Navoiyning «Lisonut-
tayr» dostoni(1499)da,
«Nasoyimul-muhabbat»
manqabasi]]"(1495-96)da,
«Tarixi anbiyo va
hukamo»(1485-8), «Arbain»,
«Munojot» singari asarlarida
aks etgan.
«Lisonut-tayr»da borliq va
ilohiyot haqaidagi qarashlarini,
inson, tabiat va hayot haqidagi
fikrlarini qushlar tili va
sarguzashtlari orqali bayon
qilgan.
. «Arbain», «Munojot»
kabi asarlari chop etildi.
Jomiyning «Nafahotul-uns min
hazarotil-quds» tazkirasini
tarjima qilib va toʻldirib, soʻz
yuritilgan 618ta shayxlar sonini
770 taga yetkazdi.
Nasriy asarlari
Navoiy merosining salmoqli
qismi nasriy asarlardan iborat.
Ular ijtimoiy-siyosiy, axloqiy-
taʼlimiy va ilmiy-falsafiy
yoʻnalishdadir.
«Mahbubul-qulub»(1500-01)
Navoiyning soʻnggi yirik asari
boʻlib, unda ulugʻ mutafakkir
adibning hayoti davomidagi
kuzatishlari, toʻplagan boy
tajribasi oʻz yuqori darajasida
aksini topgan. Uch qismdan
iborat bu asarda «Soriun-
nosning af'ol va ahvolining
kayfiyati» (1), axloqiy
muam...ЕщёNavoiyning «Lisonut-
tayr» dostoni(1499)da,
«Nasoyimul-muhabbat»
manqabasi]]"(1495-96)da,
«Tarixi anbiyo va
hukamo»(1485-8), «Arbain»,
«Munojot» singari asarlarida
aks etgan.
«Lisonut-tayr»da borliq va
ilohiyot haqaidagi qarashlarini,
inson, tabiat va hayot haqidagi
fikrlarini qushlar tili va
sarguzashtlari orqali bayon
qilgan.
. «Arbain», «Munojot»
kabi asarlari chop etildi.
Jomiyning «Nafahotul-uns min
hazarotil-quds» tazkirasini
tarjima qilib va toʻldirib, soʻz
yuritilgan 618ta shayxlar sonini
770 taga yetkazdi.
Nasriy asarlari
Navoiy merosining salmoqli
qismi nasriy asarlardan iborat.
Ular ijtimoiy-siyosiy, axloqiy-
taʼlimiy va ilmiy-falsafiy
yoʻnalishdadir.
«Mahbubul-qulub»(1500-01)
Navoiyning soʻnggi yirik asari
boʻlib, unda ulugʻ mutafakkir
adibning hayoti davomidagi
kuzatishlari, toʻplagan boy
tajribasi oʻz yuqori darajasida
aksini topgan. Uch qismdan
iborat bu asarda «Soriun-
nosning af'ol va ahvolining
kayfiyati» (1), axloqiy
muammolar (2), «mutafarriqa
favoyid va amsol surati» (3)
masalalari ifodalangan.
«Xamsatul-
mutahayyirin»(«Besh
hayrat»,1494) asarida ustozi
va doʻsti Abdurahmon Jomiy,
uning hayoti lavhalari, tariqati,
yozishmalari, asarlari haqida
hayratomuz hikoyalar
keltiriladi.
Hayot yoʻli
Asl ismi Nizomiddin Mir Alisher. U
Hirotda tugʻilib, shu yerda
umrining asosiy qismini
oʻtkazgan. Navoiyning otasi
G‘iyosiddin Bahodir temuriylar
xonadoniga yaqin boʻlgan.
She’r zavqi va iste’dodi erta
uygʻongan. Bolalikdayoq
Farididdin Attorning «Mantiqut-
tayr» asarini yod olgan,
Sharafiddin Ali Yazdiy nazariga
tushgan, Mavlono Lutfiy yosh
shoir iste’dodiga yuqori baho
bergan, Kamol Turbatiy
e’tirofini qozongan.
