Предыдущая публикация
Сардор Рахдор
Дар хакикат кахрамонист
САБЗАИ РОҲСОЗ
Роҳи автомобилгарди Душанбе-Хоруғ бо номи « Шоҳроҳи Помир» бо ташаббус ва муҳаббати бесобиқаи мардуми кўҳистони тоҷик дар давоми 104 рўз сохта шуда, 28 сентябри соли 1940 расман ифтитоҳ гардид ва ба истифода дода шуд. Дар ин сохтмони таърихӣ бештар аз 22 ҳазор одам, саҳмгузорӣ намуда, 1340 тонна маводи тарканда сарф гардидааст. Тўли роҳ 567 километр буда, 44 овринг ба дарозии 14 километр тарконидаю ҳамвор гардида, 317 пули хурду бузург сохта шуданд. Дар маҷмўъ 2,5 миллион мураб метр сангу кўҳпора ва шағал коркард гардид. Ҳар рўз ба ҳисоби миёна 5 км роҳ барои истифода тахт карда мешуд.
Ин қиссаро бароям, як марди фозилу донишманд ва соҳибҳунар, Абдураҳим Неъматуллоев, узви иттиҳоди рассомон, аълочии фарҳанги ҷумҳурӣ, аълочии маорифи Шўравӣ нақл карда буд.
Дар даврони Шўравӣ қаҳрамонмардоне, ки ҷони хешро қурбони ҳастиву беҳбудии давлат, миллат ва ватан карда, аммо аз дасту чанголи хуношоми тўҳмату бўҳтони нотавонбинон рўзи хушро нодида, шаҳиди бекафан шуда буданд, кам нестанд. Яке аз он ғарибгўрони бенишону бемазор, марди покизаву соддаву дилсофи майдони меҳнат Сабза Сайфидинови бартангӣ мебошад, ки ҳанўз ҳам фидокориву қаҳрамонии бемислу бесобиқаи ўро шоҳидони роҳсози солҳои 40-уми шоҳроҳи Душанбе-Хоруғ чун афсона қиссаву ривоят мекунанд. Дар бойгонии хазинаи «Тоҷикфилм» сабти бесадо ва дар осорхонаи шаҳри Хоруғ сурати корнамоии ин кўҳкани даврони Шўравӣ маҳфуз аст. Аммо кам касоне медонанд, ки шахси дар ин наворҳои сабтшуда ва дар ин аксҳо тасвирёфта кисту, куҷоисту ҳоло дар куҷост?
Сабза Сайфиддинов зодаи деҳаи Бижравди ҷамоати Басиди водии Бартанг он замон ҷавонмарди 25-солаи хушқаду қомат ва зеборўи сабзинае буд, ки дар қувваи бозу ва чаққониву зиракӣ аз ҳамтоёни дигараш фарқ мекард. Мувофиқи қиссаҳои шоҳидони роҳсоз Сабза ҳангоми кор дар камари кўҳи мавзеъи Кунҳи Гови деҳаи Шипади ноҳияи Рўшон тортанакеро мемонд, ки овезон бар торҳои хеш, муаллақ бар ҳаво, машғули кори кўҳканӣ буд. Ба тасвиру таъбири замони муосир вай мисли кайҳонаварди дар фазо аз киштӣ берунрафтаеро мемонд, бо фарқи он ки кайҳонавардро фазои орому бидуни кашиши қувваи ҷозиба нороҳат намекунад, аммо ў бошад бастаи арғамчин, дар камари кўҳ, рўи ҳаво муаллақ алвонҷ мехўрду соатҳои дароз бидуни дамгирӣ бо як даст путк ва бо дасти дигар метин рўи санг нақб меканд. Зиндагиаш мисли ашки овезони нўги мижгон буд…
Сабза Сайфиддинов овезон бар камари кўҳ. Рассом А. Неъматуллоев.
