Предыдущая публикация
ЦІ велаеце вы, што сёння не проста чацвер....
а "тлусты" чацвер...
Таму некалькі радкоў...з маіх запісаў, даследванняў на тэму "як у Адэльску гулялі Запусты".
Дзе, як не ў Адэльску, што ў Гродзенскім раёне, захаваліся да нашых дзён свае рэгіянальныя традыцыі, свае ўнікальныя мясцовыя «запусты»: гульні, забавы, вусная народная творчасць, традыцыйныя стравы, дарэчы, адрадзілі Запусты і ў г.п.Сапоцкін.
У традыцыйным календары адэльчан Запусты - назва апошняга тыдня перад Вялікім постам. Пачынаўся гэты тыдзень “тлустым чацвяргом”, які сёлета прыпадае на 8 лютага, — днём «шырокага разгулу”. Запусты былі самым вясёлым, бесклапотным тыднем у годзе, асабліва ў багатых дамах. Старажылы сцвярджаюць: «На Запусты не хоча паньства капусты”, “Чвартэк тлусты, чвартэк тлусты, бо за тыдзень юж запусты», «Бежце пончэк на відэлец, бо вэ сьродэ юж Попелец».
На пытанне «Як у вас святкавалі Масленіцу?» у адказ мы пачулі: «Такога свята не ведаем». Затое нам ахвотна расказалі пра Запусты і Папелец, выдзялілі чацвер “тлусты”. Ніякіх вогнішчаў, спальвання пудзіла, накшталт масленічнай лялькі, у мястэчку не памятаюць.
Як было запісана ад Антона Казіміравіча Пясецкага (25.12.1929 -02.08.2021 гады жыцця) “нейкіх масавых мерапрыемстваў у нас “на запуске” не было, гэты абрад быў звычайным для нашай мясцовасці да пачатку 90-х, потым быў забыты. Спраўляліся запуске ў “тлусты чвартэк”, за тыдзень да велькего посту. У асноўным збіраліся кампаніямі моладзі, па-суседску, як кажуць хто з кім сябраваў, спявалі польскія “людовыя песні”, танчылі кракавяк і польку, жартавалі”.
Папулярным печывам на запусты, асабліва ў «тлусты чвартак», былі адэльскія «пончкі» і «хрусты», якія паступова сталі ўспрымацца як сімвал «тлустага чвартка». “Гэта была вельмі шумная нядзеля з вяселымі забавамі, шмат і тлуста елі. У “тлусты” чвартак (чацвер) на сталах павінны быць кілбасы, скварка, бабка бульбяная і засмажаная цыбуля, хрусты, і канешне пончкі. Раней пончкі называлі пампухамі, а хрусты – фаворкамі і гэта азначала, што хутка тлусты чвартак. У гэтыя днi людзі наядаліся празапас, “запускаліся”, як у нас кажуць, нават водачкай перад надыходзячым 40 – днеўным постам. Асабліва моладзь шмат весялілася, а хлопцы і дзяўчаты прыглядваліся адзін да аднаго. Якія ж запусты без музыкаў? Кажуць, што калісь танчылі “пад язык”, і пад музыку нашых местачковых музыкаў”.Найбольш вядомай забавай гэтай пары года ў адэльчан былі так званыя «кулікі». Як распавяла нам Марыя Зігмундаўна Кандрусевіч (1939-2022 г.н.), мясцовая жыхарка, «казалі «запрэгчы куліка» - гэта калі амаль уся моладзь з вёскі на санях ездзіла ад адной хады да другой, з жартамі і песнямі узаемна высмейваючы адно аднаго. Сані абавязкова упрыгожвалі стужкамі з галагонамі (інакш бубенцы). У гэтую пару моладзь коўзалася з горак на санках, «маразянках» — абмарожаных кашах, лядзянках — вырубленых на рацэ кавалках лёду, на перавернутых і трохі падмарожаных лаўках. У Адэльску, заўсёды з гары абкатвалі новыя сані. Усцягвалі вялікія сані, палоззі якіх былі падбіты кованым жалезам, на гору, там садзіліся чалавек 10-20 «галава-ногі» і стрымгалоў ляцелі з гары. Называлася гэта па-мясцоваму – «запрэгчы сучку» (“сучка” – гэта сані). Толькі такія сані і будуць лёгкімі на хаду. Яшчэ качалі «балваноў» ці «бамбэлкаў» (снеговиков). Ездзілі на санях хлопцы і дзеўкі, і калі хлопцы перавярнуць дзяўчат, то хто на каго ўпадзе, той таго і цалуе, а калі не ўпадзе, то дзяўчаты білі іх снежкамі».
«Кулікамі» ці іншым спосабам, але і ў бяднейшых сем’ях лічылася абавязковым наведаць у запусты сваякоў і хросных бацькоў.
І, зразумела, ніколі не танцавалі так шмат, як на запусты. Мазура, кракавяк, обэрэк, польку і іншыя народныя танцы — звычай дазваляў не спыняць «баляване» ў дамах ажно да самага ранку, што асабліва цешыла моладзь.
У гэты час гулялі і сапраўдныя вяселлі, лічылася, што хто вяселле гуляе ў апошнюю суботу, той будзе жыць доўга, багата і шчасліва.
Да Вялікадня вернікі не спажываюць ежы жывёльнага паходжання, не наведваюць забаўляльных мерапрыемстваў. Таму на Запусты імкнуцца наесціся і нагуляцца на сем тыдняў наперад.
А мы работнікі культуры, ужо хутка будзем рыхтавацца да Вялікадня, абавязкова пойдзем “у валакайнікі”, будзем шукаць цікавыя і разнастайныя сродкі да актыўнага засваення моладдзю ведаў аб культуры. І справа нават не ў колькасці, а ў якасці форм і метадаў культурнага выхавання. Вядома, што больш складана, але значна цікавей, калі дзеці даведаюцца (лепш ад бабуль і дзядуляў), які сэнс нашы продкі ўкладвалі ў традыцыю сустрэчы вясны, якія песні спявалі, калі разам з майстрамі зробяць Марэну, накшталт той, што паляць на праваслаўную Масленіцу, ці анучную ляльку-масленіцу, а потым усе разам спаляць яе, але не таму, каб угнацца за “модай”, а таму, што гэта рабілі раней іх дзядулі і бабулі.
Следующая публикация
Нет комментариев