Sayyid Hasan Ardasher,
Pahlavon Muhammad kabi
ustozlardan taʼlim olgan,
Abdurahmon Jomiy bilan ijodiy
hamkorlikda boʻlgan. Navoiy
1469 yilgacha temuriylar
orasidagi ichki nizolar sababli
Hirotdan yiroqroqda yashagan.
Husayn Boyqaro Xuroson
taxtiga oʻtirgach (1469),
Navoiy hayoti va ijodida yangi
bosqich boshlanadi, muhrdorlik
(1469) mansabiga, vazirlik
(1472) va Astrobod hokimligi
(1487)ga tayinlanadi. 1480—
1500 yillar mobaynida oʻz
mablagʻlari hisobidan bir
necha madrasa, 40 rabot
(safardagi yoʻlovchilar toʻxtab
oʻtish joyi), 1...ЕщёHayot yoʻli
Asl ismi Nizomiddin Mir Alisher. U
Hirotda tugʻilib, shu yerda
umrining asosiy qismini
oʻtkazgan. Navoiyning otasi
G‘iyosiddin Bahodir temuriylar
xonadoniga yaqin boʻlgan.
She’r zavqi va iste’dodi erta
uygʻongan. Bolalikdayoq
Farididdin Attorning «Mantiqut-
tayr» asarini yod olgan,
Sharafiddin Ali Yazdiy nazariga
tushgan, Mavlono Lutfiy yosh
shoir iste’dodiga yuqori baho
bergan, Kamol Turbatiy
e’tirofini qozongan.
Sayyid Hasan Ardasher,
Pahlavon Muhammad kabi
ustozlardan taʼlim olgan,
Abdurahmon Jomiy bilan ijodiy
hamkorlikda boʻlgan. Navoiy
1469 yilgacha temuriylar
orasidagi ichki nizolar sababli
Hirotdan yiroqroqda yashagan.
Husayn Boyqaro Xuroson
taxtiga oʻtirgach (1469),
Navoiy hayoti va ijodida yangi
bosqich boshlanadi, muhrdorlik
(1469) mansabiga, vazirlik
(1472) va Astrobod hokimligi
(1487)ga tayinlanadi. 1480—
1500 yillar mobaynida oʻz
mablagʻlari hisobidan bir
necha madrasa, 40 rabot
(safardagi yoʻlovchilar toʻxtab
oʻtish joyi), 17 masjid, 10
xonaqoh, 9 hammom, 9
koʻprik, 20 ta hovuz qurdiradi.
Husayn Boyqaro Alisher
Navoiyga «muqarrabi hazrati
sultoniy» («sulton
hazratlarining eng yaqin
kishisi») degan unvonni beradi.
Unga koʻra Navoiy davlatning
barcha ishlariga aralasha
olardi.
Alisher Navoiy tarjimai holi oʻz
davrida Xondamir, Vosifiy,
Husayn Boyqaro, Bobur kabi
tarixchi va davlat arboblarining
asarlarida aks etgan.
Xamsa
Alisher Navoiy ijodining yuksak
choʻqqisi «Xamsa» asari
(1483-85)dir, shoir
birinchilardan boʻlib, turkiy
tilda toʻliq «Xamsa» yaratdi va
turkiy tilda shunday koʻlamdor
asar yozish mumkinligini
isbotlab berdi.
«Xamsa» tarkibiga «Hayratul-
abror», «Farhod va Shirin»,
«Layli va Majnun», «Sabʼai
sayyor», «Saddi Iskandariy»
kabi dostonlar kiradi.
«Hayratul-abror»da hamd,
munojot, naʼt, hayrat
boblaridan keyin shoirning
Yaratganga, borliqqa,
tabiatga, insonga boʻlgan
falsafiy, ijtimoiy-siyosiy,
iqtisodiy, ilmiy, maʼrifiy, axloqiy
va estetik munosabati aks
ettirilgan. Podshoh bilan
ulusning insonlik nuqtai
nazaridan ayirmasiz,
farqsizligini, podshohning
hunar, axloq, adl, insof,
mantiq, taqvo yoʻlida ulusdan
oʻta olmaganini anglatish bilan
oʻzining adolatli shoh haqidagi
qarashlarini anglatadi.