Афсари рус С. Плипенко дар хотираҳои хеш аз корнамоии роҳсозони кўҳистони Помир дар «Вести Туркистана» ин ҳодисаро чунин тасвир кардааст;
«Мардеро дар мавзъеи Рўшон бар камари кўҳ овезони расани ноэътимоде дидам, ки зери офтоби сўзон, рўй ба рўйи тахтасанги тафсон, мисли паррандаи эзорсурхак, ду пояшро ба рўйи кўҳ такя додаю вазнашро бар арғамчин ҳамоил ниҳода, бо ҳаракат ва садои як маром ба кандани синаи санг машғул буд. Тақрибан ду соате, ки он ҷо будам аз тамошояш чашм намекандам ва аз дилам мегузашт, ки ин мард ҳамин замон ё замоне баъдтар ў аз арғамчин ё арғамчин аз кўҳ канда шуда, сарозер ба оби пуртуғёни дарёи Панҷ ғарқ мешавад. Бисёре аз ҳамкоронаш низ аз тарси ин гумони бад ба сўяш нигоҳ намекарданд, Агар ин ҷо мусобиқаи кўҳнавардони ҷаҳонӣ мебуд, бегумон рекорди ўро касе ҷуръати такрор ҳам намекард. Офарин бар ту фарзанди кўҳбози беноми кўҳистон. Ту ё ҷонбезор ҳастӣ ё фариштагоне нигаҳбони ҷони туянд ».
Баъдҳо Фарҳоди кўҳкани роҳсоз Сабза Сайфиддинов ба дўстон ва фарзандонаш нақл мекунад, ки «ман садҳо бор дар хоб ва гоҳе дар рўъёи хайёл медидаму мебинам, ки ҳанўз ҳам овезон бар нўги арғамчин ҳастам,
Муаллақ дар ҳаво ва кўҳ меканам. Дар поин рўди Панҷ чун аждаҳои зинда бо даҳони боз ва умеду интизори ба комаш афтидани ман аст…»
Касе ҳам ўро, ки аз нўги нохун то мўи сар арақшору хаставу лакот шуда буд, иваз намекард. Ба ваҷҳе, ки дар ин ҷо ҳар қадами қисмати роҳ байни коргарон тақсим шуда буд ва ҳар касе ваҷаб ба ваҷаб қисмати паллаи худро кор мекард. Касеро фурсати ёрӣ ва маҷоли ҳамкорӣ бо дигаре набуд. Дигар ин, ки дар биргада ҳамагӣ ҳамдиёрони ў буданд ва Сабза сарвариашон мекард, шахсе набуд то ҷуръату тавони дар чунин шароити ғайримуқаррариву ғайриинсонӣ кор карданро дошта бошад. Пеш аз ин ҳам вай чандин бор овезон бар арғамчин дар камари кўҳ барои баровардани пайроҳа сўрохиҳо меканд ва таркиш мегузаронд, аммо дар ин ҷо кору шароит тамоман дигар буд.
