абзыйны шушы хезмәт аша чит ил резедентларын безнең илгә кулларын сузмасын өчен аларны вакытында ачыклау өчен Төркиягә җибәрәләр... Габит абзый укымышлы кеше булып гарәп, фарсы, hәм төрек телен бик яхшы белә... Төркиядә ул мулла вазифасын башкарып йөрегән, аңардан башка иленең тынычлыгы өчен кушылган вазифаларны да башкарган бит... Шуңа да инде аңа "Төрек мулласы" кушаматы такканнар...
Габит абзый Музипов.
1990 елда Диния Нәзәрәтенә Уфага чит илдән , Сагуд Гәрәбстаныннан кунаклар килеп төште, мин анда эшли идем... Үзегез беләсез шул делегациядә Сагудиянең махсус хезмәткәрләре дә бар иде... Алар әйткәнчә "Мөхәббәрәт"( Разведка) хәбәр итуче шымчы... Диния Нәзәрәте Уфа маторлар төзү заводы директорының ЯК-40 самолётын фрахтовать итеп мине шушы гәрәпләр белэн, аларны алып баручы итеп тәгаенләделәр... Сагудия әhелләренең теләге СССРдагы мөсөльман Мәхәлләләренә мәтди ярдәм итү теләкләрен белдерделәр... Бик куп америка акчалары алып килгәннәр иде алар... Шулай итеп киң илебезгә, төрле зур булган шәhәрләребезгә юл алдык...
Делегация арасында торекчә яхшы белгән бер узбәк милләтенә охшаган уйгур да бар иде...
Без аның белән дуслашып та киттек... Карачәй Черкесиягә килгәч урындагы таксист"бомбила" ларга очрап чак кына зур афәткә очрамадык... Мин инде группага рохсәт бирмәдем, бик арзан хакка аэропорттан шәhәргә барырга тәкдим иткәннәр иде, яхшы киенгән , дипломатлар белән гәрәпләрне күреп... Уйгур да бик шикләнде ул гәрәб делегациясенең җитәкчесе иде , бик очсызга шәhәргә кадәр алып барырга тәкдим итүләренә... Боларга ышаныч юк ярты юлда башларыбызны кисеп кулларыбызга тоттырырлар болар диде, күзләрендә, йөзләрендә мәгнә юк боларның диде...Безнең бит бер нинди дә коралыбыз юк...
Шулай төрле маҗаралар күреп без куп кенә шәhәрләрдә булып мәсҗид вә мәхәлләләргә мәтди ярдәмләр өләштек, төзелә башлаган мәчетләргә... Омск, Томск, Минск, Киев, Грозный, Карачай Черкеск, Батуми, Сухуми, Волгоград...
Батумидан Волгоградка очканда Як-40 ны бик каты селкетте, аска, өскә сикереп, мин үземчә hавадагы бушлыкка эләккәнбез дип уйладым... Очучылар белән бергә деспечерлар янына барганда, мин инде Уфага шалтыратырга, каршы алуларын сорап бардым ә очучы инде деспечерлар планга кертүләрен билгеләү өчен... Очучы сорауыма шулай диде, бер моторга ягулык килми торыпмы, артык килепме ут капкан икән моторга, алар шуны сүндерергә озак кына җилпенгәннәр икән...
Мин әйткәч, без планировать итеп җиргә йомшак кына утыра алыр идекме дигәч... Ул кырт кисте, без балта суга чумган кебек булыр идек диде, реяктив самолётлар планировать итә алмый икән ЯК-40 ике маторлы реяктив самолёт бит...
Соңрак Максимовка авиаотряды летчикларына рәхмәтләремне белдердем, безнең кылган гамәлләребез дөрес булуына шик юк иде бит...
Уйгур дустым минңа үзенең визиткасын бирде, Сагуд Гәрәбстанында булсам шалтыратырга кушты без дусларча аерылыштык...Кем уйлаган инде миңа Сагудия Гәрәбстанына барырга насыйб булыр диеп...
1992 елда мин инде ике ел Каhирәдә "Аль-Азхар" университетында укый идем тиздән каникуллар башлана...
Студенческий пропуск университета Аль Азхар.
Икенче мәртәбә хаҗ гибәдәтен үтәргә ниятем булды, беренче хаҗ 90 елда булып төшемдә генә күргән кебек булган иде... Үзегез беләсез студентларның степендиясы бик аз инде, аңа кадәр мин бер аз үземә эш таптым...