«Farhod va Shirin»da
qahramonlar sevgi
sarguzashtlari orqali insonning
tarix va kelajak oldidagi
vazifasini belgilaydi, insonlik
faqat muhabbatda emas, balki
...ЕщёXamsa
Alisher Navoiy ijodining yuksak
choʻqqisi «Xamsa» asari
(1483-85)dir, shoir
birinchilardan boʻlib, turkiy
tilda toʻliq «Xamsa» yaratdi va
turkiy tilda shunday koʻlamdor
asar yozish mumkinligini
isbotlab berdi.
«Xamsa» tarkibiga «Hayratul-
abror», «Farhod va Shirin»,
«Layli va Majnun», «Sabʼai
sayyor», «Saddi Iskandariy»
kabi dostonlar kiradi.
«Hayratul-abror»da hamd,
munojot, naʼt, hayrat
boblaridan keyin shoirning
Yaratganga, borliqqa,
tabiatga, insonga boʻlgan
falsafiy, ijtimoiy-siyosiy,
iqtisodiy, ilmiy, maʼrifiy, axloqiy
va estetik munosabati aks
ettirilgan. Podshoh bilan
ulusning insonlik nuqtai
nazaridan ayirmasiz,
farqsizligini, podshohning
hunar, axloq, adl, insof,
mantiq, taqvo yoʻlida ulusdan
oʻta olmaganini anglatish bilan
oʻzining adolatli shoh haqidagi
qarashlarini anglatadi.
«Farhod va Shirin»da
qahramonlar sevgi
sarguzashtlari orqali insonning
tarix va kelajak oldidagi
vazifasini belgilaydi, insonlik
faqat muhabbatda emas, balki
oʻsha sharafli nomning
himoyasi orqali ekanini
uqdiradi. Sharq tarixidagi
Xusrav va Shirin voqeasini
badiiy jihatdan qayta ishlab,
Farhod orqali oʻzining komil
inson haqidagi qarashlarini
ifoda qilgan. Navoiy dostoni
orqali Firdavsiy, Nizomiy,
Dehlaviy anʼanalari
yangilangan boʻlsa, undan
keyin bu syujet turk mumtoz
adabiyotining oʻzak
muammolarini hal etishda
asosiy oʻrin tutdi va bu
yoʻnalishda Ahmad rizvon,
Jaliliy, Harimiy, Bafqiy, Urfi
Sheroziy, Lamiiy, Nizoriy v.b.
dostonlari yaratildi.
«Layli va Majnun» dostonida
arab ertaklari orqali maʼlum
syujet oʻzining tugal shaklini
topdi, unda ishq falsafasi
betakror uslubda ifoda qilindi.
Keyinroq yaratilajak Fuzuliy,
Andalib, Sayqaliy dostonlari
uchun maʼnaviy zamin boʻldi.
«Xamsa» tarkibidagi «Sabʼai
sayyor» va «Saddi
Iskandariy»da shohlik bilan
bogʻliq masalalarni birinchi
oʻringa olib chiqdi. Bu
dostonlar xamsanavislik
anʼanasida oʻzining ijtimoiy-
siyosiy xarakteri va originalligi
bilan ajralib turadi. «Xamsa»ga
ustoz Abdurahmon Jomiy (1414
—1492) yuqori baho berdi.
OʻR FA ShI qoʻlyozmalar
fondida 15-20 asrlarda
koʻchirilgan 166 qoʻlyozma
saqlanadi. Ulardan 84 tasida
beshlikning hamma dostonlari
berilgan.
«Holoti Sayyid Hasan
Ardasher» (1488-89), «Holoti
Rahlavon Muhammad»(1493)
asarlari manoqib-holot
yoʻnalishida boʻlib, ularda
shoirga ustozlik qilgan buyuk
shaxslar hayoti, faoliyati
yoritilgan.
«Munshaot» (1498-99)
Navoiyning maktublari toʻplami
(jami 88 ta xat) boʻlib, ular
sogʻinchlik xatlari, navroʻz
tabriklari, taʼziyanomalar,
siyosiy oʻgitlar, sulhnomalar va
boshqa yoʻnalishlardadir. Ular
Husayn Boyqaro, Badiuzzamon
va boshqa tarixiy shaxslarga
bitilgan.