«-Замоне, ки маро ба камари кўҳ аз баландии 23 метр овезони арғамчин ба поин фароварда буданд, аввал барои панҷаи пои ростам бо метин чуқурчаи поймонак канда, поямро дар он ҷо устувор кардам. Сонӣ бо такяи зону ба рўи кўҳ, барои пои чапам низ ковокие кандам, чи мушкил ва даҳшатнок буд оғози кор. Ман дар зиндагиам дўзахро дар ҳушёриву бедорӣ бо чашмонам дидам. Сипас, лаҳза ба лаҳза ба қадри ду ваҷаб метинро бо болға ба ҷигари кўҳ халонда, сўрохие сохтам ва онро бо аманал пур карда пилта шинонда, худам дар ҳоли овезон, барчаспида бар танаи кўҳ хазида- хазида пештар мерафтам. Пилтаро оташ дода, сўрохии аввалро таркондам, ки ба қадри зарфияти як сател фарох шуд. Бо иҷрои чанд бори ин амал кандану таркондан, рўзи аввал барои худ дар синаи кўҳ нақбе сохтам, ки ҷои кори истироҳату паноҳгоҳам буд. Аз боло бо арғамчини дуввум сўи ман обу нону хўроку меваю аманалу, пистонаку , пилта ва анҷомҳои дигар мефиристонданд. Аз сафедии субҳ соати панҷ то дами говгум соати ҳашт беист кор мекардам. Рўз то рўз корам осонтар ва майдони амалиётам васеътар мешуд. Мекандаму аманал хобонда боз аз даруни ғор берун баромада овезони арғамчин ба ҷои бехавф мехазидам. Баъди ҳар таркиши навбатӣ баргашта, сангрезаҳоро рўфта ба дарё ҳаво медодам. Боре сурунгам натаркид ҷон дар каф ба тафтиши он рафтам, чанд бор ба рўям калимаамро хондам. Пилта зери санг монда боруташ рехта будааст. Онро иваз кардам ба паногоҳам баромадам ва таркондам. Ҳамин тариқ ҳар рўз аз субҳ то шом кандани кўҳ, таркондан, тоза кардани сангпораҳои дохили нақб. Рўзи 27-ум мувофиқи нақшаи фармудаи муҳандиси калони қитъаи роҳ нақбро бо дарозии 17 метр, баландии 2 ва паҳноии 7 метр анҷом додам. Ду рўзи дигар бо кумаки ду нафаре, ки ба ғори ман фаромада буданд, ҷуволҳои аманалро, ки бо арғамчин сўи мо мефиристонданд, болои ҳам чинда аз байнашон дар чор ҷой пилта ва пистонакҳо гузаронида шинондем. Рўзи 29-ум вақте маро ба боло кашида бароварданд, баданам пурзахму реш –реш ва либосҳоям тор-тор шуда буданд. Ва арғамчини ман, ки ҳар бор пеш аз таркиш тавассути он ба паноҳгоҳи дуртар мерафтам аз соишу хурдашавӣ дар санги кўҳ ҷо -ҷое чанд тори дигар боқӣ монда буду бас. Шояд боз 20-25 соиши дигар басанда мебуд, ки арғамчин канда шавад, вале ман ба умеду паноҳи худованд, шукргузор будам ва зинда мондам. Он замон миқдори маводи таркандаро низ махфӣ медоштанд, аммо баъдтар аз муҳандис фаҳмидам, ки дар нақби ман на камтар аз 50 тонна аманал захира ва инфиуор шуда будааст. Субҳи дигар амр шуд то коргарон бо асбобу ануоми хеш ба ду километри дигар кўч банданд. Ман худо мегуфтам, ки пилтаҳо ва пистонакҳои (дитонатор) шинондаи ман солим бароянд, вагарна лоилоҷ дубора ба ғори нақб фуромаданам лозим меомад. Соати таркиш фаро расид, соати санҷиши заҳмати як моҳаи ман. Пилтаро оташ дардоданд. Пас аз муддати мадиди интизорӣ, ки барои ман аз як рўз тулонитар менамуд, ғори ман, мавзеъи Кунҳи Гов ҷунбид. Аввал бесадо, ғуборе бар осмон хест, пас садои гунги вазнин фазои дарарро пахш кард. Замину замон ларзид, ҷунбид, замини зери по такон хўрд. Дарёи Панҷ дар назари аввал чаппа шуд, истод, об аз ҳаракат боз монд. Таркиши қариб 5 тонна маводи инфиҷорӣ кори бозӣ набуд. Чангу дуду, ғубору, бўи ғализ рўи офтоб ва нафаси моро гирифта буд. Нимаи дуюми рўз мавзеъи таркиш равшан шуд. Хастагии якмоҳаи ман бо ин равшаниву сукут аз ҷисму ҷонам берун баромад. Вақте ба мавзеъи таркиш рафтем, манзараи навро дидем. Камари кўҳе, ки дар он ман ҷо мегирифтам, дар ҷояш набуд ва зарурат ба арғамчину зинапоя ҳам намонда. Ба осонӣ аз байни кўҳпораҳо гузашта ҷои таркишро аз сангпораҳо тоза кардем. Барои гузари ду мошин дар камари кўҳ аллакай роҳ кушода буд.»