Минем бит рәсем төшерергә сәләтем бар Каhирәнең үзәк базарына килеп сатучылар белән танышып алдым анда аларга төрле трафаретлар төшердем, алар инде ул рәсемнәрне футболкаларга шелкография ысулы белән эшләп туристларга саталар иде...
Базардагы сатучы егет белән чәйханада...
Кай берсенең портретларын да төшердем каләм, акварель цветной портрет килеп чыкты миңа акча бирә башладылар закзлар артты...
Каир базары бик зур ләкин чит кеше "әҗнәби" ерактан ук күренеп тора мине дә күрәсең шәйләп алганнар кемнәр дисезме... Инглизларның бер шымчысы инде минем уйлауымча ул МИ-6 оешмасының хезмәткәре булды ахрысы , гәрәпчә дә әйбәт сукалый, мине дә ул энә күзеннән үткәрде... Каирда Бөек Англия королевствасының посольствасы иң зур урынны алып тора биек битон ихаталар белән уратып алынган чын крепость инде...
Шушы хезмәткәрләр аша инглизлар барын да белеп барын да куреп торалар да инде, бу инглиз мин дә рәсем төшерә беләм диеп безнең янга килеп гади каләм белән мине төшереп тә бирде...
Бу мин , инглиз хезмәткәре төшерде...
Каир базарына килеп керсәм ерактан ук танып миңа "Искандер тагалә hинә" Искәндәр кил монда дип чакырып алалар иде аларнын, портретларын төшерергә инде... Чәй, кәхүә, пепси тәкдим итәләр... Шулай бер аз хаҗ сәфәренә юллык акча да җыеп алдым... Инде Сагуд Гәрәбстанына виза алырга кирәк ул безнең өчен бик озак булды бер айдан артык көткәннән соң гына безгә өч егеткә Сагудиягә виза ачтылар...
Шулай итеп без 3 егет икебез Башкортостаннан беребез Ленинградтан хаҗ сәфәренә юл тотык... Иң очсыз юлларны сайлап инде... Пороход белән Порт Саидтан Җиддә шәhәренә юл алдык ике сутка Кызыл диңгез аша йөзәргә...
Беренче көнне тыныч булса диңгез икенче көнне бик каты шторм булды..Каютада безнең белән барган араблар төрлесе палубаның төрле почмакларында яталар, ап аклар, барлык ашаганнарын чыгарып беткәннәр инде... Мин шуңа бик шатландым мин диңгез чире белән чирләмим икән миңа флотта хезмәт итәсе булган... Без бит студентлар булганда ашыйбыз булмаганда ураза тотабыз инде... Каютадагы поломниклар үзләре белән бик куп ризыклар алган булганнар контейнерлар белән , ашый алмыйча барсын да безгә бирделәр, безгә ни шул гына кирәк инде...
Кызыл диңгез тыныч вакыт...
Исән имин тамак тук Җиддәгәдә килеп җиттек инде машина табып, Мәккә Мөкәрәмәгә юл алдык...
Юллар тигез көзге кебек юл буе яктырткыч фонарьлар тора инде кич тә булды мин алда утыра идем йөретуче араб белән...
Күрәм шофёрның күзләре йомыла башлады, ник йомолмасын юл тигез япон машинасы, автомат коробка, монотонно гына мотор тавышы... Арабнын, кабыргасына төрттем терсәк белән Микадкә барып җиткәнче машина белән әйләнәсе килми бит инде, бер ничә мәртәбә шулай кабатланды мескеннең кабыргалары авыртып йөрегәндер инде...
Шушы олы машинада сәфәрне дәвам иттек...
Микад ул Мәккәдән аерым чакырымда махсус җиhазланган урын хаҗ кылучылар анда гөсел коенып тазарынып, чистарып ихрам киялэр, ихрамланалар...
Харам мәсҗиденең тышкы яктан күренеше...
Инде барча мөсөльманнар өчен кадерле булган мәркәзебез Кәгбатуллага да килеп җитек, үзебез белән әйберләребез күп иде мәсҗидуль Харамга ул зур сумкалар белән кертмиләр, махсус хезмәтчеләр тора, ишек төбендә дә калдырырга ярамый, күрәсең шартлаткыч фәлән булуы мөмкин диептер инде, мәчеттән бер квртал читкә китеп шунда бер почмакка әйберләребезне өеп куйдык та мәчеткә кереп киттек...