Ilmiy-filologik merosi
«Majolisun-nafois» (1490-91;
1497-98) tazkirasi turk tilidagi
yozilgan dastlabki tazkira
boʻlib, unda shoir sakkiz majlis
doirasida 459 shoir va adib
haqida maʼlumot bergan.
1-va 2- majlisda
tazkira tartib berilganda hayot
boʻlmagan shoirlar, 3-
majlisda shoirning
zamondoshlari,4-
majlisda5-majlisda
Xuroson,6-
Movaraunnahr, Kichik Osiyo va
Eron,7-va8-
majlislarda temuriylar
sulolasiga mansub ijodkor shoh
va shahzodalar haqidagi
maʼlumotlar jamlangan. Asar
Fahriy Hirotiy...Ещё«Holoti Sayyid Hasan
Ardasher» (1488-89), «Holoti
Rahlavon Muhammad»(1493)
asarlari manoqib-holot
yoʻnalishida boʻlib, ularda
shoirga ustozlik qilgan buyuk
shaxslar hayoti, faoliyati
yoritilgan.
«Munshaot» (1498-99)
Navoiyning maktublari toʻplami
(jami 88 ta xat) boʻlib, ular
sogʻinchlik xatlari, navroʻz
tabriklari, taʼziyanomalar,
siyosiy oʻgitlar, sulhnomalar va
boshqa yoʻnalishlardadir. Ular
Husayn Boyqaro, Badiuzzamon
va boshqa tarixiy shaxslarga
bitilgan.
Ilmiy-filologik merosi
«Majolisun-nafois» (1490-91;
1497-98) tazkirasi turk tilidagi
yozilgan dastlabki tazkira
boʻlib, unda shoir sakkiz majlis
doirasida 459 shoir va adib
haqida maʼlumot bergan.
1-va 2- majlisda
tazkira tartib berilganda hayot
boʻlmagan shoirlar, 3-
majlisda shoirning
zamondoshlari,4-
majlisda5-majlisda
Xuroson,6-
Movaraunnahr, Kichik Osiyo va
Eron,7-va8-
majlislarda temuriylar
sulolasiga mansub ijodkor shoh
va shahzodalar haqidagi
maʼlumotlar jamlangan. Asar
Fahriy Hirotiy(1521-22),
Muhammad Qazviniy(1522-23),
Shoh Ali Abdulali (1598)
tomonidan uch marta fors
tiliga tarjima qilingan.
Navoiy «Muhokamatul-
lugʻatayn» asarini oʻz
zamonidagi turkiy lahjalar,
ziyolilar nutqi, badiiy va ilmiy
asarlarning leksik-grammatik
xususiyatlarini forsiy til
xususitlari bilan qiyoslashga
bagʻishladi. Jonli xalq tilida
qoʻllanilgan koʻplab soʻzlarni
asarga kiritib, adabiy tilda
qoʻllanilishiga sababchi boʻldi.
Oʻzigacha ishlatilgan soʻzlarni
yangi maʼno qatlamlarini
ochdi. Oʻzbek tili
grammatikasini Mahmud
Koshgʻariydan soʻng ilmiy
asosga soldi. Oʻzbek tilining
badiiy va estetik imkoniyatlari
kengayishiga sababchi boʻldi.
Fors va turk tillarida yaratilgan
eng yirik va eʼtiborli asarlarga
murojaat qildi, shoir va
olimlarni til istiqloli uchun
kurashga chorladi.
Aruz nazariyasiga
bagʻishlangan «Mezonul-
avzon»(1492) asarida arab va
fors aruzi qoidalarini turkiy
tilda aniq va ravon tushuntirdi.
Turk yozma va ogʻzaki
sheʼriyati namunalarining vazn
xususiyatlarini oʻrgandi. Turkiy
aruz tabiatini yoritish bilan
birga turk sheʼriyati murakkab
aruz tizimini boyitganini
anglatdi. Bahrlar va doiralar
haqidagi tasavvurni
kengaytirdi. Toʻqqizta yangi
vazn va sheʼriy shaklni
aniqladi. Turklik tarixida ilk bor
milliy vazn haqidagi
qarashlarni ilgari surdi.