Аммо кўҳкани ҷасур Сабзаи ҷавонро на дарёи Панҷ балки ўро баъдтар, маҷрои ҷоншикор ва хатарзои дарёи тўҳмату бўҳтонҳо, номардии мансабдорони чоплуси æосуси давр, аждаҳои хуношоми сиёсати даврони сталинӣ ба коми сиёҳи бетаги хеш фурў бурд… Ҳодиса ин тавр рух дод. Сабза Сайфиддинов пас аз анҷоми кори сохтмони роҳсозӣ ва ҷашни ифтитоҳи роҳи Душанбе-Хоруғ бо мошинҳои аввал, ҳамроҳи ҳамдиёрони хеш чун қаҳрамон, соҳиби медали «Меҳнати шоён» ва дорандаи Ордени Ленин ба Бартанг баргашт. Худи ҳамон сол ўро раиси колхоз таъин карданд. Вале дере нагузашта ҷанги хонумонсўзи ватанӣ ва замони даҳшати гуруснагӣ оғоз ёфт. Колхозе, ки Сабза раиси он буд нисбат ба ҳамтоёни худ бойтар буд ва баҳорон колхозҳои ҳамсояро бо тухми зироат, алафу ҳезум таъмин менамуд ва дар иҷрои нақшаҳои истеҳсолии сол низ пешсафи ноҳия буд. Хирадмарди деҳаи Басид халифа Алишоҳ Амониддинов, ки 96 сол умр дида, таърихи нотиқ ва зиндаи Бартанг буд, бо Сабза аз наздик ошноӣ дошт. Бобо Алишаҳ қисса мекард, ки таъмини маркази ноҳияро аз орду равғану гўшту ҳезум барои кормандон ва алаф барои аспони маъмўрони ҳукуматӣ колхози Сабза Сайфиддинов бар зимма дошт. Анборҳои деҳаи Бижравд, яъне колхози Ф. Энглес, ки Сабза раиси он буд, дар давоми 5 соли ҷанг чандин одамонро дар води Бартанг аз марги гушнагӣ наҷот дода буданд. Сабзаро берун аз Бартанг дар Рўшону Шуғнон низ чун марди порсову меҳмондор, ҳунарманду дуредгар, чобуку ҷасур, саворкору сайёди беҳамто ва кўҳраву гузаршинос эътироф мекарданд. Асбобҳои барои рузғор аз чўб тарошидаю аз гил сохтаи ў ҳанўз ҳам дар хонаҳои мардум мондагоранд. Вай дар мавзеъи Разуҷ боғе ба паҳнои чор гектар бунёд намуд, ки ниҳолҳоро аз Боғи ботаникии Хоруғ ба пушти хеш оварда буд. Ҳанўз ҳам дарахтони мевадори ин боғ сарсабзанд ва ҳар кö ба деҳаи Разуҷ рафта бошад, тамоми деҳаро як чорбоғи комил ва бутун гумон мекунад. Ва инак қиссаи кўтоҳи ҳодисае, ки чун гирдоби аҷал сари сабзи Сабза Сайфиддинови 48 соларо дар айни камолоти меҳнатиаш барбод дода буд.
Зимистони соли 1952. Моҳи феврал, интихоботи умумиттифоқии вакилони халқ гузаронида мешуд. Барои тарғибу ташвиқ ва тадвири кори он аз Ҳукумати вилояту ноҳия ҳайъати намояндагони ҳукумат ба водии Бартанг сафарбар шуданд. Аз ин миён 7 нафар маъмурони Бадахшонӣ ва 12 аскари мухобирачии сарҳадбони рус. Ҳайъат шабро дар хонаи раиси колхози Бижравд Сабза Сайфиддинов дар меҳмонӣ гузаронд.