Сафа белән Мәрвә таулары арасында тваф кылып, Кәгбатулланы да таваф кылып гибәдәтләребезне тамамладык Аллах кабул итсен иде ...
Искәндәр Хаҗи...
Озак кына вакыт үтте...
Сагуд Гәрәбстанында кеше әйберенә тию, урлашу дигән нәрсә юк бит ул, әйберләребез шул килеш урынында торалар иде...
Гостиницаларга безнең финанс мәсәләсе базнат итмәү сәбәпле мин теге бердән бер танышыма Уйгурга шалтратырга булдым, ул вакытларда сотовый телефоннар юк иде әле автомат телефоннар почмак саен чит илгә дә шул телефоннан шалтыратып була иде...
Уйгур адресын әйтте ул да булса аның эш урыны икән Сагуд Гәрәбстанынын, үзәк махсус хезмәткәрләре бинасы булып чыкты "Мөхәбәрәт"...
Кочаклашып күрештек ул безне узенең машинасы белән Кәгбатуллага бик якын булган бер зур булмаган бинага алып килде...
Менә шунда инде мин "Басмачыны" күрдем ул узбәк милләтенән булып шушы йортның хуҗасы икән...
Бик карт күзләренә аклар салган , безне Союздан булуыбызны белеп берәмләп сәрмәп - сәрмәп кочаклады Мәмләкәтебездән килгэн михманнар...! Үзебезнең Мәмләкәттән, узебезнең Мәмләкәттән диеп кабат, кабат кабатлый үзенең күзләеннән яшь ага иде..
Туган җирләрен , төякләрен ташлап китеп чит, ят җирләрдә яшәүчеләргә Аллаh Тәгалә ярдәм бирсен инде ... Сагыну, юксыну дигән чир бик яман чир икән ул ...
Үзем дә 3 ел эчендә чит җирдә торып моны яхшы белә идем...
Миңа бу карт "Басмачы" бик жәл дә булып китте...
Байтак кына вакыт "Басмачыда" кунак булып Мәдинә Мүнәвварәгә юл алдык, бу карт бабай безгә бүләкләр дә әзерләгән икән озын гәрәб күлмәкләре , яулыклары белән өчебезгә дә биреп, күзләре яшләнеп безне озатып калды...
Менә шушы "Басмачы"ның биргән бүләге...
Мәдинә Мүнәввәрәдә төрек кардәшләребезгә кердек, Төрек милли оешмасы бар анда, безне үзләренең туганнары кебек каршы алдылар ашатып эчертеп йокларга урыннар бирделәр боларга без бик рәхмәтлебез...
Төрек милли оешмасы Мәдинә шәhәре...
Сагуд Гәрәбстанында төрек аркадашларыбыз бик күпләр икән, алар арасында мәшhүр төзүчеләр Пигамбәребезнең мәсҗиден төзүдә дә әүзем катнашканнар икән... Ә инде ашханәләрдә, чәйханәләрдә күпчелеге төрек кардәшләребез эшлиләр иде бу елларда...
Урамнарда күпчелеге алу сату итәләр шундый урам кибетендә китаплар да саталар иде, мин кызыксынып шул китап кибетенә килдем, күрәм күп тапкырлар юылган афганкада, култык таягында бер читкә басып китап укып торучы егетне, аның бер аягы тубыкка кадәр юк иде...
Мин аңа Сәләм биреп русча эндәшкәч егет куркыбырак китте ахрысы, мин егетнен, кайдан булуын гына сорап өлгерә алдым, ул чечен милләтеннән Грозный шәhәреннән иде, тиз арада китабын алып кешеләр арасына кереп югалды... Ул вакытларда афганистанда калганнарга, пленда булганнарга амнистия бар иде...
Бу егет могаен әти әниләренә дә хәбәр бирә алмагандыр, үзе хакында, үзенең исән булуына...
Ул вакытта хатлар аша гына хәбәрләшә идек бит...
Минем ниятем егетнең адресын алып туганнарына Союзда булганда хәбәр итәргә иде дә тик инде егеттән җилләр искән... Бәлки гәрәб киемендә руссча сөйләшүчене куреп берәр шымчы диеп уйлагандыр мөгаен...
Менә бит дөнья әйләнәсе ничек итеп кешеләрне кайда гына ильтеп ташламый, ниләр генә күрсәтми, туган илләреннән алып илтә бит чит илләргә, чит ят җирләргә...
Уфа. 2024 ел.
Искандер Бек. Булган хәл.
Следующая публикация
Комментарии 3