Мы используем cookie-файлы, чтобы улучшить сервисы для вас. Если ваш возраст менее 13 лет, настроить cookie-файлы должен ваш законный представитель. Больше информации
Комментарии 4
tayr» dostoni(1499)da,
«Nasoyimul-muhabbat»
manqabasi]]"(1495-96)da,
«Tarixi anbiyo va
hukamo»(1485-8), «Arbain»,
«Munojot» singari asarlarida
aks etgan.
«Lisonut-tayr»da borliq va
ilohiyot haqaidagi qarashlarini,
inson, tabiat va hayot haqidagi
fikrlarini qushlar tili va
sarguzashtlari orqali bayon
qilgan.
. «Arbain», «Munojot»
kabi asarlari chop etildi.
Jomiyning «Nafahotul-uns min
hazarotil-quds» tazkirasini
tarjima qilib va toʻldirib, soʻz
yuritilgan 618ta shayxlar sonini
770 taga yetkazdi.
Nasriy asarlari
Navoiy merosining salmoqli
qismi nasriy asarlardan iborat.
Ular ijtimoiy-siyosiy, axloqiy-
taʼlimiy va ilmiy-falsafiy
yoʻnalishdadir.
«Mahbubul-qulub»(1500-01)
Navoiyning soʻnggi yirik asari
boʻlib, unda ulugʻ mutafakkir
adibning hayoti davomidagi
kuzatishlari, toʻplagan boy
tajribasi oʻz yuqori darajasida
aksini topgan. Uch qismdan
iborat bu asarda «Soriun-
nosning af'ol va ahvolining
kayfiyati» (1), axloqiy
muam...ЕщёNavoiyning «Lisonut-
tayr» dostoni(1499)da,
«Nasoyimul-muhabbat»
manqabasi]]"(1495-96)da,
«Tarixi anbiyo va
hukamo»(1485-8), «Arbain»,
«Munojot» singari asarlarida
aks etgan.
«Lisonut-tayr»da borliq va
ilohiyot haqaidagi qarashlarini,
inson, tabiat va hayot haqidagi
fikrlarini qushlar tili va
sarguzashtlari orqali bayon
qilgan.
. «Arbain», «Munojot»
kabi asarlari chop etildi.
Jomiyning «Nafahotul-uns min
hazarotil-quds» tazkirasini
tarjima qilib va toʻldirib, soʻz
yuritilgan 618ta shayxlar sonini
770 taga yetkazdi.
Nasriy asarlari
Navoiy merosining salmoqli
qismi nasriy asarlardan iborat.
Ular ijtimoiy-siyosiy, axloqiy-
taʼlimiy va ilmiy-falsafiy
yoʻnalishdadir.
«Mahbubul-qulub»(1500-01)
Navoiyning soʻnggi yirik asari
boʻlib, unda ulugʻ mutafakkir
adibning hayoti davomidagi
kuzatishlari, toʻplagan boy
tajribasi oʻz yuqori darajasida
aksini topgan. Uch qismdan
iborat bu asarda «Soriun-
nosning af'ol va ahvolining
kayfiyati» (1), axloqiy
muammolar (2), «mutafarriqa
favoyid va amsol surati» (3)
masalalari ifodalangan.
«Xamsatul-
mutahayyirin»(«Besh
hayrat»,1494) asarida ustozi
va doʻsti Abdurahmon Jomiy,
uning hayoti lavhalari, tariqati,
yozishmalari, asarlari haqida
hayratomuz hikoyalar
keltiriladi.
Asl ismi Nizomiddin Mir Alisher. U
Hirotda tugʻilib, shu yerda
umrining asosiy qismini
oʻtkazgan. Navoiyning otasi
G‘iyosiddin Bahodir temuriylar
xonadoniga yaqin boʻlgan.
She’r zavqi va iste’dodi erta
uygʻongan. Bolalikdayoq
Farididdin Attorning «Mantiqut-
tayr» asarini yod olgan,
Sharafiddin Ali Yazdiy nazariga
tushgan, Mavlono Lutfiy yosh
shoir iste’dodiga yuqori baho
bergan, Kamol Turbatiy
e’tirofini qozongan.