Писари хурдии Сабза Қадамшо нақл мекунад, ки он шабу рўз барфи тари зиёде меборид ва то 1,5 метр баланд шуда буд. Роҳҳо пурхатар, аммо интихобот интихобот буд. Субҳи барвақт ҳайъати намояндагони ҳукумат, ки бародаи калониам онҳоро мушоиат мекард, роҳи Бартанги болоро пеш гирифтанд. Падарам баъди гусели онҳо ба идораи колхоз рафт ва ман сўи мактаб. Як соати баъди дарс бародари калониам бо асп тозон аз паҳлўи мактаб гузашт. Ман ба берун баромадам дидам, ки дар рўяш ранг набуд ва сўи идораи колхоз шитоб дошт.
Маълум шуд, ки дар овринги дуввуми деҳа тармаи бузург кўҳи гаронеро канда, намояндагонро пахш кардааст. Аз 19 нафари мусофирон танҳо бародарам ва котиби комсомоли вилоят Акрам Тошмуҳаммадов (вафот май 2010) зинда монданд. Боқӣ зери сангу тарма ҳалок шудаанд. Ҷасадҳои маҷақшудаи одамонро аз зери сангу барф бароварда ба деҳа бурданду ҷасади аскарони русро ба аспҳо бор карда ба маркази ноҳия равон карданд. Андомҳои кандаву шикаста ва маҷақшударо дар ҷои ҳодиса дар як гўри умумӣ ба хок супориданд.
Дар деҳа мотам буд. Тафтишву бозхоству, тергавҳо шурўъ шуданд. Гунаҳкорро пайдо карда фалокату ҳодисаро ба хосту манфиати сарони ҳукумат ҷамъбаст ва аз сари хеш соқит кардан лозим буд. Каллабиёрони фурсатталаби даврон раис Сабза Сайфиддиновро, ки барвақт ба ў дандон тез карда буданд, гуё масъули амнияти сафари ҳайати ҳукуматӣ дар ҳудуди колхози хеш буд, гуфта тўъма ва қурбони ин ҳодисаи фалокатбору пурфоҷиа гардонданд. Имкон надошт, ки аскарони рус дар ҳаводисе бимиранду касе аз мардуми мулкии маҳаллӣ барои мурданашон ҷазо набинад.
Дар маркази мамлакат фоҷиаи табииву хости Худо ва қисмату тақдирро намеписандиданд ва қабул ҳам надоштанд. Чанд ҷузвдон аъмоли поки ўро бо дасиссаву шаҳодати бардурўғ сиёҳу доғдор карданду бо мусодираи молу амволи хона, бидуни исботу далелу бурҳон равони зиндон намуданд.
Ман он замон нўҳсола будам, - мегўяд писараш Қадамшо,- ва чун падарамро парешонҳолу ғамгину дастбаста аз деҳа берун мебурданд, сарашро сўям хам карда, рўй ба рўйям ниҳод ва гуфт, «ҷасур бош писарам, натарс, дарсатро хуб бихон то пеши касе сархаму забонкўтоҳ набошӣ. Ман гуноҳе надорам, иншооллоҳ, ба зудӣ бар мегардам». Вале падари фарзонаву ҷасурам дигар бар нагашт… Чизу ашёи зиёде надоштем, ҳар чи доштем бурданд, мукофоту медалҳои падарамро низ бо сандуқчаашон бурданд. Аз қаҳрамони роҳсоз, мо се фарзанд бо модарамон ва бо чор девори холии хона боқӣ мондем.
Ҳамин буд муҳит ва чаҳорчўбаи ахлоқи ҷомеъаи он давру замонҳо. Ва ҳамин буд тақдири талх ва сарнавишти носозгори як марди роҳсози соддаву покиза ва ҳалолу боимони кўҳистонӣ. Месазад то собиқ овринги мавзеъи Кунҳи Говро ба хотираш номгузорӣ кунанду лавҳае бо аксаш дар он ҷо насб намоянд, то раҳгузарон бо дуои хайре рўҳи равонашро чун яке аз шаҳидони роҳи ободии Ватан шод гардонанд.
Следующая публикация
Нет комментариев