Sayyid Hasan Ardasher,
Pahlavon Muhammad kabi
ustozlardan taʼlim olgan,
Abdurahmon Jomiy bilan ijodiy
hamkorlikda boʻlgan. Navoiy
1469 yilgacha temuriylar
orasidagi ichki nizolar sababli
Hirotdan yiroqroqda yashagan.
Husayn Boyqaro Xuroson
taxtiga oʻtirgach (1469),
Navoiy hayoti va ijodida yangi
bosqich boshlanadi, muhrdorlik
(1469) mansabiga, vazirlik
(1472) va Astrobod hokimligi
(1487)ga tayinlanadi. 1480—
1500 yillar mobaynida oʻz
mablagʻlari hisobidan bir
necha madrasa, 40 rabot
(safardagi yoʻlovchilar toʻxtab
oʻtish joyi), 1...ЕщёHayot yoʻli
Asl ismi Nizomiddin Mir Alisher. U
Hirotda tugʻilib, shu yerda
umrining asosiy qismini
oʻtkazgan. Navoiyning otasi
G‘iyosiddin Bahodir temuriylar
xonadoniga yaqin boʻlgan.
She’r zavqi va iste’dodi erta
uygʻongan. Bolalikdayoq
Farididdin Attorning «Mantiqut-
tayr» asarini yod olgan,
Sharafiddin Ali Yazdiy nazariga
tushgan, Mavlono Lutfiy yosh
shoir iste’dodiga yuqori baho
bergan, Kamol Turbatiy
e’tirofini qozongan.
Sayyid Hasan Ardasher,
Pahlavon Muhammad kabi
ustozlardan taʼlim olgan,
Abdurahmon Jomiy bilan ijodiy
hamkorlikda boʻlgan. Navoiy
1469 yilgacha temuriylar
orasidagi ichki nizolar sababli
Hirotdan yiroqroqda yashagan.
Husayn Boyqaro Xuroson
taxtiga oʻtirgach (1469),
Navoiy hayoti va ijodida yangi
bosqich boshlanadi, muhrdorlik
(1469) mansabiga, vazirlik
(1472) va Astrobod hokimligi
(1487)ga tayinlanadi. 1480—
1500 yillar mobaynida oʻz
mablagʻlari hisobidan bir
necha madrasa, 40 rabot
(safardagi yoʻlovchilar toʻxtab
oʻtish joyi), 17 masjid, 10
xonaqoh, 9 hammom, 9
koʻprik, 20 ta hovuz qurdiradi.
Husayn Boyqaro Alisher
Navoiyga «muqarrabi hazrati
sultoniy» («sulton
hazratlarining eng yaqin
kishisi») degan unvonni beradi.
Unga koʻra Navoiy davlatning
barcha ishlariga aralasha
olardi.
Alisher Navoiy tarjimai holi oʻz
davrida Xondamir, Vosifiy,
Husayn Boyqaro, Bobur kabi
tarixchi va davlat arboblarining
asarlarida aks etgan.
Alisher Navoiy ijodining yuksak
choʻqqisi «Xamsa» asari
(1483-85)dir, shoir
birinchilardan boʻlib, turkiy
tilda toʻliq «Xamsa» yaratdi va
turkiy tilda shunday koʻlamdor
asar yozish mumkinligini
isbotlab berdi.
«Xamsa» tarkibiga «Hayratul-
abror», «Farhod va Shirin»,
«Layli va Majnun», «Sabʼai
sayyor», «Saddi Iskandariy»
kabi dostonlar kiradi.
«Hayratul-abror»da hamd,
munojot, naʼt, hayrat
boblaridan keyin shoirning
Yaratganga, borliqqa,
tabiatga, insonga boʻlgan
falsafiy, ijtimoiy-siyosiy,
iqtisodiy, ilmiy, maʼrifiy, axloqiy
va estetik munosabati aks
ettirilgan. Podshoh bilan
ulusning insonlik nuqtai
nazaridan ayirmasiz,
farqsizligini, podshohning
hunar, axloq, adl, insof,
mantiq, taqvo yoʻlida ulusdan
oʻta olmaganini anglatish bilan
oʻzining adolatli shoh haqidagi
qarashlarini anglatadi.
«Farhod va Shirin»da
qahramonlar sevgi
sarguzashtlari orqali insonning
tarix va kelajak oldidagi
vazifasini belgilaydi, insonlik
faqat muhabbatda emas, balki ...ЕщёXamsa
Alisher Navoiy ijodining yuksak
choʻqqisi «Xamsa» asari
(1483-85)dir, shoir
birinchilardan boʻlib, turkiy
tilda toʻliq «Xamsa» yaratdi va
turkiy tilda shunday koʻlamdor
asar yozish mumkinligini
isbotlab berdi.
«Xamsa» tarkibiga «Hayratul-
abror», «Farhod va Shirin»,
«Layli va Majnun», «Sabʼai
sayyor», «Saddi Iskandariy»
kabi dostonlar kiradi.
«Hayratul-abror»da hamd,
munojot, naʼt, hayrat
boblaridan keyin shoirning
Yaratganga, borliqqa,
tabiatga, insonga boʻlgan
falsafiy, ijtimoiy-siyosiy,
iqtisodiy, ilmiy, maʼrifiy, axloqiy
va estetik munosabati aks
ettirilgan. Podshoh bilan
ulusning insonlik nuqtai
nazaridan ayirmasiz,
farqsizligini, podshohning
hunar, axloq, adl, insof,
mantiq, taqvo yoʻlida ulusdan
oʻta olmaganini anglatish bilan
oʻzining adolatli shoh haqidagi
qarashlarini anglatadi.
«Farhod va Shirin»da
qahramonlar sevgi
sarguzashtlari orqali insonning
tarix va kelajak oldidagi
vazifasini belgilaydi, insonlik
faqat muhabbatda emas, balki
oʻsha sharafli nomning
himoyasi orqali ekanini
uqdiradi. Sharq tarixidagi
Xusrav va Shirin voqeasini
badiiy jihatdan qayta ishlab,
Farhod orqali oʻzining komil
inson haqidagi qarashlarini
ifoda qilgan. Navoiy dostoni
orqali Firdavsiy, Nizomiy,
Dehlaviy anʼanalari
yangilangan boʻlsa, undan
keyin bu syujet turk mumtoz
adabiyotining oʻzak
muammolarini hal etishda
asosiy oʻrin tutdi va bu
yoʻnalishda Ahmad rizvon,
Jaliliy, Harimiy, Bafqiy, Urfi
Sheroziy, Lamiiy, Nizoriy v.b.
dostonlari yaratildi.
«Layli va Majnun» dostonida
arab ertaklari orqali maʼlum
syujet oʻzining tugal shaklini
topdi, unda ishq falsafasi
betakror uslubda ifoda qilindi.
Keyinroq yaratilajak Fuzuliy,
Andalib, Sayqaliy dostonlari
uchun maʼnaviy zamin boʻldi.
«Xamsa» tarkibidagi «Sabʼai
sayyor» va «Saddi
Iskandariy»da shohlik bilan
bogʻliq masalalarni birinchi
oʻringa olib chiqdi. Bu
dostonlar xamsanavislik
anʼanasida oʻzining ijtimoiy-
siyosiy xarakteri va originalligi
bilan ajralib turadi. «Xamsa»ga
ustoz Abdurahmon Jomiy (1414
—1492) yuqori baho berdi.
OʻR FA ShI qoʻlyozmalar
fondida 15-20 asrlarda
koʻchirilgan 166 qoʻlyozma
saqlanadi. Ulardan 84 tasida
beshlikning hamma dostonlari
berilgan.
Ardasher» (1488-89), «Holoti
Rahlavon Muhammad»(1493)
asarlari manoqib-holot
yoʻnalishida boʻlib, ularda
shoirga ustozlik qilgan buyuk
shaxslar hayoti, faoliyati
yoritilgan.
«Munshaot» (1498-99)
Navoiyning maktublari toʻplami
(jami 88 ta xat) boʻlib, ular
sogʻinchlik xatlari, navroʻz
tabriklari, taʼziyanomalar,
siyosiy oʻgitlar, sulhnomalar va
boshqa yoʻnalishlardadir. Ular
Husayn Boyqaro, Badiuzzamon
va boshqa tarixiy shaxslarga
bitilgan.
Ilmiy-filologik merosi
«Majolisun-nafois» (1490-91;
1497-98) tazkirasi turk tilidagi
yozilgan dastlabki tazkira
boʻlib, unda shoir sakkiz majlis
doirasida 459 shoir va adib
haqida maʼlumot bergan.
1-va 2- majlisda
tazkira tartib berilganda hayot
boʻlmagan shoirlar, 3-
majlisda shoirning
zamondoshlari,4-
majlisda5-majlisda
Xuroson,6-
Movaraunnahr, Kichik Osiyo va
Eron,7-va8-
majlislarda temuriylar
sulolasiga mansub ijodkor shoh
va shahzodalar haqidagi
maʼlumotlar jamlangan. Asar
Fahriy Hirotiy...Ещё«Holoti Sayyid Hasan
Ardasher» (1488-89), «Holoti
Rahlavon Muhammad»(1493)
asarlari manoqib-holot
yoʻnalishida boʻlib, ularda
shoirga ustozlik qilgan buyuk
shaxslar hayoti, faoliyati
yoritilgan.
«Munshaot» (1498-99)
Navoiyning maktublari toʻplami
(jami 88 ta xat) boʻlib, ular
sogʻinchlik xatlari, navroʻz
tabriklari, taʼziyanomalar,
siyosiy oʻgitlar, sulhnomalar va
boshqa yoʻnalishlardadir. Ular
Husayn Boyqaro, Badiuzzamon
va boshqa tarixiy shaxslarga
bitilgan.
Ilmiy-filologik merosi
«Majolisun-nafois» (1490-91;
1497-98) tazkirasi turk tilidagi
yozilgan dastlabki tazkira
boʻlib, unda shoir sakkiz majlis
doirasida 459 shoir va adib
haqida maʼlumot bergan.
1-va 2- majlisda
tazkira tartib berilganda hayot
boʻlmagan shoirlar, 3-
majlisda shoirning
zamondoshlari,4-
majlisda5-majlisda
Xuroson,6-
Movaraunnahr, Kichik Osiyo va
Eron,7-va8-
majlislarda temuriylar
sulolasiga mansub ijodkor shoh
va shahzodalar haqidagi
maʼlumotlar jamlangan. Asar
Fahriy Hirotiy(1521-22),
Muhammad Qazviniy(1522-23),
Shoh Ali Abdulali (1598)
tomonidan uch marta fors
tiliga tarjima qilingan.
Navoiy «Muhokamatul-
lugʻatayn» asarini oʻz
zamonidagi turkiy lahjalar,
ziyolilar nutqi, badiiy va ilmiy
asarlarning leksik-grammatik
xususiyatlarini forsiy til
xususitlari bilan qiyoslashga
bagʻishladi. Jonli xalq tilida
qoʻllanilgan koʻplab soʻzlarni
asarga kiritib, adabiy tilda
qoʻllanilishiga sababchi boʻldi.
Oʻzigacha ishlatilgan soʻzlarni
yangi maʼno qatlamlarini
ochdi. Oʻzbek tili
grammatikasini Mahmud
Koshgʻariydan soʻng ilmiy
asosga soldi. Oʻzbek tilining
badiiy va estetik imkoniyatlari
kengayishiga sababchi boʻldi.
Fors va turk tillarida yaratilgan
eng yirik va eʼtiborli asarlarga
murojaat qildi, shoir va
olimlarni til istiqloli uchun
kurashga chorladi.
Aruz nazariyasiga
bagʻishlangan «Mezonul-
avzon»(1492) asarida arab va
fors aruzi qoidalarini turkiy
tilda aniq va ravon tushuntirdi.
Turk yozma va ogʻzaki
sheʼriyati namunalarining vazn
xususiyatlarini oʻrgandi. Turkiy
aruz tabiatini yoritish bilan
birga turk sheʼriyati murakkab
aruz tizimini boyitganini
anglatdi. Bahrlar va doiralar
haqidagi tasavvurni
kengaytirdi. Toʻqqizta yangi
vazn va sheʼriy shaklni
aniqladi. Turklik tarixida ilk bor
milliy vazn haqidagi
qarashlarni ilgari surdi.